Fálkinn - 20.03.1937, Blaðsíða 11

F Á L K I N N
11
YNCS/Vtf
U/KNbURHIR
Svolítið um stjörnufræði.
Við búum okkur til stjörnukíki.
Langar ykkur til að vita hvaS
stjörnufræði erV Það er lýsingin á
stjörnuhimninuin, og þið farið mik-
ils góðs á mis ef þið fræðist aldrei
um það, sem maður sjer á heiðum
liimni á kvöldin — allar stjörnurnar
og stjörnumerkin, himinhnettina, sem
eru 'margfalt stærri en jörðin, sumir
hverjir þó að þeir sýnist ekki nema
eins og tituprjónshaus, þegar við sjá-
um þá glitra úr órafjarlægð.
Stjörnurnar eru hver annari líkar
til að sjá, nema að því leyti að þær
lýsa mismunandi skært, og svo er lit-
blærinn á sumum þeirra dálítið sjer-
kennilegur. Til þess að geta betur
áttað sig á stjörnunum og þekt þær.
skipar maður þeim niður í svonefnd
sljörnumerki, hóp af stjörnum, þar
sein hver liefir ákveðna afstöðu til
ann'arar svo að úr verður einskonar
mynd. Þessi stjörnumerki eru sjáan-
leg með berum. augum. En hafi mað-
pr stjörnukíki þá sjer maður margfalt
fleiri stjörnur og þó ykkur þyki það
kannske skrílið, þá getið þið búið
ykkur til kíki sjálf. Það er nefni-
lega ekki svo mikið undir þvi komið,
:tð kíkirinn stækki mikið, lieldur liitt
að maður geti beint auganu að á-
kveðnu marki og að kíkirinn varni
óviðkomandi ljósáhrifum að komast
að auganu. Og nú skulum við búa
þennan kíki til.
Þið kaupið hjá bóksalanum tvö rör
úr pappa, mism'unandi víð, svo að
minna rörið geti fallið innan í það
stærra. Mynd 1 sýnir lausa rörið og
mynd 2 bæði rörin, eftir að þau
hafa verið sett saman. Svo er að ná i
tvö sjóngler (stælckunargler) mátu-
lega stór til þess að falla inn í end-
ana á rörunum. Mynd 2B sýnir þver-
skurð af rörunum með báðum glerj-
ununi. Það er hægt að nota svonefnd
„lugtargler", sem fást hjá reiðhjóla-
smiðum í svona kíkira, en ef þau eru
ekki mátulega stór við rörin sem þið
hafið fengið, þá er best að kaupa
algeng stækkunargler, sem fást i öll-
um stærðum, og taka þau úr umgerð-
unum. Glerinu er fest í rörin með þvi
að lima papparæmur sina livoru meg-
ir. við þau og sýnir mynd 3 hvernig
þessu er hagað. Og svo er kíkirinn
búinn. Best er að mála rörið að inn-
an með svörtum lit. en ekki gljáandi.
Kinrok er t. d. gott.
Eins og þið sjáið á myndinni að
neðan til hægri er gotl að búa til
einfaldan trjefót undir kíkirinn. Þið
stiliið kikirinn með þvi að draga
innra rörið fram eða aftur þangað
ti.l myndin sem þið sjáið i honum
er skýr.
Neðst á myndinni sjáið þið tvö
stjörnumerki, sem þið getið sjeð með
berum augum. Stjörnuhópurinn i
efsta horninu heitir Cassiopeja, en
sá að neðan til vinstri Karlsvagninn,
sem þið líkast til þekkið. Milli þess-
ara tveggja stjörnumerkja er stór og
skær stjarna, sem heitir Norðurstjarn-
an eða Pólstjarnan. Það er oftast nær
auðvelt að finna liana á norðurhvel-
inu, en annars má nota Karlsvagn-
inn sem leiðbeinanda. Stjörnurnar
tvær í halalausa endanum á Karls-
vagninum miða nefnilega beint á
Pólstjörnuna; ef maður liugsar sjer
linu dregna gegnum þessar tvær
stjörnur lendir hún á Pólstjörnunni.
eins og myndin sýnir. Ef maður mæl-
ir fjórfalda lengdina milli endastjarn-
anna í Karlsvagninum hittir endi lín-
unnar beint á Pólstjörnuna. Þið skul-
uð reyna þetta einhverntima þegar
heiðskirt er.
•Ox CASSIOPEIA
• •'**
DRAC o '■ •«
•'
’» U R.SA • M l N O R
\ POLARI5
*•
• '*v
'• # ''V URSA-MAJOR
• •
Fjögur stjönmmerki..
Ef þið htið nú á sama stað á
himninum i stjörnukíki — liann þarf
ekki að stækka mikið — kemur alt
í einu lieill hópur af nýjum stjörnum
fram. Þá sjer maður að Karlsvagn-
inn er alls ekki sjálfstætt stjörnu-
merki heldur aðeins nokkur liluti af
miklu stærra stjörnumerki, sem heit-
ir Stóri björninn (Ursa major) og
maður sjer að Pólstjarnan (Polaris)
er hluti úr öðru stjörnumerki, sem
heitir IAtli björninn (Ursa minor).
Langa stjörnumerkið til vinstri heitir
Drekinn (Draco), en að ofan sjest
Cassiopeja eins og á fyrri myndinni.
Dýramynclir i stjörnufræðinni.
Dýranöfn stjörnumerkjanna eru
sett af stjörnufræðingum fornaldar-
innar, sem þóttust geta lesið myndir
ákveðinna dýra út úr merkjunum. Og
Það er líka hægt að sjá ofurlítil lík-
indi með sumum þeirra, ef viljinn
er með. Hjerna á myndinni eru
teiknaðar þrjár myndir utan um
merkin: Drekinn, Litli björninn með
Pólstjörnunni og Stóri björn með
Karlsvagnirium. Á myndunum standa
latnesku heitin á dýrunum.
Sólkerfið.
Kringum sólina, það er að segja þá
sól.sem við þekkjum, snýst jörðin,
sem við lifum á, og átta aðrar plá-
netur. Iljer á myndinni er sýnd
braut þessara jarðstjarna kringum
sólina. Nöfn stjarrianna standa á
latínu á myndinni og „Terra“ er
jörðin. Allar plánetur ganga kring-
um sólina í þá átt, sem örfarnar
sýna, litlu punktarnir við sumar
stjörnurnar eiga að sýna tunglin.
Jörðin hefir ekki nema eitt tungl,
eins og þið vilið, en ýmsar aðrar
pláneturnar hafa fleiri; Mars hefir
2, Jupiter 9, Uranus 4 og Neptunus 1,
eins og jörðin. Saturnus fer fram úr
öllum hinum því að hann hefir 10
tungl og auk þess breiðan hring, sem
er samsettur úr óteljandi smátungl-
um. Auk þessara 9 pláneta eru mörg
þúsund smástirni milli Mars og
Jupiter. Stjörnufræðingarnir halda,
að þessi smástirni sjeu leifar af
stórri plánetu, sem éinhverntíma
hafi sprungið í mola.
Tóta frænka.
JAULINN Af GAINSBOROUGH,
sem ekki er fullra 14 ára, verður
yngsti þátttakandinn, sem aðstoðar
við krýningu Georgs VI. i vor. Hjer
sjest þessi ungi aðalsmaður, í bún-
ingi frá 1840.
í RÚMENÍU
ei það gamall siður, að prestar blessa
vatnið í ánum í byrjun livers árs. í
Búkarest kastaði Carol konungur
sjálfur krossmarki í ána Dimbovitza
og á myndinni sjást bændur taka upp
krossinn og kyssa hann.
BING CROSBY,
hinn frægi útvarps- og kvikmynda-
söngvari er hæstlaunaðastur af öll-
um karlmönnum, sem í kvikmyndum
leika. Síðastliðið ár gl-eiddi hann
skatt af 1.250.000 dollara tekjum.
Hjer er hann með einn reiðhestinn
sinn.