Samvinnan - 01.11.1963, Page 29

mæraflug við endimörk ann-
ars heims.
En uppi í Thule, 1200 kíló-
metrum fyrir norðan þessi
mörk, sjást þessi ljós ekki,
hins vegar er himingeimurinn
þar fullur af öðrum og hríf-
andi ljósbrigðum, svo sem norð-
urstjörnunni og fleiru. Bezt af
öllu kunni ég þó við miðnæt-
ursólina, og þarna er hún sí-
fellt á lofti á tímabilinu frá
28. april til 21. ágúst.
Hún er í sannleika hrífandi
sjón, og áhrif þau er hún hef-
ur á umhverfið í svo kyrru og
þurru lofti sem algengt er á
þessum norðurslóðum, ollu því,
að mér fannst sem stæði ég á
hæsta tindi jarðar, eða eins og
Ameríkanar sögðu „On top of
the \vorld“.
Ég þreyttist blátt áfram
aldrei á því að leiða augum þá
undursamlegu náttúrusmíð,
sem þarna er að finna, og ekki
gat ég lagst til svefns að kvöldi,
án þess að ganga út fyrir og
iitast um í landslaginu um-
hverfis, svo sem stundarfjórð-
ung. Þá fannst mér ætíð sem
ég væri staddur i ævintýra-
landi. Hið kyrra og tæra loft
með útsýn til óravíddar, og
fjöllin er spegluðu sig í sjón-
um með klakahettur á kolli
og sáust þar jafn skýrt og fyr-
irmyndin sjálf. Þetta var í
sannleika ævintýralegt, en yfir
öllu þessu hvíldi himnesk frið-
sæld, sem aðeins var stöku
sinnum rofin af einskonar
bjölluhljómi frá ísjökunum úti
á firðinum.
Og ekki var nóg með það, því
þegar nú sólin gyllti suma
staði með geislum sínum en
skuggar féllu á aðra, mynd-
aðist litadýrð sem á sér enga
hliðstæðu. Með þessum hætti
gerðist það, að þegar sólar-
geislarnir féllu t. d. beint á
borgarísinn úti á firðinum,
glitraði hann stundum eins og
gullnir demantar. Þegar svo
hins vegar sólin var handan
við jakana, líktist allt saman
skerjagarði af skuggalegum
hömrum. Já, þarna var hreint
alltaf eitthvað nýtt að skoða,
meira að segja myndanir og
fyrirbæri, sem ég hafði ekki
vitað til að væru til. Á ég þar
við hillingarnar, hinar svo-
nefndu Fata morgana.
Þótt nú allur tíminn færi í
skyldustörf þarna, varð þó
einn dagur undantekning frá
því. Danska verkamanna-
flokknum við stöðina tókst sem
sé að skipuleggja skemmtiferð
til hinnar gömlu nýlendu
í Thule. Nyrsta þjóðflokks í
heimi. Eskimóaþjóðflokks með
eigin sérstæða menningu.
Menningu, er virðist harla
frumstæð í augum umheims-
ins. Því það sem hún hefur
fram að færa er ekki neinar
skrauthallir og engin stórfeng-
leg sönnunargögn um sigur-
sælar styrjaldir. Aðeins fáeinir
kofar úr torfi og grjóti. En hið
furðulega við þessi hreysi, sem
fráleitt verða metin til mikilla
peninga, er, að þau verða
naumast skoðuð öðruvísi en
sem eins konar, og í mínum
augum mikilsverð söguleg fyr-
irbæri, ekki síður en pýramíd-
arnir í Egyptalandi (afsakið
stærðarmun samlíkingarinn-
ar).
í sjálfri nýlendunni búa ein-
ungis 150 manns og að með-
töldum nærliggjandi býlum um
það bil 400 sálir. En stórfurðu-
legt er það og verður að þetta
fólk skuli hafa getað haldist
við í þessu harðindabæli og
það án nokkurrar hjálpar eða
sambands við umheiminn. Ef
hugsað er til þess, að hvað
eina sem því er nauðsynlegt
til lífsuppihalds, fæða sem allt
annað, verður einungis fengið
með dýraveiðum, og það í
þeim hluta heims, þar sem að-
eins er tveggja mánaða sumar
en tíu mánaða vetur. Þar sem
nú þar af er tveggja mánaða
niðamyrkur, finnst mér það
eitt af furðum veraldar vorrar,
að tekist skuli hafa að mynda
þjóðfélag á þessum slóðum.
En staðreynd er að þetta
hefur tekist, og það var okkur
Dönum mikið ánægjuefni að
geta horfið eina dagstund frá
stríðsundirbúningnum og á
hinn bóginn helgað okkur
kynnum við norðlægasta ból-
stað lands okkar.
Við fengum hinn eina lang-
ferðabíl stöðvarinnar til um-
ráða og síðan var lagt upp í
30 kílómetra langa leið upp
háan fj allishrygg, yfir hann
og niður að mannabústað, sem
er fyrir handan fjallið, fast við
ræturnar á einkennilegu,
strokjárnslaga fjalli, sem
nefnist Thulefjallið. En Thule-
búar eiga hér ekki heima leng-
ur. Þeir voru fluttir þaðan ár-
ið 1953, fyrir nákvæmlega tíu
árum síðan, til annars land-
svæðis 160 kilómetrum norðar.
Þetta var bein lífsnauðsyn.
Hávaðinn í hinum mörgu flug-
vélum, er fóru þarna drynjandi
yfir á öllum tímum sólarhrings
hafði fælt mestan hluta veiði-
dýra þeirra Thulemanna burtu
af svæðinu. Og ef þeir áttu
að halda uppi sínum fyrri lífs-
háttum, var þeim enginn ann-
ar kostur fyrir hendi en að
flýja með þeim.
En hinn gamli bústaður
þeirra er þarna enn eins og
þegar þeir fluttu sig, og þann-
ig stendur hann enn þann dag
í dag, eins og hvert annað úti-
safn, hliðstætt öðrum slíkum
sem heima eru í Danmörku, og
vitnar um byggingalag og lífs-
háttu þá er fornmenn i þessu
nyrsta amti lands okkar hafa
lifað og starfað við.
Það var hinn fegursti sum-
ardagur í júlímánuði, þegar
við heimsóttum nýlenduna, og
mér mun aldrei úr minni
hverfa, hvílík áhrif það hafði
á mig þá, að sitja hjá þessum
gömlu kofum og virða fyrir mér
hinn fátæklega heimskauta-
gróður, sem nú var einmitt að
ná fullum blóma, en bera hann
saman við borgarísinn er
gnæfði sem bergtröll að baki
hans. Þessar andstæður vetr-
arprýði og sumarfegurðar í
náttúrunni, er hér runnu sam-
an í eitt, held ég ekki að hægt
sé að finna viða annars staðar.
Þær eru sjón, sem hægt er að
reyna að rita um, en verður þó
að sjá til að skilja.
Eftirhreytur í ....
Framhald af bls. 12.
aðkomumanna í Atlaslönd-
um. Berbar mynduðu kjarn-
ann í málahersveitum þeirra
og er framganga þeirra
fræg úr herför Hannibals
til ítalíu. En margir þeirra
reyndust líka drottnum sín-
um ótryggir. Berbneskur
höfðingi, Massinissa að
nafni, gekk í lið með Róm-
verjum og gerðist sjálf-
stæður í konungsríki því, er
nefnt var Númidía. Niðji
hans, Júgúrta, varð frægur
af mútum þeim, sem hann
beitti með prýðilegum ár-
angri gegn rómverskum
höfðingjum, sem hann laut
þó í lægra haldi fyrir að
lokum. Rómverjar kunnu
einnig vel að meta her-
mennsku Berba og réðu
marga þeirra til þjónustu í
riddaralið sitt.
Á þjóðflutningatímanum
lögðu Vandalar strand-
byggðir Norður-Afríku und-
ir sig, en í fjallabyggðunum
voru áhrif þeirra lítil. Á
sjöundu öld komu svo Ar-
abar æðandi að austan og
brutu undir sig öll Atlas-
lönd fyrstir aðkomumanna,
jafnt strandhéruð sem
fjallabyggðir. Fannst Berb-
um svo mikið til um þennan
dugnað, að þeir tóku Mú-
hameðstrú og gengu í stór-
hópum undir stríðsfána
spámannsins í von um frek-
ari sigurvinninga og ráns-
feng. Mynduðu þeir kjarn-
ann í liði Araba, er þeir
hertóku Spán, og sjálfur
yfirforinginn í þeirri her-
ferð, Tarek, var Berbi.
Berbar þeir, er í fjöllun-
um bjuggu, skiptu lítt um
lífshætti og menningu þrátt
fyrir trúarskiptin, og enn í
dag þykja þeir öllu umburð-
arlyndari í trúarefnum en
hinir arabískumælandi ná-
grannar þeirra. En strand-
héruðin urðu fljótlega ara-
bísk að máli og menningu,
og sú þróun hefur haldið á-
fram, jafnt og þétt, fram á
þennan dag, þannig að nú
mun aðeins rúmur tíundi
hluti Alsíringa mæla á berb-
neska tungu.
Þegar Frakkar tóku að
brjóta undir sig lönd í
Norður-Afríku, urðu Berbar
þeim allra andstæðinga
þyngstir i skauti. Frægast-
ur berbneskra sjálfstæðis-
leiðtoga á þeim tíma varð
Abd-el-Krim, sá er stýrði
frelsisbaráttu Riffa í Mar-
okkó gegn Frökkum og
Spánverjum sameinuðum.
En margir Berbar gengu
einnig á mála hjá Frökk-
um og gátu sér góðan orðs-
tír.
Þegar sjálfstæðisbarátta
Alsíringa undir stjórn Ben
Bella og félaga hans hófst,
létu Berbar sízt sitt eftir
liggja, enda varð helzta hér-
að þeirra, Kabýlía, eitt aðal-
hæli uppreisnarmanna. En
Arabar hafa lítið umburð-
arlyndi til handa þjóðern-
isminnihlutum í löndum
sínum, eins og Kúrdar í
írak hafa eftirminnilegast
mátt sanna. Hætt er því við,
að Kabýlunum þyki nú sinn
hlutur i Alsír frjálsu heldur
rýr, en jafnhætt er við hinu,
að það sé nú heldur seint
séð. Ef til vill verður þetta
síðbúna viðnám Kabýla
skráð í seinni tíma sögu sem
fjörbrot hamiskrar menn-
ingar Atlaslanda í lok þús-
und ára átaka við arabísku
flóðölduna. dþ.
SAMVINNAN 29