Samvinnan - 01.04.1964, Page 3

Það er alkunna, að stór-
felldar breytingar hafa orð-
ið hér á landi á atvinnuhátt-
um síðustu mannsaldrana.
Lifðu þannig 82% allra
landsmanna af landbúnaði
árið 1850 og 7% af fiskveið-
um. Árið 1910 lifðu um 51%
íslendinga af landbúnaði og
19% af fiskveiðum. Hálfri
öld síðar — um 1960 — 17%
af landbúnaði, önnur 17% af
fiskveiðum og fiskiðnaði
allskonar, 16% af öðrum iðn-
aðargreinum, önnur 16% af
ýmiskonar þjónustu, 12%
af byggingarframkvæmdum,
önnur 12% af verzlun og við-
skiptum og loks 8% af sam-
göngum og siglingum. Fyrir
rúmri hálfri öld voru íbúar
í sveitum landsins um 60.000
talsins og í kaupstöðum og
verzlunarstöðum um 28.000.
Nú á dögum, þegar íbúatala
landsins hefur meir en tvö-
faldast miðað við 1910, búa
um 59.000 manns í 23 sýsl-
um, en um 125.000 í 14 kaup-
stöðum landsins. Landbún-
aðinum, aðalbjargræðisvegi
bjóðarinnar um aldaraðir
hefur stöðugt vegnað ver
hlutfallslega, en öðrum at-
vinnuvegum, einkum verzl-
un. iðnaði auk sjávarútvegs,
hefur þeim mun meir vaxið
fiskur um hrygg. í þessum
stutta þætti skulu ekki rakt-
Agnar Tryggvason, framkvæmdastjóri:
Svipmyndir úr íslenzkri
landbúnaðarsögu aö fornu og nýju
ar orsakir þessarar þróunar
atvinnumála, þeim mun síð-
ar gerð nokkur skil hér í
blaðinu, en að sinni verður
leitazt við að bregða upp
nokkurri mynd af hlutdeild
landbúnaðarins í lífsafkomu
þjóðarinnar frá því er land
byggðist á ofanverðri 9. öld.
Flestir landnámsmann-
anna áttu rót sína að rekja
til bændaþjóðfélaga hins
norræna heims, þ. e. til móð-
urlandsins, Noregs, og
norsku nýbyggðanna vestan
hafs, en samkvæmt Land-
námabók virðist meiri hluti
landnámsmanna hafa komið
úr Noregi og þá einnig að
öllum líkindum meiri hluti
allra frumbyggjanna. Ork-
ar ekki tvímælis, að þorri
þeirra hefur verið af bænda-
ættum og yfirleitt dugandi
og framtakssamir menn. í
Landnámabók er þannig
ekki getið annarra land-
námsmanna en úr Noregi,
enda höfum við ís-
lendingar alltaf talið okk-
ur skyldari Norðmönnum en
öðrum þjóðum. Margar stoð-
ir renna undir norrænan
uppruna íslenzku þjóðarinn-
ar; þannig sömdu forfeður
okkar lög sín eftir Gula-
þingslögum, er giltu fyrir
landbúnaðarhéruðin Firða-
fylki, Sogn og Hörðaland í
Noregi og íslenzkt mál, sem
við tölum furðu óbreytt enn
þann dag í dag, er líkast
þeirri mállýzku sem töluð var
í suð-vesturhluta Noregs á
dögum Haraldar konungs
hárfagra á ofanverðri 9. öld,
þá er ísland byggðist.
Landnám íslands var
veigamikill liður í hinni stór-
kostlegu útþenslu norræna
kynstofnsins frá upphafi
víkingaaldar, sem beind-
ist aðallega vestur um haf til
Hialtlands og Orkneyja og
síðar til Suðureyja, Skot-
lands, Manar, írlands og
vesturstrandar Englands.
Um sama leyti herjuðu og
Danir á England, Frakkland,
Þýzkaland og suðræn lönd,
en Svíar aðallega í Austur-
veg eftir fljótum Rússlands
til Svartahafs, Miklagarðs og
landa austan Miðjarðarhafs.
Voru á þessum umbrotatim-
um stofnuð ríki eftir
norrænni fyrirmynd víðsveg-
ar um álfur og mun norrænt
veldi aldrei hafa staðið með
jafnmiklum blóma fyrr né
siðar, en einmitt á þeim ára-
tugum sem ísland var num-
ið, enda norræn tunga þá
töluð í þrem heimsálfum og
norrænir siðir í hávegum
hafðir allt frá Litlu-Asíu til
Norður-Ameríku.
Forfeðrum okkar, frum-
byggj endunum, mun haf a lit-
izt vel á landið, sem þá var
víða skógi vaxið að sögn Ara
fróða og mikið til ósnortið af
mönnum og búsmala. Land-
kostir virtust miklir og væn-
legir til landbúnaðar, nóg
landrými og fiskisæld mikil
í vötnum og sjó. Ekkert var
eðlilegra, en að þeir flyttu
með sér hingað upp naut-
gripi sína eins og annan
kvikfénað aö heiman og er
þess getið í Landnámu, að
hingað upp hafi komið skip
hlaðið kvikfé. Fræg er sag-
an af Hrafna-Flóka, sem
fyrstur norrænna manna
hafði með sér búpening sinn,
en gáði ekki að afla heyj-
anna og dó allt fé hans um
veturinn. Þannig fór fyrsta
búskapartilraunin á íslandi
út um þúfur. Á fyrstu árum
Framhald á bls. 23.
FYRRI GREIN
Á fyrstu öldum þjóðveldistímans mun ár-
ferði vfirleitt hafa verið gott hér á landi og
landsmenn unað glaðir við sinn hag. 10. öldin
var líka mesta og bezta hlómaskeið íslenzks
landbúnaðar fyrr og síðar. Þá áttu menn af
bændaættum skip í förum til fjölda landa
nær og fjær, iafnvel austan og sunnan
Evstrasalts og í Norður-Ameríku.
SAMVINNAN 3