Samvinnan - 01.04.1948, Side 29

Hann valdi sér sömu viðfangsefni og
þau. Barátta mannsins við örlögin, ást
hans og hatur, uppruni hans og dauði,
lífið sjálft og þess dýpstu rök. Viðhorf
hans var líkt og þeirra; djúp, næm og
tilfinningarík íhygli; heiðrík, æðru-
laus og djörf hugsun; þróttmikil, hnit-
miðuð og formföst frásögn.
Sjálfum var honum vel ljóst, að
hann „kunni að yrkja“. Hann var ná-
kunnugur fornsögunum og Eddu-
kvæðunum. Þegar liann hóf starf sitt
að brunninum, hafði hann aðeins í
hyggju, að kveða drápu nokkra. Þegar
hann lézt, hafði hann lokið við að
kveða þriðju norrænu Edduna.
Brunnurinn mikli er Völuspá, Háva-
mál, Guðrúnarkviða og Sólarljóð, ort
í norskan grástein.
Vigeland las fornsögurnar frá því að
hann var ungur að árum. Tvær mynd-
ir gerði hann, sem beinlínis verða
taldar skilningur hans og túlkun á per-
'sónum, sem hann kynntist við þann
lestur. Önnur er Snorramyndin hans,
sem nú stendur í Reykholti. Hún er
gerð „samkvæmt pöntun“, og vart
mun Vigeland hafa tafið hana með
sínum beztu eða ástfólgnustu verkum.
Hin myndin er af Agli Skallagríms-
syni, og sýnir hann, er hann reisir Ei-
ríki konungi blóðöx níðStöngina. Um
jrá mynd gegnir nokkuð öðru máli.
Hann gerði hana af sjálfsdáðum. Af
innri jrörf.
Á Agli hafði hann rniklar mætur,og
mun orsökin fyrst og fremst hafa verið
sú, að hann fann jDar til andlegrar ætt-
semi, og með rökum. Báðir voru þeir
víkingar að skapgerð, orrustufúsir,
vopndjarfir, fóru })á lítt að sanngirni
eða lögum, er á þá rann berserksgang-
urinn, og hvorugur var þá einhamur.
Báðir voru þeir tilfinningarík og
ástríðuheit, en kjarkmikil og jrrótt-
mikil skáld, gædd snilld og kyngi, er
ófresk mátti lieita.
Og hvergi vanrækti Egill hefndir,
Jrar sem hann mátti sverði sínu við
koma. Og þegar svo fór, að hann taldi
sig eiga hefndir að rækja, Jrar sem
hann mátti því ekki við koma, van-
rækti hann þær ekki að heldur. Þá
rann á liann móður forneskju og hann
fann hatri sínu svölun, með Jdví að
reisa fjendum sínum níðstöng. Er
hann fékk ekki svalað sorg sinni með
því, að koma hefndum fram við Ægi
fyrir sonamissinn, greip hann enn til
sinnar kyngimögnuðu íþróttar og orti
sig frá harmi.
Þess hefur áður verið getið, að Vige-
land fór þar að dæmi hans. Og stund-
um mun hann liafa talið sig eiga
hefndir að rækja, Jrar sem hann „kom
ekki sverðinu við“. í æsku sinni skar
hann skrípamyndir í tré, af ýmsum
samsveitungum sínum og ekki vin-
gjarnlega. I rismynd hans „Helvíti“,
töldu menn mega þekkja suma heldri
Mandælinga. Slíkt var skap hans, að
eflaust liefur hann fýst að brjóta ok
Jjað, er siðmenntað þjóðfélag leggur
mikilsmetnum þegnum sínum á herð-
ar, hvað snertir skipti þeirra við sam-
ferðamenn. Fýst að grípa til forneskj-
unnar og reisa þeim fjandmönnum
sínum níðstöng, er voru honum það
voldugri, að hann mátti ekki koma
fram við Jrá hefndum með öðrum
hætti.
Því var það, að hann setti höfuð sitt,
afskræmt af heiftarreiði, á herðar Agli,
er hann hefur upp hrosshausinn, og
taldi hann Jrað sjálfsmynd. Segja mætti
mér, að ekki hefði Vigeland verið
ljarri skapi, að vita þá mynd standa
að Borg á Mýrum.
GUSTAV VIGELAND andaðist
hinn 12. marz 1943, eftir harða,
en ekki langa legu.
Alla ævi var hann einrænn nokkuð,
og oftast einmana. Tvívegis kvæntist
hann, en skildi við konur sínar báðar.
Vini átti hann fáa, en þeir, sem til
þeirra töldust, dáðu hann skilyrðis-
laust. Öfundarmenn eignaðist hann
auðvitað eins og allir snillingar. And-
stæðinga eignaðist hann einnig, því að
hann var óvæginn og ekki hneigður
til undanlátssemi. Ekki var hann held-
ur fús á að taka tillit til skoðana ann-
arra. Telja margir, að þá hefði heild-
arsvipur brunnsins orðið fegurri og
samræmdari, ef hann hefði viljað hlýta
í nokkru annarra ráðum um tilhögun
lians, enda Jrótt þeir hinir sömu gagn-
rýni ekki sjálfir listaverkin.
Hver einasti Norðmaður þekkti til
listaverka hans. Sjálfan hann þekktu
fáir, nema af afspurn. Og teljandi
voru þeir, að minnsta kosti meðal
yngri kynslóðarinnar, sem þekktu
hann í sjón.
„ALDREI AÐ VÍKJA“
(Framhald af bls. 13.)
Það er ekki Laugarvatn eitt, sem
beðið hefur húsbruna á árinu sem leið.
Það er þjóðin öll.
Við sem áður vorum rík af erlendri
gjaldmynt og gátum veitt okkur flest,
erum nú fátæk af henni og verðum
að neita okkur um margt.
Engu þurfum við Jró að kvíða um
framtíðina.
Baráttusaga jDjóðarinnar með sínum
ýmsu og óumflýjanlegu ósigrum verð-
ur þó í heild stórstíg þróunarsaga, ef
við öll og eitt, eitt og öll, tileinkum
okkur þann anda og þa afl, sem eng-
inn eldur fær brennt og engin óhöpp
bugað.
Gröfum á skjöld okkar rausnarorð-
in: Aldrei að víkja.
LÉTTLYNDUR, DJARFUR
OGSTÓRHUGA
(Framhald af bls. 4.)
eða upp til afburðamanna okkar, sem hafa
þorað að lifa og þroskast sjálfstætt. Hjá báð-
um er að finna hð upprunalega, kjarnann,
sjálfstæðið óskert, hjá báðum lifir liið frum-
lega úr barnssálinni. Lýðræðisríki, eins og
Svíþjóð, eiga ávallt leiðtoga-vandamál: þegar
stefnt er að jiifnum kjörum fyrir alla, getur
það auðveldlega leitt til allsherjar meðal-
mennsku, viljinn til jafnréttis fyrir alla getur
einnig orðið að mótvilja að hleypa nokkrum
afburðamanni fram á sjónarsviðið. Hinn
mikli styrkur samvinnufélagsskapar okkar er,
að hann byggist á einföldum, sönnum og
óhagganlegum, sænskum heiðarleik, og hefur
borið gæfu til að eignast afburðamenn að
leiðtoga. Við fyrstu sýn kunna menn að ætla,
að Albin væri fremur skáld og listamaður,
en leiðtogi í viðskiptalífinu. En við nánari
athugun kemur í ljós, að svo er einmitt um
langflesta, mikilhæfa leiðtoga. Það eru oftast
minnispámennirnir, sem eru mjög bundnir
við raunveruleikann og jarðbundnir í hugs-
un, hinir stærri eru auðþekktir á ríku hug-
myndaflugi — mikilli djörfung og miklum
liæfileikum til að sjá hluti og atburði í rétt-
um hlutföllum og innbyrðis samböndum.
Þeir gætu, ef til vill, einir spennt bogann
of liátt. En hin lýræðislegu fjöldasamtök eru
öruggt jafnvægi. Albin Johansson er þannig
enginn einræðisherra, sem bara gefur tóninn
og allir dansa svo eftir, þvert á móti. Hann
hefur alltaf gagnrýni yfir höfði sér. En bak
við alla gagnrými er djúp samábyrgðartilfinn-
ing og gagnkvæmt traust. Allir sænskir sam-
vinnumenn eru stoltir af Albin. Öll sænska
þjóðin mun eiga eftir að verða það.
I. Þ. þýddi.
29