Fálkinn - 04.04.1931, Blaðsíða 7

F Á L K I N N
7
Þessi gráskeggja'ði gami maður, sem
lijer sjest á myndinni, er frakkneskur
og heitir Pére Dupuis Jafouba og
bykir vera undarlegur karl. Fyrir
rúmum 30 árum flutti hann úr landi
og settist að í hinu nær óþekta og
órannsakaða Timbuktu, inni i miðri
Afríku. í fyrstu ljest hann vera munk-
ur, síðan klæddist liann á svertihgja
vísu og sarndi sig að öllu leyti að
siðum fólksins. Þessi maður, sem
sagt er að lesi og lali öll tungumál
Norðurálfu og latínu og grísku að
auk, hefir fengið mörg tilboð um
að seljast að í Frakklandi og verða
háskólakennari. En hann liefir liafn-
að þeim öllum — vegna konunnar,
Þá er biskupar höfðu setið i Skál
holti um 740 ár, andaðist Hannes
biskup Finnsson, árið 1796. Siðan
hefir enginn biskup haft þar aðset-
ur. Enda var Skálholt, sjáift biskups-
setrið selt 25. júlí 1785.*) Og með
konungsbrjefi 2. okt. 1801 voru bisk-
upsdæmi Skálholts og Ilóla samein-
uð í eitt biskupsdæmi um alt land-
ið. Skaptáreldar eða móðuliarðindin
svo nefndu, áttu mikinn þátt í þess-
ari breytingu biskupssetranna. Pen-
ingur stólsins hrundi þá niður ó-
skaplega, og tekjurnar urðu næsta
litlar, móts við það, sem lengstum
hafði áður verið.
Sennilega var og búskapur þeirra
feðga og biskupa, Finns og Hannesar,
ekki ýkja skörulegur, enda voru þeir
nieiri í bókmentum en búsýslu. Og
má þvi sem næst kveða svo að orði,
að húsin og kirkjan í Skálholti
hryndi í rústir með hinum siðasta
hiskupi þar. Álitlegt þótti það þvi
ekki, að byggja þarna upp aftur alt
það, er úr sjer hafði gengið, á þess-
um eymdarárum.
1795.
Eftir skipun frá hærri stöðum var
*) Jörðin var boðin upp i þrcnnu
lagi N. S. og A. partur, 20 hdr. hver
og með 2 kvíg. Enginn gerði hoð
uema Hannes hisk. og sló hróðir
hans, Steindór sýslum. honum alla
Partana, samtals fyrir 407 rd. 64 sk.
(Bps. 85).
sem stendur við hlið lians á mynd-
inni. Hann giftist henni og hefir átt
með henni 12 börn, öll mannvænleg
mjög. Karlinn liefir verið nefndur
„lærðasti maður í Afríku“, allar leið-
ir eru hónum opnar til tignar og auð-
æfa i Frakklandi, en hann hefir val-
ið þann kostinn, að búa áfram með
svertingjakerlingu sinni meðal fólks-
ins i Timhuktu, langt í burtu frá
menningu þessa heims. Hann veit sem
er að kona hans, Salma, mun tæp-
lega verða eins í hávegum höfð norð-
i,r á Frakklandi, sem méðal Svertingj-
anna í Timbuktu, þar sem hún er i
miklum metum, sem „kona hins lærða
og gáfaða hvíta manns“.
það, að Steindór Finnsson sýslum.
í Árnessýslu (1772—1813.— bróðir
Hannesar hisk.), nefndi þá Jón
hreppstjóra Jónsson og Jón bónda
Þórðarson 19. mai 1795 til þess að
skoða dómlc. í Skálliolti og lýsa
henni — árið áður en bisk. and-
aðist.
Lýsa þeir kirkjunni svona:
„Öll kirkjan er utan fúin og for-
djörfuð. Súðin gul og grá af trje-
mosa, margar fjalir rotnaðar, með
skörðum upp í, orðnar lausar eða
liangandi, þar eð fúinn ollir því að
borðin tolla ekki á nöglunum, en
fjúka hurt við hvert eitt hvassviðri.
Sumstaðar er yfirklæðningin burt,
og sumstaðar eru þumlungsbreiðar
stærri og minni rifur, sem fjúk og
regn streymir í gegn um. Norðan
til er kórinn gliðnaður frá kirkjunni,
hvar af súgurinn er svo mikill, að
ljósin hafa i honum um embættis-
gjörðina slokknað. Innantil er hún
lítið betri, þvi svo er þar innri súð-
in sunnan fram fúin og vatnsrunn-
in, að sumstaðar þekkisl varla að
i henni sje timbur. Einn hiti er af
fúa svo rotinn að tæjast kann upp
i annan endann, og annar langbiti
aungvu betri, háðir liangandi, og
mælt, að annar endi þess eina var
siginn um 2í4 alin, en hinn um 1%
alin frá loftinu, sem þeir áttu að
bera, og mannhætta að ganga undir
þá. Svo slæmur, sem skrokkurinn
eftir áður sögðu er, þá eru þó stúk-
urnar, gtuggarnir og útbrotin enn
verri.
1 klukknaportinu er liliðarvegg-
urinn að sunnanverðu genginn hálfa
alin úr stellingum niður í gegn, en
þakið aldeilis rotið, burt, nema hvað
fáeinar fjalir lafa enn nú efst utan
við, svo aldrei veit nær klukkurnar
detta, og ekki sjáanlegt livernig þær
haldast uppi þegar hringt er. Nær
sem regn, snjór eða klaki inn falla,
lekur allviða i kirkjunni, svo þar er
þá ekki embættisfært. Og eftir hvert
snjófok, eru í henni heilar fannir,
svo nú sýnist nauðsynlegt að taka
kirkjuna, ef i henni eiga guðsþjón-
ustur að fremjast, því hún er svo
slæm, að ómögulegt er við liana að
gjöra, undir saina formi“.
(Brbók Árness. á Þskjs.).
1799.
Aftur, eftir 4 ár, var Torfi próf.
Jónsson i Gaulverjahæ látinn skoða
dómkirkjuna. Hafði þau árin farið
um þetta göfuga guðshús — á sama
hátt og segir i Hávamálum:
„Hrörnar þöll
sús stendr þorpi á
hlýrat henni börkr né harr“.
Ágrip af lýsingunni er svona:
1. Klukknaportið. Uppihangandi
aðeins % partar af norðurvængnum,
og miðpartur portsins á 4 stólpum.
„En toppurinn ásamt öllu hinu, er
hreint i burtu“. Og það er eftir hang-
ir sýnist hvorki þola klukkurnar nje
veður fyrir fúa.
2. Framkirkjan. 10 stafgólf, 21
sperra, með skammbitum, og hana-
hjálkalofti á 16 þeirra að utanverðu,
en hvelfing innar. Útbrot til hliða,
með 17 háLfsperrum hvort. Á vest-
urstafni er þilið einfalt innan
klukknaportsins, en tvöfalt utar og til
hliða. ,Einn aurstokkur liggur þvert
um kirkjuna miðja“. Og viða eru aur-
slárnar eirbryddar. Súðþil er utan á
veggjunum, skakt og götugl af fúa.
Inni eru 8 stórar stoðir hornmegin,
flestar gallaðar af fúa. Gegn um
stoðirnar ganga 3 slár, 1 neðst og
2 ofar, 7 bitar á hverri slá (einn þó
hurtu). 10 stólar, 6 að norðan, 4
að sunnanverðu, með bríkum og bak-
slám. Instu stólarnir með knjeföll-
um, og fyrir innan stólana tveir
Langbekkir, eins gerðir og annar með
hurð. „Prédikunarstóll með snikk-
ara og bíldhöggvaraverki, málaður
og forgyltur, með himni yfir, eins
gjörðum. Hefur tapað miklu af sinni
upprunalegu fegurð, en er þó samt
enn nú prýðilegur“. Alt liið sama
að segja um skírnarfontinn *), og
virki með pílárum umhverfis, hurð
á járnum og fjalagólfi litLu. Bekkur
fóðraður bak við préd.stólinn. 1 út-
hrotinu að norðan eru þrjú þver-
sæti, 2 með bríkum og bakslám.
Bekkur laus fram við dyr, „útskor-
inn laslegur“. (Liklega gamall. hrúð-
arbekkur).
3. Kórinn mjórri og lægri en
kirkjan, með sama lagi og úthrot-
um. —• 12 sperrur, og stærri
stoðir 5 hvoru megin. „Umhverfis
útbrotin eru fóðraðir bekkir, með
lesfjölum fyrir framan. Item 2 lítil-
fjörlegum bríkarsætum að norðan,
og eina að sunnan, og við miðstoð-
irnar i kórnum eru fóðraðir bekkir".
Altari með snikkaraverki, farfað,
2 hurðir læstar, og marmarasteinn
feldur í það að ofan. „ Járnteinar
eru báðumegin altaris, hvar sparlök-
in á hanga“. Skriftarsæti með brik-
um og knjefalli, er sunnan við alt-
arið. Gráða fyrir altari, með 2 stólp-
um upp í bila „með útskornum
hnöppum (súluhöfðum?). Skrín yfir
*) Prjedikunarstól þenna og skírn-
arfontinn, með himnum yfir, ásamt
tinfati og tveimur stórum stjökum,
gaf íslands verzlunarfjelag (Com-
pagniet) dómkirkjunni, liklega 1654.
Hefur þá verið orðið 145 ára gam-
alt.
altari (málað, með snikkaraverki)
læst ‘).
„í skilrúminu milli kórs og kirkju
er 1 sæti hvorumegin“ (biskups og
skólastjóra) „með útskornum les-
hríkum, það syðra (bisk.) með 2
hurðum á járnum. Yfir nefndum sæt-
um er loft, sem gengur fram í kirkj-
una, og liggur á hennar neðsta og
insta bila. Undir hverjum að starfda
kórdyrastafirnir og 2 aðrir til hliða
útundan. Fyrir kórnum er hurð á
járnum, hálf af netverki. Yfir kórdyr-
um er standþil uppúr gegn og lika
beggja megin þeirra, með 5 pílárum
í hvorumegin.
Fyrir útbrotin að norðanverðu, er
standþil með pílárum, en að sunn-
anverðu, með hurð á járnum. Aur-
stokkarnir í kórnum eru allir eir-
hryddir. Fyrir ofan útbrotin i fram-
kirkjunni, eru að sunnanverðu 6
gluggar, livar af tveir eru lireint i
hurtu, 2 brotnir og opnir, og 2 í
bærilegu standi“. Iijá prd.stól 2
gl.uggar, annar burtu, en í hinn vant-
ar 2 rúður. Að norðanverðu fyrir
ofan útbrot eru 4 gluggar, 1 heill,
annar laskaður, hinir farnir.
Á kórnum eru gluggar tvíseltir
4 að norðan, 6 að sunnan, allir litlir,
en heilir. EinfaLt standþil er i kór-
gafli, milli hans og skrúðhússins, en
það sem kórinn er breiðari (útbrot-
in), er fóðrað utan með súðarþili.
Allur kjölur kórsins er eirbryddur
að utan, og margir endar stólpa og
hita í allri kirkjunni.
4. Skráðluisið, bak við kórinn,jafn
vítt kórnum, án útbrotanna. Lengd
2% alirf, 2 hitar og sperrur 3, loft
á skammbitum. „Vindiltröppur“ upp,
með hurð. Bókahillur þar og 2 glugg-
ar lítilfjörlegir, annar brotinn. Líka
3 gluggar niðri, ein rúða i öðrum,
engin i hinum, hurð læst.
5. og 6. Stúkurnar (krosstúka að
sunnan, Maríustúka að norðan). Báð-
ar eins bygðar og víðlíka stórar, með
3 stöfum, 5 bitum, 7 sperrum og
skammbitum. Ytri partur stúkunnar
er afþil.jaður með standþili og hurð
á járnum, skrá, lykli og koparliring.
Útidyr lika með hurð á járnum. „Um-
hverfis i þvi afþiljaða i norðurstúk-
unni, eru bókahyllur, og á 2 staf-
gólfum lítið lianabjálkaloft, með litl.u
skilrúmi undir“. Uppi 2 gluggar, ann-
ar týndur, hinn lítill og gallaður.
Niðri 2 gluggar, annar burtu, liinn
geggjaður. 1 suðurstúkunni er loftið
alt að innanverðu dottið niður af
fúa og biti fallinn úr. Sperrur
„seyrnaðar" og súðin svo lasleg, að
1 borð er dottið úr af fúa. Einnig
eru þiljur dotnar úr. Gluggar 2 lieilir
uppi, og 2 niðri, ineð járngrindum
i glugghúsinu, annar burtu. Fjalagólf
laslegt, er í þessari stúku. Vindil-
tröppur til lofts í háðum stúkum.
Fyrir kirkjunni er hurð, sem leik-
ur á ús í miðjunni, með skrá og 2
lyklum, og stórum eirskildi að
framan. —Til er og stór hurð af eik,
sem hefir verið fyrir forkirkjunni.
„Öll kirkjan, með stúkum og
skrúðahúsi hefir verið með tvöfaldri
súð og timburveggjum. En ylra þakið
er víðast grautfúið, veðurslitið, saum-
laust og sumstaðar aldeilis í hurtu.
Innri súðin er og mjög víða for-
djörfuð og vatnsrunnin, helst á suð-
ur hlið.
Þar að auki er alt húsið — fyrir
utan þá úrföllnu gugga, sein annað-
hvorl eru aldeilis opnir, eða með
fjölum og torfi fyltir — svo götótt,
víða úr skorðum gengið og gisið, að
það í misjöfnu veðri, vegna vinds,
leka og snjófoks, álist aldeilis ó-
*) Skrín þelta — sennilega mjög
gamalt helgidómaskrín — var enn
talið með kirkjumunum í Skálholti
1805. Og nolckur ár þar á eftir er
sagt: „Beheldur kirkjan öllu sínu
ornamenta" o. s. frv. En 1829 er
skrínið þó alveg liorfið úr tölu mun-
anna.
Dómkirkjan síðasta í Skálholti.