Andvari - 01.01.1983, Side 12

10
BJARNI J'ILHJÁLMSSON
ANDVARI
lagarannsókna. Enn fremur skrifuðu þeir Kristján og Jón Steffensen þar sína
greinina hvor um merkilega rannsókn þeirra sjálfra sumarið 1947 á forn-
urn kumlateig frá víkingaöld á Hafurbjarnarstöðum í Miðneshreppi.
Haustið 1947 rannsakaði Kristján kumlateig, sem í ljós hafði komið
við umrót jarðýtu á hænum Sílastöðum í Kræklingahlíð. Voru þar fjór'ar
fornmannagrafir með miklum leifum vopna og annars haugfjár, svo að
ekki varð urn villzt, að grafirnar voru úr heiðni. Greinargerð um fund
þennan og rannsókn er í Árbók 1954.
Allar þessar rannsóknir Kristjáns, sem liann stóð fyrir, áður en hann varð
þjóðminjavörður, hafa skýrt ýmsa drætti í þeirn óljósu hugmyndum, sem
menn höfðu um húsakynni og ytri hætti Islendinga á fyrstu öldum byggð-
ar í landinu.
Árið 1945 var Kristján skipaður starfsmaður í Þjóðminjasafni frá 1.
júní að telja. Vann hann þar hátt á þriðja ár undir stjórn Matthíasar
Þórðarsonar þjóðminjavarðar, sem veitt hafði safninu forstöðu frá 1908
og unnið þar merkilegt starf við erfið skilyrði á rishæð Safnahússins við
Hverfisgötu. Var Matthías nú kominn fast að sjötugu.
Hinn 1. desember 1947 var Kristján Eldjárn skipaður þjóðminjavörður.
Ekki var þó þar með lokið lærdómsframa hans, því að hinn 19. janúar
1957 varði hann doktorsritgerð við Háskóla Islands. Nefnist ritið Kuml og
hmigfé úr heiðnum sið á Islandi. Bókin er í stóru broti, röskar 400 bls. að
stærð. Hún er allsherjargreinargerð um þær grafir úr heiðni, sem fundizt
höfðu og rannsakaðar höfðu verið fram að þeim tíma, sumar af honurn
sjálfum, með margháttuðum samanburði við erlendar minjar frá víkinga-
öld. Að bókarlokum er merkilegur og skemmtilega skrifaður kafli um
norræna stílþróun í skreytilist á söguöld. Þegar hér var komið sögu, vat
enginn vafi á því, að Kristján var orðinn einn af fremstu sérfræðjngum í
víkingaaldar fornleifafræði.
Segja má, að saman fari stofnun lýðveldis á íslandi og upphaf hins
eiginlega ævistarfs Kristjáns Eldjárns, því að vorið 1944 gengur hann frarn
á völl þjóðlífsins með fjölþætt háskólanám, erlent og íslenzkt, að baki.
Daginn fyrir lýðveldisstofnunina ákvað Alþingi góðu heilli að reisa hús
yfir Þjóðminjasafn íslands til minningar um þessi þáttaskil í þjóðarsög-
unni. Sú bygging var þó ekki fullger fyrr en árið 1950, og mátti það eftir
atvikum teljast vel að verki staðið, Það kom því í hlut Kristjáns að koroa
N.