Samvinnan - 01.03.1965, Blaðsíða 4

Reynsluskóli og framtíðarmál
Þróunarsaga samvinnufé-
laganna á Norðurlöndum er
um margt svipuð, þó svo
að ísland hafi alltaf nokkra
sérstöðu, vegna fámennis,
strjálbýlis og örðugra sam-
gangna. í löndunum öllum
varð samvinnuhreyfingin
þjóðarhreyfing, sem stóð í
sambandi við almenna and-
lega vakningu. Einn þátfcur
þeirrar vakningar var lýö-
háskólahreyfingin, annar
ungmennafélögin, svo dæmi
séu nefnd. Hér á landi varð
baráttan fyrir innlendri,
frjálsri verzlun einn þáttur
sj álfstæðisbaráttunnar.
Andlegri vakningu 19. ald-
arinnar fylgdi vaxandi fé-
lagshyggja og tilfinning fyr-
ir samábyrgu bróðurþeli.
Slíkri félagshyggju urðu
kaupfélögin tilvalið verkefni.
í baráttunni fyrir bættum
og mannsæmandi lífskjörum
reyndust þau vera viturleg,
réttlát og hagkvæm úrræöi.
í öllum löndunum varð
þróunin sú, að stofnuð voru
mörg en fremur fámenn
kaupfélög. Það var harla
eðlilegt þar sem strjálbvli
og samgönguleysi mótaði
mannlífið. En einnig í hin-
um þéttbýlli löndum og jafn-
vel borgum, varð hið sama
upp á teningnum.
Dæmi skal tekið frá Dan-
mörku. Danmörk er allra
Norðurlandanna ljúfast
hvað snertir ýmis grundvall-
aratriði mannlegra sam-
skípta. Borgir voru snemma
allstórar og samgöngur auð-
veldari en víðast annars
staðar. Þar var fvrsta kauo-
féiacrið stofnað 1866. t>ei-n
fiöicraði ört, einkum í kring
um 1880 og 1890. Árið 1920
voru kaupfélögin í Dan-
mörku orðin 1700 og síðar
fjölgaði þeim allt upp í 1900.
Þrátt fyrir það, að ýmsir
leiðtogar samvinnumanna
í Danmörku, þar á meðal
postuli þeirra og spámaður,
Severin Jörgensen, væru
ekki ánægðir með þessa þró-
un, varð ekki við hana ráð-
ið. Jörgensen hélt því fram,
að ekki væri ástæða til að
kaupfélög í Danmörku
væru fleiri en 100, annars
yrðu þau of lítil og veik-
byggð. Hitt er annað mál.
að vitanlega vitnuðu þessi
mörgu félög um almenna
félagslega vakningu og þjóð-
arhreyfingu, og litlu og
mörgu búðirnar hentuðu á
ýmsan hátt hinni þjóðfé-
lagslegu aðstöðu. í Dan-
mörku kom það einnig til, að
samkvæmt lögum var ekki
leyfilegt að stofna verzlun
innan einnar og hálfrar mílu
fjarlægðar frá kaupstað, þar
sem einkaverzlanir voru fyr-
ir. Aftur á móti kom í ljós,
að það var ekkert til fyrir-
stöðu að stofna kaupfélags-
verzlun, sem eingöngu verzl-
aði við félagsmenn.
Árið 1916 voru í Kaup-
m.annahöfn og úthverfum
hennar 23 kaupfélög, en það
ár gengu 16 þeirra saman í
eitt. Varð það upphaf þró-
unar, sem síðan hefur hald-
ið áfram og nú hin síðari ér
í miög stórum stíl. í allmörg
ár hefur Kaupfélag Kaup-
mannahafnar — HB — haft,
forustuna í þessum efnum og
ýmis smærri félög sameinazt
bví. eklci aðeins í höfuðborg-
inni, heldur nú hin síðari
ár út um allt land, allt til
Esbjerg og Álaborgar.
Margt hefur stuðlað að
þessari þróun, en fyrst og
fremst hörð og vaxandi sam-
keppni fjársterkra verzlun-
arhringa og keðjuverzlana,
sem stuðzt hafa í mörgum
tilfellum við erlent fjár-
magn. Ný tækni og kunnátta
á mörgum sviðum hefur
gert þetta kleift og meira
en það: í landi eins og Dan-
mörku mjög auðvelt.
Árið 1962 var sameining
kaupfélaganna í Danmörku
rædd á aðalfundi danska
samvinnusambandsins, FDB.
Árið eftir var kosin nefnd
samvinnuleiðtoga og fræði-
manna til þess að rannsaka
þetta mál og koma með
raunhæfar tillögur. í janú-
ar 1964 voru tillögur og álit
nefndarinnar viðurkenndar
af danska Sambandinu og
það tók í fullri alvöru
forustuna. Tillögurnar voru
ekki smátækar. Þar er gert,
ráð fyrir því að innan tíðar
verði öll kaupfélög landsíns
sameinuð í eitt: Kaupfélag
Danmerkur, og að þessu <?r
nú unnið af fullum krafti.
Ekki dettur Dönum í hug
að þetta verði gert með einu
átaki og allt í einu. Þau
kaupfélög, sem heldur vilja
starfa sjálfstætt á meðan
þau hafa bolmagn til, fá vit-
anlega að gera það. Ráðstaf-
anir eru gerðar til þess, að
kaupfélagsfólkið geti varð-
veitt samstöðu sína og fé-
lagshyggju umhverfis nýjar
stórbúðir og vöruhús. Mark-
miðið er að nota til hlítar
tækni og vinnuhagræðingu
til gagns og nytsemdar fyrir
kaupfélagsfólkið, en varð-
veita og hlúa að félags-
hyggju og samstarfi eftir
sem áður.
Vinnubrögð dönsku sam-
vinnuleiðtoganna, hvað
snertir þetta mál allt, eru
harla athyglisverð. Þeir
rannsaka málið frá grunni.
Þeir gera sér glögga grein
fyrir félagslegri og efna-
hagslegri aðstöðu kaup*é-
laganna eins og hún er í dag.
Þeir gera sér grein fyrir
framtíðarhorfum um þróun
efnahagsmála, fólksfjölgun,
hvar og hvernig byggingu
nýrra íbúðarhverfa verður
bezt fyrir komið, hvernig
aðstaða bændanna verður
bezt tryggð. Þeir leita til
hinna færustu manna um
allar rannsóknir og áætlan-
ir, manna, sem hafa reynzlu
þekkingu og framsýni.
Nefndin sparar hvorki tíma
né erfiði og skilar störfum á
ótrúlega stuttum tíma.
Landinu öllu hafa þeir
skipt niður í 7 umdæmi eða
hverfi. Hvert hverfi hefur
eina vörumiðstöð, sem sér
kaupfélögunum fyrir vörum,
hver í sínu umdæmi. Þeir
gera sér grein fyrir, hvar
skuli byggja vöruhús og
stórbúðir og hvar henti bet-
u r smærri verzlanir. Þeir
vita með mikilli nákvæmni
hvað verzlun má vera minnst
til þess að geta veitt full-
komna þjónustu og staðið á
traustum fjárhagslegum
grunni.
Og mitt í öllu þessu sem
varðar fjárhagslegar fram-
kvæmdir, gleyma þeir eng-
sn veginn félagsmálunum. í
Framh. á bls. 27.
4 SAMVINNAN