Samvinnan - 01.03.1966, Blaðsíða 8

Alþýðusamband íslands fimmtíu ára
Pyrir fáum vikum minntist
Alþýðusamband íslands fimm-
tíu ára afmælis síns. Við það
tækifæri voru fluttar margar
kveðjur og heillaóskir frá fé-
lagssamtökum og einstakling-
um, jafnframt því sem Al-
þýðusambandið sjálft minntist
með gleði unninna áfanga,
hyllti leiðtoga sína sem enn
eru ofan moldar og vottaði
virðingu og þökk þeim, sem
gengnir eru.
Þegar Alþýðusambandið var
stofnað höfðu kaupfélög starf-
að hér í 34 ár og Sambandið
var fjórtán ára. Miklu lengur
höfðu menn þó þreifað fyrir
sér um félagsform til þess að
koma á meira réttlæti í sam-
skiptum sín á milli á þeim
grundvelli, sem samvinnu-
hreyfingin byggir á. Á íslandi
hafði verið bændaþjóðfélag í
næstum þúsund ár. Bændurn-
ir höfðu, þegar hér var komið
sögu, hlotið mikla reynslu í fé-
lagsmálum og bjuggu yfir
furðu þroskaðri félagshyggju.
Þeir höfðu sjálfir fundið úr-
ræði samvinnunnar til þess að
bæta kjör sín og efla réttlæti
og frelsi innan þjóðfélagsins.
Pólitísk flokkaskipting og
pólitísk átök í landinu höfðu
um mörg ár fyrst og fremst
snúizt um sjálfstæðisbaráttuna
og mismunandi sjónarmið hvað
hana varðaði. Stofnun kaup-
félaganna og barátta þeirra
fyrir frjálsri verzlun og inn-
lendri, sem byggði á réttlæt-
isgrundvelli, var einn þáttur
þeirrar baráttu.
Nú höfðu gerzt ný tíðindi.
Merkum áfanga var náð í
sjálfstæðisbaráttunni, þar sem
ísland hafði fengið innlenda
stjórn. En jafnframt höfðu átt
sér stað gagngerar breyting-
ar í þjóðfélaginu og voru óðum
að gerast. Stórútgerð á þeirra
tíma mælikvarða var hafin og
henni fylgdi hópur atvinnu-
rekenda, sem áttu hin stór-
virku veiðitæki, aflann, sem
þau mokuðu á land og urðu í
krafti þess áhrifamiklir og
voldugir menn. Jafnframt kom
til sögunnar raunverulega ný
stétt, verkamannastéttin, sem
aðeins í smáum stíl var til áð-
ur, en óx nú að mannfjölda
með hverju ári sem leið, og
átti lífsafkomu sína undir
högg að sækja til þeirra, sem
áttu atvinnutækin og stjórn-
uðu þeim. Jafnframt festu
rætur nýjar stefnur um fjár-
mál, atvinnumál og mannrétt-
indi, sem bárust hingað frá
útlöndum og höfðu djúpstæð
áhrif á hugi manna og lifsvið-
horf.
Hin nýja verkamannastétt
hafði ekki æfingu og skólun
í félagsmálum á borð við bænd-
ur landsins. Bændastéttin var
svo lánsöm, að samvinnu-
hreyfingin, sem þeir höfðu nú
að verulegu leyti tileinkað sér,
féll vel að aldagamalli menn-
ingu stéttarinnar og enga þjóð-
félagsbyltingu þurfti til þess að
þeir gætu byggt baráttu sína
fyrir bættum kjörum, frelsi og
mannréttindum á grundvall-
aratriðum þeirrar hugsjóna-
stefnu. Verkamannastéttin var
hins vegar ný í landinu. Hún
varð að byggja á erlendum
fyrirmyndum og erlendri
reynslu í félagsmálum sínum,
laga hana að íslenzkum stað-
háttum og læra allt frá rót-
um.
En brátt kom í ljós, að í
hópi hennar vantaði ekki fórn-
fúsa og heittrúaða forustu- og
baráttumenn og hinn óbreytti
liðskostur bjó yfir þolgæði,
tryggð við málstað sinn og
fórnarlund. í krafti þessarra
mannkosta í baráttu fyrir rétt-
látum málstað og í mörgum
tilfellum fyrir lífi og heilsu
heilla fjölskyldna, varð hin
nýja stétt sigursæl og innan
tíðar áhrifamikil í þjóðfélag-
inu, svo sem rök stóðu til.
Þjóðfélagið breyttist á skömm-
um tíma úr bændaþjóðfélagi í
þjóðfélag atvinnurekenda,
verkamanna og bænda. Síðar
komu til stéttir iðnaðarmanna
og hinna mörgu, sem vinna
alls konar þjónustustörf.
Það er full ástæða fyrir Al-
þýðusambandið að minnast
með gleði fimmtíu ára afmælis
síns. Það er einnig til fyrir-
myndar, að aðrar stéttir og
önnur félagssamtök þjóðar-
innar, hafa viðurkennt baráttu
þess og unna áfanga og sam-
fagnað því, þótt margt hafi
á milli borið um fimmtíu ára
skeið.
Með rökum má segja, að
verkamannahreyfingin og
samvinnuhreyfingin séu um
margt skyldar félagsmála-
hreyfingar. Báðar stefna þær
að frelsi, mannréttindum, rétt-
læti og bættum lífskjörum,
enda hafa þær stutt hvor aðra
um allan heim. Þrátt fyrir það,
að bændastéttin byggði fyrst
og fremst upp samvinnufélög-
in, hafa verkamenn og bænd-
ur unnið saman í kaupfélög-
unum, þar sem svo hagar til
að leiðir þeirra liggi saman.
Hér á landi hafa bændur og
verkamenn aldrei fundið til
djúpstæðs munar á stéttum
né lífskjörum, enda vinna
báðir hörðum höndum fyrir
daglegu brauði. Bændur eru
hvort tveggja, framleiðendur
og neytendur. Hér á landi hafa
þeir falið samvinnufélögum
sínum jöfnum höndum sölu
Framh. á bls. 18.
Ottó N. Þorláksson, fyrsti forseti A.S.l. Myndin er tekin í marz 1966. (Ljósm. Guðgeir Magnúss.).
8 SAMVINNAN