Fálkinn - 12.06.1937, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
MYNDIfíNAR.
Til vinsti'i: Ný mynd af starfsfólki
ísafoldarprentsmiðju h.f. við prent-
verk, bókband og skrifstofu. Neðst
t. v.: Úr pressusalnum. Að neðan
til hægri: Setjaravjelarnar.
Efst á bls. 5: „Öldungarnir“ á bók-
bandinu: Gísli Guðmundsson og
Þórður Magnússon. Að neðan: Æsk-
an á bókbandinu, sem vinnur á
vjelarnar.
út að Austurstræti, en vjelasal-
ur að sunnanverðu. Vjelasalur
er einnig í langri álmu með
fram Vallarstræti, sem bygð var
fyrir nálægt 20 árum. Má nú
heita að liver ferþumlungur sje
bygður á lóðinni.
sextug.
una og þótti það mikið nýmæli
þá.
Við stofnun Gutenberg varð
allmikil breyting á starfsliði
prentsmiðjunnar, því að fjöldi
prentara úr Isafold fór í Gut-
enberg. Má nefna af þeim ýmsa,
sem enn eru á lífi og mörgum
kunnir, svo sem Guðjón Einars-
son, Friðfinn Guðjónsson leik-
ara, Einar Kr. Auðunsson og
Einar Hermannsson. Ágúst Sig-
urðsson var yfirprentari í ísa-
fold alt þangað til að hann
stofnaði sjálfur prentsmiðju
1922 og af mönnum, sem margir
þekkja má nefna þessa úr starfs-
Vegna blaðsins var það vit-
anlega fyrst og fremst, sem
Björn Jónsson rjeðst í að kaupa
prentsmiðjuna. En þess varð
skamt að bíða, að Björn færi
að prenta bækur líka og Alþing-
istíðindi voru snemma prentuð
í Isafoldarprentsmiðju að
nokkru leyti, enda jók Björn
prentsmiðjuna mjög, er hann
hafði bygt nýja húsið og keypti
þá pressu Einars Þórðarsonar
og forlagsrjettindi. Næstu 20 ár-
in, eða frá 1886 til 1905 var ísa-
fold langstærsta prentsmiðja
landsins og prentaði mest af
bókum þeim, er út komu á þvi
skeiði. En 1905 var það sem
Gutenberg tók til starfa. Á und-
anförnum árum liafði Björn
Jónsson jafnan látið prent-
smiðjuna fylgjast vel með öll-
um nýjungum og þangað komu
jafnan fyrstu nýtískuvjelarnar,
svo sem 1897, er smiðjan fjekk
nýja hraðpressu, og naut þar
ráða Sigmundar Guðmundsson-
ar, þó að ekki væri liann fastur
maður við prentsmiðjuna leng-
ur en til 1883. I sambandi við
þá pressu var settur upp olíu-
hrevfill til þess að knýja press-
liði ísafoldar eftir 1905: Her-
bert Sigmundsson, Ágúst Jósefs-
son heilbrigðisfulltrúa, Guð-
brand Magnússon forstjóra,
Stefán Bunólfsson leikara,
Gunnlaug Bjarnason, Svein-
björn Oddsson og Þórð Bjarna-
son. Enginn þessara manna er
nú í prentsmiðjunni og mun
Sigfús Valdimarsson nú vera
elstur starfsmanna Isafoldar-
prentsmiðju í setjarasal en Guð-
jón Ó. Guðjónsson yfirprentari
í pressusal.
Björn Jónsson setti snemma á
slofn bókbandsstofu i sambandi
við bókaútgáfuna. Verkstjóri
hennar var í mörg ár Þórarinn
B. Þorláksson, sem liafði stund-
að bókband áruin saman áður
en hann gerði málaralistina að
lífsstarfi sínu. Þar var Guð-
mundur Gamalíelsson einnig
verkstjóri um tíma en i fjölda-
mörg ár hefir Þórður Magnús-
son veitt bókbandsstofunni for-
stöðu og gerir enn. Þó er Gísli
Guðmundsson, hinn þjóðkunni
söngmaður enn eldri honum að
starfsárum. Eru þeir ásamt Ein-
lljer á landi er flest ungt. ís-
lendingar eiga engin mörg
hundruð ára gömul atvinnu-
fyrirtæki, þvi að enn eru ekki
nema 60—70 ár síðan framtak
hófst með þjóðinni og á þeim
árum, sem síðan eru liðin hefir
umbrotasamt verið í mörgu,
margt verið rifið niður en meira
bygt upp í staðinn. Það má þvi
svo heita, að 60 ár sjeu sjald-
gæfur aldur á íslensku atvinnu-
fyrirtæki, svo að vert sje að
minnast slíkra öldunga og rifja
upp ýms æfiatriði þeirra, sjer-
staklega þegar fyrirtækið er
jafn tengt andlegu lífi þjóðar-
innar og ein stór prentsmiðja
jafnan blýtur að vera, og þegar
öldungurinn virðist engum elli-
mörkum háður lieldur þvert á
móti.
ísafoldarprentsmiðja er talin
fædd 12. júní 1877 og fjórum
dögum síðar kom út fyrsta
blaðið af Isafold, sem þar var
prentað. Björn Jónsson hafði
þá gefið Isafold út í fast að
þremur árum (frá 19. sept. ’74)
og látið prenta hana fyrst í
Landsprentsmiðjunni hjá Ein-
ari Þórðarsyni til vorsins 1877,
en þá eignaðist hann prent-
smiðju sjálfur, og setti hana
upp í Doctorshúsi við Vestur-
götu, en þar bjó hann þá sjálf-
ur. Komst sú prentsmiðja fyrir
i einni stórri stofu, setjarapúlt-
in og handpressan, sem prentað
gat nál. — 250 eintök á klukku-
tima, ef vel var lialdið áfram.
Yfirprentari og umsjónarmaður
smiðjunnar var Sigmundur
Guðmundsson, faðir Herberts
heitins, síðar prentsmiðjustjóra.
Tveim árum síðar fjekk ísafold
fyrstu hraðpressuna, sem kom
hingað til lands; gat bún prent-
að 600 eintök á ídukkustund, en
tveir menn sneru henni, þvi
vjelafl var þá ekkert til í
Reykjavík. Þessi pressa komst
ekki fyrir í Doctorshúsi en var
sett upp í húsi Þorsteins heitins
Tómassonar járnsmiðs við
Lækjargötu, en þaðan var prent-
smiðjan flutt í Bankastræti 3,
þar sem nú er Herbertsprent,
en þar var liún til vorsins 1886,
er Landsbankinn tók til starfa
og fjekk húsnæðið á leigu. En
þá um áramótin á undan liafði
Björn Jónsson keypt húsið nr.
8 við Austurstræti, svonefnda
Lambertsensbúð og reif það, en
bygði aftur sama ár tvílyft liús,
sem enn stendur, og gengið lief-
ir undir nafninu ísafold eða
ísafoldarprentsmiðja síðan.
Þótti þetta mikið stórhýsi i þá
daga, enda rislegt enn, þó orðið
sje hálfrar aldar gamalt. Síðar
var bygt hús þvert milli gatna
vestan við aðalhúsið, þar sem
nú er bókbandsstofan uppi en
verslun niðri, en 1906 var bygt
lágt hús austan við, þar sem nú
ei afgreiðsla Morgunblaðsins
ísafoldarprentsmiðja

i