Neisti - 10.10.1978, Blaðsíða 9

NEISTI lO.tbl. 1978 bls. 9
Spánn 1976-1978:
Brostnar vonir
Þróun mála á Spáni síðustu
2 ár hefur orðið meö öBrum
hætti en margir vonuðu ariB
1976, sér í lagi þegar tekið
er mið af hinni hörBu barattu
sem háB var fyrri hluta þess
árs. r henni tókst ekki aS
velta um koll valdatækjum
frankóismans, hún naSi
aldrei aB þróast yfir í póli-
tiskt allsherjarverkfall. ÞaB
hefBi verið framkveemanlegt f
Euskadi (BaskahéruBunum),
en baráttan var aB miklum
mun skemmra á veg komin í
öðrum hlutum spanska rfkis-
ins.
MeB þessu er þó engan veg -
inn sagt aB framangreind barw
átta hafi ekki haft veruleg
áhrif á gang mála og þá um-
breytingu sem átt hefur sér
staS sfðustu 2 ár. Frá þvf
aB Frankó varð hallur af
heimi, höfum viB veriS vitni
aB fjöldabaráttu, sem þó
náBi aldrei aB samhæfast,
heldur náði lengst f staB -
bundnum allsherjarverkföll-
um. Burgeisastéttin var oft-
lega neydd til nokkurra eftir-
gjafa, sem jiáðu hápunkti sfn-
um f kosningunum f jum 1977
Þrátt fyrir allar sfnar tak-
markanir leiddu þær f ljós
ovæntan styrkleika verkalýBs-.
flokkanna sem hlutu samtals
47fo atkvæBa og meirihluta á
helstu iBnaðarsvæBunum. -
(Katalónfa, Madrid, Euskadi)
Þær spegluBu þannig vaxandi
róttækni og aukna pólitfska
vitund mikils hluta verkalýSs —
stéttarinnar. Frá 1976 hefur
mynd frankó-einræðisins
nokkuB máðst, en f staBinn
komiB það sem nefnt er
,,sterkt rfkisvald" (Estado
fuerte). ÞaB er svar bur-
geisastéítarinnar við þeirri
fjöldabaráttu sem áður var
nefnd - ef hiB gamla fés
frankóismans hefBi veriB lát-
iB ósnyrt og engar eftirgjaf-
ir af hendi látnar, hefBi þaS
leitt til opinp strfðs viB
ve rkalýð shr eyfinguna.
MeB framangreindu er ekki
sagt aS þróunin hefSi ekki get-
aB orBiB á annan veg - þvert
á móti; möguleikinn á aB
þróa fram á viB þann baráttu-
hug sem fram kom f hinum
ýmsu fjöldaaBgerSum, þannig
aB valdastofnanir frankóism-
ans yrðu á hólm skoraSar,
var fyllilega fyrir hendi frá
og meB fyrstu mánuSum árs-
ins 1976. AkveBin atvik
(ástandiB eftir morBin f Vit-
oria, allsherjarverkfall í
Euskadi t. d.) hefSu auBveld-
aB samhæfða sókn af hálfu
verkalýðs stéttarinnar.
ASTVINIR ADOLFS
LeiBtogar PSOE (Sósfalista-
flokksins) og PCE (Kommún-
istaflokksins) unnu markvisst
gegn þvf aS þessi möguleiki
gæti orSiB aB veruleika, m. a.
meS þvx aS reyna aB koma f
veg fyrir sjálfstæBa skipu-
lagningu og aBgerBir verka-
manna (sbr. afstöBu PCE til
aðgeröanna eftir morðin f
Vitoria) og meB undansláttar-
stefnu sinni gagnvart rfkis-
stjórn Adolfo Suárez, er tók
viB völdum f júlf 1976. MeS
því aS ganga á skjön viB þau
verkefni er biSu vfgreifrar
verkalýðshreyfingar, juku
þeir athafnarými og mögu -
leika Suárez og Jóhanns
Karls, konungs af Borbón og
Borbón. Þetta hafBi þær af-
leiSingar aB verkalýBshreyf-
ingin var ekki f stakk búin til
aS taka frumkvæBi í hinni póli—
tfsku baráttu og þannig úti um
þann möguleika aS hún f gegn-
um samræmdar aðgerðir
velti um koll valdatækjum
frankóismans.
Og það voru ekki einungis
2 stærstu verkalýSsflokkarnir
sem tóku þátt f þessari stétta--
samvinnu, heldur einnig sam-
tök utarlega á vinstri vængn-
um einsog maóistasamtökin
PT (Flokkur vinnunnar) og
ORT (Byltingarsamtök verka-
manna) og sentristarnir f MC
(Kommúnistahreyfingin).
Þessi samtök tóku fullan þátt
í samfylkingum meB burgeisa-
flokkum, fyrst f LýðræSis-
nefndinni (Junta Democrática)
og LýSræBislegri Samþættingu
(Convergencia Democrática),
sem sfðar sameinuBust Lýs-
ræBislegu Samræmingarnefnd-
inni (Coordinación Democrá-
tica). Þessar nefndir þjónuSu
þvf hlutverki aS halda aftur af
fjöldahreyfingunni, til aB auð-
velda viBræður viB hinn ,,lýB-
ræSislega" hluta burgeisastétt-
arinnar og ríkis stjórnina.
Nærvera PT, ORT og MC var
notuS til aB gefa stefnu PSOE
og PCE vinstra andlit og þeg-
ar su stund var upp runnin aB
þeir gátu samiB beint við rfk-
isstjórnina var smásamtökun-
um f horn vfsaS, um leiB og
þeim var þökkuB þjónustan. . . .
SATTMALI OG STJORNAR-
SKRA
A tfmabilinu sem hófst
meS dauða Frankós og lauk
viB kosningarnar f júnf 1977,
sáum viB hinn mikla styrk og
vaxandi pólitfska vitund hins
vinnandi fjölda, sem og
ákveBiB frumkvæBi, innan
takmarkaSs ramma þó, af
hálfu burgeisastéttarinnar og
pólitisks fulltrúa hennar, rík-
isstjórnarinnar. Því vissa
jafnvægi sem rfkti á milli
þessara afla, hefBi verka-
lýBsstéttin vissulega getaS
breytt sér f hag á ákveSnum
stundum er möguleikar sköp —
uSust til sóknar. Og þau
tækifæri skorti vissulega
ekki, en afstaSa PSOE og
PCE og stéttasamvinnustefna
þeirra kom f veg fyrir að
slíkt gerðist. AfleiBingin
varS sú aB stjórn Suárez
heppnaSist ætfs aB ná frum-
kvæSinu á ný f sfnar hendur.
A þvf rúma ári sem liBið
er frá kosningunum, hefur
stjórninni ekki tekist aS
festa sig f sessi, þrátt fyrir
einlægan stuðning Félipe
Gonzalez og Santiago Carillo
á erfiðum stundum. Afram-
haldandi aBgerðir og baráttu-
hugur verkalýðsins og hrfB-
versnandi efnahagsástand
sýna að f kjölfar kosninganna
hefur þvert á móti hafist
tímabil þjóðfélaeslegs og
pólitfsks éstöðugléika sem a
rætur f vfstækri kreppu
spánsks kapítalisma.
Frammi fyrir þessu ástandi
var þaS sem UCD (Unión del
Centro Democrático - MiSju-
bandalagiB, flokkur Suárez)
lagBi fram Moncloa-sáttmál-
ann, samkomulag ríkisstjorn—
arinnar viB PSOE og PCE,
sem hafði þann megintilgang
að stemma stigu viB vaxandi
stéttaátökum og gera rfkis-
stjórninni kleift aB fram-
kvæma þá ætlun sína aB binda
f nýrri stjórnarskrá hiB
„sterka rfkisvald", þar sem
lýSréttindi eru formlega viB-
urkennd, en f raun töluvert
skert, aukþess sem látin
eru óhreyfB o_g lög-
fest helstu kúgunar-
tæki f r a n k ó - e i n r æ B i s -
ins; lögregla og her.
f fullu samræmi viB fyrri
stefnu, áttu leiStogar PSOE
og PCE ekki f neinum erfiB-
leikum meB aS samþykkja
þennan sáttmála, sem inni-
heldur grundvallarstefnumiB
UCD og „tilslakanir" Suár-
ez felast f loforðum um kaup-
hækkun (sem nási þó hvergi
verSbólgunni) og takmarkað-
ar þjóðfélagsumbætur. Efnd-
ir þessara loforBa hafa ekki
seB dagsins ljós enn, 9 mán-
uSum eftir samþykkt sáttmál-
ans.
LÚIN STJORNARANDSTAÐA
Eins og viB mátti búast
hafSi Moncloa-sáttmálinn lftt
hvetjandi áhrif á baráttu
verkalýðsstéttarinnar, sem
var f varnarstöðu eftir undir-
ritun hans.
Þjóðfélagssáttmáli, for-
sjálfstæSi og málamiBlun um
stjórnarskrána; þessir 3
grundvallarþættir Moncloa-
sáttmálans eru allir tengdir
þeirri stefnu stjórnarinnar
sem kennd hefur veriB viB
„consenso riacional", - þjÓB-
arsamkomulag, þ. e. aB
treysta forræSi burgeisastétt-
arinnar (meB her og lögreglu
frankó-einræBisins f bakhönd-
inni). PSOE og PCE skuld-
bundu sig þannig til að starfa
þess aB forðast aS vekja upp
deilur sem ollu Spáni svo
miklu tjóni fyrrum. " fþessu
tilfelli voru greidd atkvæBi
um þaB hvort rfkiS skyldi
styrkja skóla f einkaeign -
(aB mestum hluta skólar f
eigu kirkjunnar) -. Sama
má reyndar segja um næstum
öll atriði stjórnarskrárinnar;
sjálfsagt þótti aB samþykkja
konungsdæmiB þar sem „val-
kostirnir eru ekki konung-
dæmi eBa lýðveldi, heldur
lýðræBi eSa einræBi". (S.
Carillo) Sama röksemda-
færsla er notuB af PCE til aB
berjast gegn öllum kröfum
sem á nokkurn hátt vilja
breyta núverandi ástandi.
„BURTU MEÐ MARX. ..."
AfstaBa PSOE er f grund-
vallaratriBum hin sama:
hann tekur á stundum afstöBu
sem er lengra til „vinstri"
en PCE, eingöngu f þeim til-
gangi aS lfta út sem valkost-
ur viB stjórn Suárez. Sá
„valkostur" á reyndar lftiS
skylt viB sósfalisma, hann
minnir miklu fremur á stefnu
og starf Mario Soares f Port--
úgal - þ. e. as reyna aB lfta
út sem trúverBugur stjórn-
andi fyrir burgeisana. Ný-
leg yfirlýsing Félipe Gonzal-
ez um „gildisleysi þess aB
ingarinnar f mörg samtök hef-
ur háð henni mjög og kemur
til meS að gera það áfram. 1
kosningunum f febrúar/mars
hlutu Verkamannanefndirnar
(CCOO- þar sem PCE er f
meirihluta, en félagar úr
LCR (deild IV. Alþj. samb. á
Spáni) og MC mynda öflugu
andstöSu) 40%; UGT (stjórn-
aB af PSOE) 30%; USO (,,sjálf—
stjd’rnarsósfalistar") 6%:,
CSUT (undir stjórn PT) 3.9%
og SU (annaS „rautt" undir
stjórn ORT) 2.7%. SfBasta
verkalýðssambandið sem vert
er aB geta er CNT- hiS gamla
samband anarkista sem ekki
tók þátt f kosningunum, og
hefur takmörkuS áhrif utan
Katalónfu.
EinangrunarhneigB maóista
(PT og ORT), sem klufu sig
út úr Verkamannanefndunum
til aS mynda ,,rauB" verka-
lýBsfélög, hefur valdiB minnk*-
andi áhrifum þeirra. Þrátt
fyrir aB PT hafi flesta félaga
af samtökunum yst til vinstri
og ORT svipaB og LCR og MC
fengu sfðarnefndu samtökin
fleiri fulltrúa kosna til verk“>
smiðjuráðanna (af listum
Verkamannanefndanna og UGT).
Þrátt fyrir fyrrgreindan klofn-
ing er einingarviljinn samt
sterkur, hertur f baráttunni
gegn frankó-einræSinu, svo
baráttan fyrir einu verkalýBs-
sambandi er engan veginn töp-
uB. HingaS til hafa þó ekki
ekki sem stjórnarandstaBa -
(ekki einu sinni til aS þykjast)
meB samningum um öll helstu
deilumál f spænskum stjórn-
málum (stjórnarskrá, baráttu
ýmissa héraBa fyrir sjálf -
stjórn og launamál).
ÞjÓBernisvandamáliB og
spurningin um sjálfstjórn
akveBinna svæSa var þannig
leyst meB samkomulagi þar
sem tilslakanir stjórnarinnar
gagnvart héruBunum eru hlægi—
lega litlar - auk þess aB sú
takmarkaBa valdatilfærsla
sem átti sér staS var með öllu
f höndum stjórnmálamanna
burgeisanna, einnig þar
sem verkalýBsflokkarnir höfðu
meirihluta f kosningunum 1977
(Katalónfa).
LIFI EINKASKOLARNIR. . .
Stéttasamvinnustefna PSOE
og PCE hefur þannig komiS
mjög skýrt f ljós f umræBunum
um stjórnarskrána. Nefna má
fleiri atriSi þvf til stuBnings
og til aB vera ekki vændur um
hlutdrægni er rétt aB vitna f
Le Monde frá 22/5 s. 1. :..
,,Kommúnistarnir hafa veriS
mjög varkárir hvaB þetta mál
varBar; þeir hafa kosiB á
sama hátt og hægri- og miB-
flokkarnir (þ.e. AP (nýfrankc-
istar) og UCD aths.höf.) til
dröslast meB skýrgreining-
una marxískur" f stefnuskrá
flokksins, staðfestir þaB.
KLOFNINGUR VERKALtÐS-
HREYFINGARINNAR
TöluverB óánægja hefur
komiB fram innan PSOE og
PCE. Þar má nefna hinar
hörðu deilur á þingi PCE sl.
vor (sem vel aS merkja voru
ekki aBeins um „lenínism-
ann"), þar sem gagnrýrii kom
fram á ánægju forystunnar
meB Moncloa-sáttmálann.
Sama má segja um PSOE,
sem einsog aBrir flokkar sós
íaldemókrata er enn ósam-
stæBari og inniheldur sterkan
vinstrivæng.
VerkalýBsstéttin hefur held-
ur ekki setið meS hendur f
skauti sfBustu mánuBi: eins
og minnst hefur verið á dró
töluvert úr baráttugleði henn-
ar f kjölfar Moncloar- sáttmál-
ans f fyrrahaust og eftir aB
hafa kosiB fulltrúa sma f
,,fyrirtækjanefndir" - (comite
de impresa - n. k. verk--
smiSjuráS, kosiB á milli lista
hinna ýmsu verkalýðs sam -
taka) hefur hún á ný hafiB
sókn f öllum geirum.
Dæmi um þetta er allsherj-
arverkfalliB fKatalónfu f vor.
Klofningur verkalýBshreyf-
aBrir flokkar en LCR rekiB
beinan áróður fyrir samein-
ingu.__
Þratt fyrir aS byltingarsam-
tökin á vinstri vængnum hafi
tapaS nokkru af áhrifum sfnum
í kjölfar kosninganna f júnf
1977 (sem var óhjákvæmilegt.
þar sem slfk samtök höfðu
eBlilega hlutfallslega meiri
áhrif f baráttunni gegn frankó-
einræðinu, þar sem aðeins
pólitfskt meBvitaðasti hluti
verkalýBsins var stöBugt virk-
ur) er engu aS sfð'ur staSreynd
aS þau eru framvegis öflugri
og hafa meiri áhrif í verka-
lýBshreyfingunni en skyld
samtök annars staBar f Ev-
rópu - (hafa samtals nokkuB
yfir 50 þús. virka félaga).
Einkenni þeirrar kreppu
sem nú hrjáir spánskan kapf-
talisma er hinn takmarkaBi
möguleiki burgeisastéttarinn-
ar til eftirgjafar (einkanlega
á hinu efnahagslega sviBi).
Sú staðreynd gefur byltingar-
öflunum möguleika á aS auka
áhrif sín meBal vfötæks hluta
verkalýðsins, sem f gegnum
baráttu sfna lendir f andstöBu
viB stefnu PSOE og PCE - f
ástandi sem á langt f þaB aB
einkennast af stöBugleika og
sem er enn veikasti hlekkur-
inn f keSju heimsvaldastefn-
unnar f Evrópu. puyus/