Samvinnan - 01.03.1965, Blaðsíða 3

SKUGGALEG MISTÖK
Um skattamál samvinnufélaganna hafa fyrr og síðar orð-
ið miklar umræður og blaðaskrif. í maiga áratugi urðu J^au
að berjast fyrir rétti sínum í þeim efnum, í fF.tum eða
öllum löndum þar sem þau festu rætur. Hé’' i ian.M fóru
þau ekki varhluta af þeirri baráttu, sv i sem öiium er
kunnugt, sem eitthvað hafa kynnt sér þessi mál.
Með setningu laga frá Alþingi um starfsemi samvinnu-
félaga má segja að skattamálin lcæmust á fastan grund-
völl, eftir því sem unnt er í þjóðíélagi, sem sífellt tekur
miklum og örum breytingum. Við setningu Jaganna var
byggt á víðtækri erlendri og innlendri reynzlu og þau snið-
in við íslenzka staðhætti. Eitt af höfuðatriðum laganna var
að vernda kaupfélögin fyrir hinum svonefnda „tvöfalda
skatti,“ þ. e. a. s., að ekki væru lögð útsvör á endurgreiðshi
til félagsmanna. Gegnir að vísu furðu, að það skyldi kosta
margra ára baráttu, að kenna mönnum að skiija, að pen-
ingar, sem greiddir hafa verið úr eigin vasa. og skilað
þangað aftur, eru ekki nýjar eða auknar tekjur, aeldur
sparaður eyrir. Þótt þetta ætti að vera öllum augljóst,
er ekki úr vegi að taka enn einu sinni eitt dæmi til skýr-
ingar.
Það er harla algengur verzlunarmáti hér á landi, að menn
biðja áætlunarbílstjóra fyrir peninga í kaupstað til þess
að kaupa fyrir eitt og annað. Þegar hann kemur til baka
og skilar varningnum, skilar hann einnig því sem afgangs
var af peningunum, ef um afgang er að ræða. Samkvæmt
kenningu þeirra manna, sem börðust fyrir skattlagningu
á kaupfélögin hér á landi fyrstu áratugina, sem þau störf-
uðu, ætti sá sem peningana sendi og fékk þá aftur til baka,
að telja þá fram á skattaframtali sem tekjur, eða heita
ódrengur ella. Allir heilvita menn siá í hendi sinni, hve
þetta væri fráleitt, en dæmið er fullkomin hliðstæða þess,
ef skattleggja skyldi endurgreiðslu kaupfélaganna til fé-
lags-manna.
Síðan samvinnulögin voru sett, hefur skattabarátta sam-
vinnufélaganna fyrst og fremst snúizt um það að þessi lög
væru ekki á þeim brotin, né heldur önnur þau lög og regl-
ur, sem um þessi mál fjalla.
Jafnframt því sem samvinnulögin vernduðu félögin fyrir
„tvöfalda skattinum", eru í þeim skýr ákvæði um skyldur
þeirra í þessum efnum. Þær skyldur hafa þau uppfyllt. Þrátt
fyrir það, er furðulegt að heyra og siá á prenti fullyrðingar
um, að samvinnufélögin njóti sérs’takra skattfríðinda og
séu nánast skattfriáls. Eru þær fullyrðingar reistar á mik-
illi vanþekkingu, ef ekki því sem verra er. Undantekn-
ingar lítið eru samvinnufélögin og fyrirtæki þeirra hæstn
gjaldendur þeirra bæiarfélaga, sem þau heyra til. Það er
vegna þess, að þau eru stór, hafa mikið umleikis og taka
ekki þátt í þeim blindingsleik, sem nú er viðurkenndur
eitt alvarlegasta mein þjóðfélagsins, þar sem eru margvís-
leg undanbrögð frá lögmætri skattgreiðslu. Það breytir
engu í þessu sambandi, þótt þær skattgreiðslur, sem áður
hétu útsvör, heiti nú að verulegum hluta aðstöðugjöld.
Þetta sannar í eitt skipti fyrir öll, að bau eru ekki skatt,-
frjáls. Enda dettur engum í hug, að þau eigi að vera það.
Samvinnufélögin víkjast ekki undan þeim skyldum, sem
á þau eru lagðar, en þau krefjast réttlætis, og það er ekki
fram á mikið farið, þótt þau nytu viðurkenningar fyrir hlut-
deild sína í framlagi til bæjar- og sveitarfélaga, sem og
ríkisins.
Undanfarin missiri hafa orðið háværar umræður í þjóð-
félaginu, vegna rangra framtala og skattsvika. Um skattsvik
er nú ekki lengur talað undir rós, eða sem grunsemdir og
meint afbrot, heldur staðreyndir, sem þjóðin öll veit um.
í þessu sambandi hefur hvort tveggja brugðizt, þegnleg
skylda nokkurs hluta borgaranna og eftirlit þeirra, sem
gæta skulu laga og réttar í landinu. Eins og fyrr er sagt er
hér um að ræða eina alvarlegustu meinsemd þjóðfélagsins,
sem engum heilvita manni blandast hugur um að verður að
uppræta. Ríkisvaldið hefur nú sýnt lofsverða tilraun í þá
átt, með hinni svo nefndu skattalögreglu, sem tekin er til
starfa, enda hefur sjaldan eða aldrei önnur eins hrelling
gripið brotlega menn og nú, og ganga af henni margar
átakanlegar sögur.
Enginn vafi getur leikið á því, að þjóðinni hljóta að hafa
orðið á meir en lítil mistök í þessum efnum. Enda
sjá það allir menn, að vissar aðgerðir ríkisvaldsins hafa
beinlínis orðið til þess að hella olíu á þann eld, sem að vísu
logaði nægilega glatt fyrir. Á þá aðferð til skattheimtu,
sem nefnd er söluskattur, skal enginn dómur lagður hér.
Hitt er víst, að eins og innheimtu hans hefur verið háttað,
er um alvarleg mistök að ræða. Það er opinbert mál, að
ekki nema nokkur hluti söluskatts kemur til skila. Er hér
um skuggalegt siðferðilegt afbrot að ræða.
Einn ljósgeisla í niðamyrkri þessarrar misheppnuðnu
skattheimtu getur þó ríkisvaldið og þjóðfélagið huggað sig
við. Það er viðurkennd staðreynd, að samvinnufélögin í
landinu hafa staðið í skilum með þann hluta söluskattsins,
sem þeim var falið að innheimta. Það má að vísu með sanni
segja, að slíkt sé ekki þakkavert. heldur aðeins skylt og
rétt. En eins og öllum bessum málum er nú komið í þjóð-
félaginu, á kaupfélagsfólkið í landinu heimtingu á því, að
þetta sé viðurkennt og metið að verðleikum. Fordæmi sam-
vinnufélaganna er þar að auki sönnun þess, að það er
hægt að hafa slíka innheimtu í lagi og ætti að geta verið
forvígismönnum þjóðfélagsins, sem ekki skal dregið í efa
að hafa fyllsta hug á að beita sér fyrir lækningu mein-
semdarinnar, uppörfun og sálubót.
Hvernig sem um skattamálin er rætt og ritað. er bað aug-
Ijóst, ef ekki á enn verr að fara, að meðal þjóðarinnar
verður að eiga sér stað hugarfarsbreyting og siðabót, varð-
andi þau mál. Samvinnufélögin, sem iafnan hafa reynt að
gera skyldu sína í skattamálum, bótt þau hafi varið rétt
sinn, eiga skýlausa kröfu þess, að lækning þessara mein-
semdar eigi sér stað. Mistökin um innheimtu söluskattsins
eru hróplegt ranglæti, hvað varðar samkeppnisaðstöðu á
jafnréttisgrundvelli í þióðfélaginu, auk alls annars. Sam-
vinnufélögin hafa aldrei beðið um sérréttindi. En þau verja
rétt sinn og ætlast til réttlætis af öðrum.
Páll H. Jónsson
SAMVINNAN 3