Fálkinn - 19.08.1933, Blaðsíða 5

F Á L K I N N
5
ekki leggja á sig að fara út.
Kjósa lieldur værðina, skjótast
inn í hæ, loka hurðum og glugg-
um vandlega, lilamma sjer nið-
ur í dúnmjúkan stól, eða dívan
og dotta ])ar. En sje útþráin
mikil er liringt á bíl, og ekið í
lionum um lengri eða skemri
tíma. Heilbrigð skynsemi hlýt-
ur að mæla á móti þessu, en
um leið mælir hún mcð, að
sæmilega harðgjörður maðuv
leggi heldur á fjörugan gæð-
ing og „hleypi á sprett undir
loftsins þök“ og lierði með því
sál og líkama.
í þetta sinn ætla jeg að láta
þetta nægja frá minni hálfu, en
í slað þess að halda sjálfur
lengra áfram, að tala um þetta
efni, kemur hjer á eftir laus-
leg þýðing á grein eftir tann-
læknir Th. Eggers frá Holhæk
í Damnörku, sem ætti að verða
til þess að t'æra mönnum heim
sanninn um gildi hesta og hesta
íþrótta.
Eggers segir: „Það er nú orð-
ið kannað og vitað, að hver iþrótt
hefir sín sjerstöku áhrif og þýð-
ingu fyrir ínamdegan líkama.
llvað reiðmensku, sem iþrótt
snertir, hvggist áhrif og þýðing
hennar sjerstaklega á því, að
knapinn einn, stendur þeim mun
hetur að vígi en aðrir íþrótta-
menn, að hann hreyfir sig á
tvennan hátt, sem sje á sjálf-
ráðan og ósjálfráðan máta. í
fyrra tilfellinu fer knapinn sjálf-
stætt með hestinn, en í hinu til-
fellinu ræður liesurinn hreyf-
iiigu mannsins, er hann varpar
honum til og frá, sem verður
ef svo mætti segja, að einskonar
þjáll'un á manninum, líkt eins
og þegar læknar nudda gigtar-
skrokka. Við þessar hreyfingar
manns og liests ma scgja, að
engin taug eða vöðvi mannsins
n erði iðjplaus,
Flestar aðrar íþróttlr og lik-
amsæfingar Jiroska aðeins sjer-
staka vöðva, og ávalt á sama
hjitt; á hjólreiðarmanninum fá
fótleggir og kálfar aukinn þroska
hjá knattspyrnumanninum hægri
fóturinn, hnefaleikamanninum
handleggsvöðvarnir og lijá
tennisspilaranum liægri hand-
leggur. Alt er þetta á annan hátt
hjá knapanum; hann má altat
vera viðbúinn nýjum og nýjum
hveyfingum frá hestsins hálfu,
og liaga ásetu og stjórn eftir
þeim.
Til þess að sitja hest rjett,
þarf samvinnu háls, brjósts,
hrvggs og beinvöðva, og svo
liai'a líka þar sitt verk að vinna
lungu, hjarta, öndunarfæri, hlóð-
kornin og nýrun.
Það er orðin reynsla, að því
frjálsari, sem hreyfing knapans
er á hestinum, því betur leysa
liðamót og vöðvar stöi’f sín af
hendi. Það er deyfðin, kyrstað-
an og aðgerðarleysið, sem þegar
minst varir skapar rykki og
ranga ásetu; rjett áseta og si-
vakandi hreyfing verða að fylgj-
ast að hjá knapanum.
Til þess að hesturinn sje sí-
vakandi, verður knapinn Jíka að
vcra það, hæði til hvatninga,
stöðvunar, stjórnar og gang-
skifibréyttinga. A brokki kemur
það einna skýi'ast í ljós, hvern-
ig hvor um sig, knapi og' reið-
skjóti, leysa starf sitt af hendi.
A danska hrokkinu er það hrist-
ingurinn, sem mest ber á. Hjá
Englfendingum er það sjálfhreyf-
ing knapans, sem mest ber á;
tvftii hann sjer jafnan annað
veifið upp í hnakknum, en læt-
ur sig siðan falla í liann i ann-
aðhvort sinn.
Á stökki eru háðar lireyfing-
arnar samfara, hossið og sjálf-
hreyfingin, en með nokkru öðru
móti en á hrokkinu. Á stökkinu
verður knapinn fyrir harðri
hrevfingu, en það er ekki hlunk-
hreyfing, eða rykkjótt eins og
hrokkinu er samfara, heldur
líkist rneira vaggandi, líðandi
hreyfingu. Al' vcnjulegu nuddi
til lækninga eru, svo sem kunn-
ugt er ýmissar tegundir, en þó
missterkar. Allra þessai-a teg-
unda verður knapinn var við,
i mismunandi mæli.
Jafnvel það að fara fetið, hef-
ir sina heilsufræðilcgu þýðingu
og áhrif, auk þess, sem það er
hægasta og fyrihafnarminsta
ferðalagið. En feti’eiðin á ekki
að vera eins og seta í burðar-
stól. Rjett fetreið útheimtir
stöðuga og langa samvinnu
milli hest og knapa.
Tafhlaup og kappreiðar eru
eiginlega aðeins stökkreiðar í
algleymingi, þar senx hristiiig-
ur og áreynsla á alla vöðva nær
hámarki sínu, og fer að því leyti
engin íþróttagrein fram úr reið-
listinni.
Af því sem nú hefir sagt ver-
ið, sjest að reið eftir rjettum
leglum liefir mjög margbreytt-
ar hreyfingar i för með sjer, er
taka til allra liðamóta livar sem
þau eru, og svo jafnvel til sina
og tauga. En áhrifin ná enn
lengra, þau koma við og vekja
upp svo að segja á hverjum hæ,
og alstaðar koma þau færandi
hendi, með nýtt fjör og nýjan
styrk; hjartað, lungun, maginn,
þarmarnir, nýrun, blaðran
alt fær sinn „strammara“.
Svitakirtlarnir í húðinni þenjast
út og eiga hægra með að koma
frá sjer eiturefnum þeim, er
safnast fyrir i líkamanum. All-
ar þessar miklu hreyfingar líf-
færanna hafa hina mestu þýð-
ingu fyrir efnaskiftin í líkam-
anum, en það er nú al' lærðum
mönnum á því sviði orðið viður-
kent, að til þess að liver maður
geti haldið góðri heilsu þurfi
öll líffæri líkamans, kirtlar og
annað að starfa saman.
Það er ef til vill einn aðal-
kostur hrevfingarinnar á liest-
baki, live áhrifin á innri liffær-
in og kirtlana skiftast vel og
jafnt á milli. Besta sönnun þess,
hve áhrif hreyfingar á hestbaki
eru víðförul um líkamann, og
koma víða við, er reiðrígurinn,
sem lijá flestum gerir vart við
sig í fyrstu skiftin, sem eitthvað
ei riðið til muna; eins og allir
vita stafar þessi rígur ekki frá
viðkomu við hestinn eða reið-
verið, sem á er setið, heldur af
])N'í, að þsssi staður, sem rígur-
inn gerir vart við sig í, hefir
orðið útundan með áreynslu og
þroska á móts við aðra hluti
líkamans.
En það er ekki aðeins þar
sem líkaminn er annarsvegar
um heilsuhætandi álirif sem
reiðar gera vart við sig; en hún
á einnig í fórum sínum læknis-
dóm, sem efla og styrkja anda
og sál, rekur fýlu hurtu og leið-
indi á flótta, eins og hún rekur
eiturefnin úr svitaholunum út
úr líkamanum.
Engi-i annari iþrótt er sam-
fara eins margbreytt ánægja og
andleg æfing eins og samfara
er setu á hestbaki. Ferðalagið
sjálft lieldur knapanum sívak-
andi; hann verður stöðugt að
hafa augun hjá sjer, á gangi
hestsins, á umliverfinu og sjálf-
um sjer. Knapinn þarf ávalt og
alsstaðar að vera við öllu búinn;
það er svo margt, sem fyrir gel-
ur komið, hæði snögglega og
stundum fleira en eitt í senn,
þess vegna þarf helst altaf að
vera til taks snarræði, stilling og
áræði.
Hollustunni við að sveima um
sali móður náttúru þarf fyrir
engum að lýsa. A hestbaki má
komast viðar en á nokkru öðru
farartæki. Árstiðir og veður
geta sjaldan til lengdar tálmað
för frækins knapa, en slíkt er
ekki liægt að segja um önnur
l'arartæki.
Temsla og hirðing^ hesta
lieimtar mikinn tiiiia, en það
göfgar ])á, sem við það fást,
meir en nokkur önnur íþrótt
fær gjört. En ekki cr á allra færi
að skilja hestinn, en þess verður
að krefjast af mönnum þeim,
sem með hest fara, því án vin-
áttu og skilnings milli manns
og hests, verður ánægja knap-
ans lítil eða engin.
Fyrir utan það sem áður hef-
ir vcrið sagt um gildi útreiða,
vil jeg hæta hjer nokkru enn
við. Fyrir utan ánægjuna sem
hesturinn veitir manninum, mun
það vera sannanlegt, að hann
fyrirbyggir, að þeir menn, sem
oft skreppa á bak verði fyr-
fyrir ýmsum kvillum, scm þjáir
marga kyrsetumenn. Jeg skal
aðeins nefna nokkra af þeim
kvillum, sem talið er, að útreið-
ar geti varnað: Lifraveiki, gyll-
inæð, uppþembu, svefnleysi,
fitu, varnar gigt og herðir húð-
ina o. fl. o. fl. Þá er það viður-
kent, að gamlir ferðalangar,
sem lengst af liafa alið aldur
sinn á hestbaki, hafa alla jafn-
an til æfiloka verið grannliolda
og teinrjettir.
Þá rná geta þess að hirðingj-
ar eru sjaldan feitir, fá ekki
gikt, sykurveiki og jafnvel ekki
krahhamein.
Nú undanfarin ár hafa ýms
lifsábvrgðarfjelög verið að veita
eftirtekl blóðþrýstingi ýmissa
iþróttamannai og sagt er, að reið-
mennirnir saridi sig vel í þeim
samanhurði.
Því miður verður þess alt of
ofl vart hjá iþróttamönnum, að
þeþir á tiltölulega ungum aldri
verða fyrir hjartalömun af of
mikilli áreynslu, en um reið-
mennina má segja að þeir haldi
góðri lieilsu svo lengi sem þeir
komast í lmakkinn, enda eru
útreiðar taldar besta vörn gegn
fljótum ellimörkum og úrkynj-
un.
Englendingar halda enn þann
dag í dag dauðahaldi í hesta-
íþróttir, og enginn sem til þekk-
ir efast um, að mikið af viljar
]>reki og seiglu þeirri, sem sú
sina að rekja til hestaíþrótt-
anna“.
þjóð er róniuð fyrir eigi rót
I
Þá minnist höfundurinn á bíl-
veiki, segir að bílaakstur gjöri
inenn værugjarna, lata, heimtu-
freka, sællífa og jafnvel skamm-
lífa.
Enda segir hann, að nú á
þessum krepputimum, sem
herji land og lýð, beri frekara
að nota hesta en bíla; það spari
fyrst og fremst kaup á bílum og
bensíni til þeirra, en hinsvegar
auki meiri notkun hesta og þar
af leiðandi viðskifti við bændur,
sem síst sje vanþörf á“.
Sitt af hverju fleira, sem
verl væri að benda á, talar höf-
undurinn um, en það yrði lijer
of lang mál, svo jeg verð að
láta það niður falla.
Dan. Danielsson.
likkja Carusos kvaft ætla að fara
aö gifta sig í þriðja sinn. Hjóna-
band liennar og söngvarans mikta
varð aðeins stutt; hún giftist lion-
um 1918 og þremur árum siðar dó
hann. Árið 1925 giftist hún Ernest
Ingram höfuðsmaiini óg skildi við
liann eftir tvö ár. Og nú ætlar hún
að giftasl dr. Charles Adam Holder,
rikum Ameríkumanui, sem dvelst
lengstum á stórbýli sínu í Fontane-
bleau í Frakklandi. Frú Caruso-
Ingram-Holder lijet Dorothy Benja-
min áður en hún byrjaði að giftast.
— —x----
Þýska sljórnin hefir gengist fyrir
samskotum í heiðursgjöf hana höf-
undi kvikmyndanna, Þjóðverjanum
Max Skladanowsky, sem nú lifir
við mestu fátækt. Rannsóknir þær,
sem síðustu árin hafa farið fram á
uppruna kvikmyndanna liafa leitt í
Ijós, að Skladanowsky var fyrsti
maðurinn sem smiðaði álrald lil
kvikmyndasýninga og sýndi kvik-
myndir fyrir almenning. Þetta gerð-
ist í „Wintergarten“ i Berlin 1. nóv-
ember 1895, þremur árum áður en
Edison fór að sýna kvikmyndir. Á
þingi í Berlin árið 1929 fjekst al-
menn viðurkenning fyrr þessu, m.
a. af liálfu Ameríkumanna, en það
er ekki fyr en nú, að menn hafa
haft hugsun á að heiðra hugvits-
manninn, sein þó hefir átt við bág
kjör að búa lengi.
----x---