Samvinnan - 01.03.1966, Blaðsíða 16

gpánverjar hafa átt margt af-
burðamanna á sviði málara-
listar, en flestir munu sam-
mála um að telja Don Diego
Rodriguez de Silva y Velazquez
þeirra fremstan. Nafnið er
langt og hljómmikið, eins og
Spánverjum þykir gaman að
hafa þau; þó telja sumar
heimildir listamanninn af
portúgölskum ættum, en það
kemur nú kannski næstum út
á eitt. Um hann hefur verið
sagt að hann hafi hvorki elsk-
að né hatað og sú ályktun
líklega dregin af hlutlausum
realisma hans; ekki er það
heldur líkt jafn tilfinninga-
ríku fólki og Spánverjum.
Velazquez fæddist í Sevilla
árið 1599 og gerðist tólf ára
að aldri lærlingur hjá málara
einum þar í borg, Pacheco að
nafni, sem gerði verk af trú-
arlegum toga. Tæplega tvítug-
ur að aldri gekk hann að eiga
dóttur þessa meistara síns. Þá
þegar hafði hann náð slíku
áliti sem listamaður, að fáum
árum síðar var hann kallaður
til Madrídar og skipaður hirð-
málari hjá Filippusi konungi
fjórða. Var það einkum gert
að tilhlutan Olivaresar greifa,
ráðgjafa konungs, sem snemma
tók miklu ástfóstri við hinn
andalúsíska snilling. Hin sama
varð fljótlega raunin á um
konung sjálfan, sem umgekkst
Velazquez af miklu meiri vin-
semd og lítillæti en hinar af-
káralega ströngu reglur
spænsku hirðarinnar raun-
verulega leyfðu. Jók hann virð-
ingu hirðmálara síns stöðugt,
veitti honum ýmis embætti
við hirðina og sló hann að lok-
um til riddara af reglu heilags
Jakobs (Santiago), sem var
ein mesta vegsemd, sem hægt
var að veita spænskum manni.
Árið eftir, 1660, dó Velazqusz.
Þannig hljóðar í stuttu máli
æfisaga málara þessa, og get-
ur varla talist úr hófi við-
burðarík, enda verður danska
rithöfufidinum Brotoy-Johan-
sen að orði, þegar hann ber
saman Velazquez og samtíma-
mann hans einn, hollenska
listmálarann Vermeer, að um
æfi hins síðarnefnda sé ekkert
vitað, að úr æfisögu hins fyrr-
nefnda sé ekkert þess vert að
vita það.
List tímans, sem þessir mál-
arar lifðu á, er oft einkennd
með orðinu barok; það er
portúgalskt að uppruna,
barocco, og er raunar heiti á
vanskapaðri perlu. Barokmál-
verk áttu fyrir alla muni að
vera sérstök, skera sig úr, vera
skemmtileg, spennandi, áhrifa-
mikil. Mikið atriði var að þau
væru góð söluvara, því nú var
búið að finna Ameríku og
Malajalönd og ríkir höndlarar
og reiðarar unnu sér óðum lífs-
rými á kostnað greifa og pre-
láta. Konungar og klerkar
klóruðu þó í bakkann eftir
mætti og málaralistin varð eitt
af haldreipum þeirra; málarar
áttu sér nú örugga samastaði
við veglegustu hirðir álfunnar,
þar sem hlutverk þeirra skyld5
vera að vegsama með penslum
sínum fölnandi dýrð húsbænd-
anna, ef það mætti verða til
að viðhalda virðingu almúg-
ans fyrir þeim, sem stjórna af
Gvðs náð en ekki Mammons.
Ekki gekk öllum listmálur-
um þessara tíma fremur en
annarra jafnvel að sætta sig
við kröfur máttarstólpa þjóð-
félaganna, en allt um það hef-
ur málaralistin sjaldan risið
hærra; í því sambandi nægir
að nefna nöfn ems og Rem-
brandt, Rúbens, Titsían, auk
hetju þessarar greinar.
Þótt undarlegt megi heita,
var sá málari, er Velazquez
hafði hvað mest álit á í æsku
og varð fyrir áhrifum frá í
samræmi við það, ítalinn
Caravaggio, sem gagnstætt að-
dáanda sínum gerði sitúhvað
fleira sögulegt en að mála:
lamdi veitingaþjóna, slóst útaf
kvenfólki, drap menn. Hann
hefur af sumum verið kallaður
fyrsti sósíalrealistinn í málara-
list, því mótíf sín sótti hann
stundum á lægstu gráður þjóð-
félagsins; má það furðulegt
kalla á öld, er ætlazt var til
að helgaði list sína furstum
Efri myndin: Hluti úr málverkinu Uppgjöf Breda eða Las
Lanzas. Jústín af Nassau réttir Spinolu borgarlykilinn, en að baki
spænska foring-jans sjást nokkrir manna hans með lensuskóg-
inn gnæfandi yfir sér, hvað gefur þeim ólíkt hressilegri yfirsvip
en hinum sigruðu Hollendingum til vinstri. Málverkið er gert
kringum 1635 og geymt á Prado í Madríd. — Að neðan: Venus
speglar sig, edtt af seinni verkum Velazquezar, gert um 1650.
Það er á National Gallery í Lundúnum.
16 SAMVINNAN