Samvinnan - 01.03.1966, Page 14

Þannig' er ætlað að Akrópólis, háborg Aþenu, sem um langan
aldur hefur verið nokkurskonar tákn vestrænnar menningar,
hafi litið út á blómatímum borgarinnar.
Líkt og gríska leikhúsiS (sjá
grein í Samvinnunni 9. tbl.
1965) lagði grundvöllinn að
leikmennt Vesturlandaþjóða,
þá var skáldrisinn Bskýlos
(525—456 f. Kr.) faðir gríska
leikhússins.
Tímar hans, fjórða öldin fyr-
ir Krists burð, voru þeir dá-
samlegustu sem Grikkland
hefur lifað. Árásum Persa á
landið var hrundið og sigrun-
um fylgdu ráð yfir siglingum
og verzlun á austanverðu Mið-
jarðarhafi. Þeim ítökum fylgdu
auður og uppgangur hinna
grísku borgríkja, einkum
Aþenu, sem líka hafði átt
hvað mestan þátt í að buga
dátamúg Sersesar. En miklu
stórfenglegri voru þó menning-
arsigrar þessarar borgar, sem
fylgdu í kjölfar hinna hern-
aðar- og efnahagslegu; þeir
eiga sér naumast líka á nokkru
tímabili sögunnar.
Á sárafáum áratugum tókst
Aþenu, sem þá hafði aðeins
rúmlega hálfu fleiri íbúa en
Akureyri nú (þá eru að vísu
aðeins taldir frjálsir menn)
ekki aðeins að verða stórveldi á
sjónum, heldur einnig að vinna
slík afrek í höggmyndalist, að
reisn þeirrar kúnstar hefur ef
til vill aldrei verið meiri, skapa
hin fegurstu stórvirki í arki-
tektúr, gera ritun sögunnar að
vísindagrein, fóstra heimspek-
inga, sem enn eru mönnum
andleg leiðarljós og þess utan
þrjá snillinga í leikritun,
hverra verk eru grundvöllur
þeirrar listar æ síðan.
Eskýlos var þeirra elztur
(hinir voru Sófókles og Evrí-
pídes), fæddur í Elevsis í ná-
grenni Aþenu, en í þeirri borg
voru frægar launhelgar, aðal-
lega tileinkaðar móðurgyðjunni
Demetru, sem samkvæmt
sumum heimildum var móðir
Díonýsosar, en grímudansar
þeir og söngvar, sem um hönd
Leikliúsið í Del'fí var byggt á fjórðu öld fyrir Krists burð, og
hefur staðist tímans tönn betur en flest önnur frá þeim tíma.
Það tók fimm þúsund áhorfendur í þrjátíu og fimm sætaraðir.
Enn þann dag í dag eru tragidíur Eskýlosar og annarra forn-
skálda settar þar á svið.
voru hafðir við dýrkun hans,
eru einmitt taldir undanfar-
ar leikiistarinnar. Demetru-
dýrkunin var mjög tengd hug-
myndum um hreinsun, sál, ör-
lög og undirheima.
Fyrsta leikrit — af þeim sem
varðveitst hafa - Eskýlosar get-
ur raunar naumast kallast því
nafni — í því var kórinn meg-
inatriði. Annað leikrit hans,
Persarnir, sem er yngra, er
einnig einfalt í sniðum, en hef-
ur þó á sér greinilegan drama-
tískan svip. Það fjallar um ó-
farir Persa fyrir Grikkjum í
styrjöld þeirri, er þá var ný-
afstaðin og Eskýlos sjálfur
hafði tekið þátt í; meðal ann-
ars hafði hann barizt við
Maraþon og Salamis, en engin
staðaheiti nefna Grikkir með
meira stolti. Leikritið ein-
kennist að vísu mjög af sig-
urhrósi því, sem Aþeningar
voru þá þrungnir af og vakti
þeim kjark til dæmalausra
snilidarverka, en hins vegar
gætir hvergi þjóðernishaturs
eða meinfúsrar kæti yfir óför-
um óvinanna; þvert á móti er
tekið á Persunum með samúð
og meðaumkvun. Þetta atriði
ber vott um stóran og göfugan
hug manns, sem hafði séð hina
austrænu múga kvista olívu-
tré ættbyggðar sinnar og
brenna sjálf hof guðanna á
Akrópólis.
Svið leiksins er torgið fram-
anvið höll Persakonungs í Súsa.
Kórinn, sem í þessu tilfelli fer
með hlutverk persneskra ráðs-
öldunga, er áhyggjufullur
vegna herferðar Sersesar kon-
ungs til Grikklands og Atossu
móður hans hefur dreymt illa.
Hámarki nær spennan í leikn-
um þegar sendiboði kemur á
vettvang og iýsir á áhrifamik-
inn hátt tortímingu persneska
flotans við Salamis. Að síðustu
kemur konungur sjálfur á vett-
vang, illa til reika eftir ósig-
14 SAMVINNAN