Fálkinn - 04.06.1938, Blaðsíða 14

14
F Á L K I N N
VORIÐ OG GARÐARNIR
Um að vökva garða.
Loks kom þá nú um helgina hin
langþráða rigning hjer í Reykjavík,
og bleytti i görðunum, svo að ekki
þarf að vökva i bráð. Jörðin var
víða orðin svo þur, að til stór-
skemda horfði, ef ekki var vökvað,
og víða hef jeg sjeð svo þurt í görð-
um, að rabarbari og ýmsar marg-
ærar skraútjurtir hefðu ekki getað
vaxið vegna þurks, þó hiti hefði
verið til þess.
Það er annars töluverður vand'
að vökva garðana rjett. Það er nauð-
synlegt að vökva nóg; hinsvegar er
til stórrar bölvunar að vökva of oft.
Eitt er það, ef um ungar eða smá-
vaxnar jurtir er að ræða, að ef oft
er vökvað, leita ræturnár ekki nóg
niður á við, svo þeim er hættara.
þegar þurka-kaflar koma, og þurfa
oftar að fá vökvun. Sje aftur vökv-
að mikið en sjaldan, leita ræturnar
niður á við, og jurtunum er engin
hætta búin, þó þær sjeu ekki vökv-
aðar og þurkar gangi einhvern
tíma, því þarna lengra niðri í mold-
inni fá jurtirnar nægan raka, er
þær soga til sin gegnum ræturnar.
Annað, sem veldur að vökva á
mikið í einu, en sjaldnar, er að
vökvunin kælir altaf jurtirnar og
jarðveginn. Nokkuð bætir úr, ef
búið er að láta vatnið standa i íláti
nokkurn tíma svo það hlýni, áður
en það er notað til að vökva með
því. En jafnvel þó jjað sje gert,
kælir það garðinn, því hita þarf til
þess að það gufi upp af blöðum
jurtanna og af yfirborði moldar-
innar. Hjer i Reykjavík, og víða í
þorpum og kauptúnum, eru garðar
vökvaðir með vatni, sem tekið er
beint úr vatnsleiðslu, og er æði kalh
Þar sem menn vökva garða á þenn-
an hátt, ættu menn að gæta þess,
að gera það rækilega, þegar þeir
gera það, en gera það þess sjaldnar,
og helst að kvöldi dags eða snemnu
morguns. Hafi menn ekki tíma til
þess að vökva allan garðinn ræki-
Jega, er betra að skifta honunl, og
vökva nokkurn hluta hans vel, en
láta hitt bíða næsta dags, heldur en
að gusa einhverju á hann allan.
Vökvun garðs á miðjum sólskins-
degi á helst aldrei að eiga sjer stað,
því það minkar hitann og skemmir
ef tii vill alveg daginn fyrir jurt-
unum í garðinum. En sólskinsdag-
arnir í landi voru eru ekki svo
inargir, að við höfum ráð á því að
taka þá á þennan hátt frá jurtunum.
Margir hafa liinar fáránlegustu
hugsanir um það, að jurtirnar þoli
illa sóiarhita. En það er einmitt á
heitustu dögunum, þegar okkur
finst óbæriiega heitt, að jurtunum
liður best. En þá hafa margir þann
Ijóta ósið að þjóta í garðslönguna,
og gusa vatni yfir garðinn. Ekki
þó svo miklu að það komi að nokkru
haldi fyrir rætur jurtanna, en nóg
til þess, að kæla garðinn og taka
frá jurtunum hálfan, eða ef til vill
aiian þennan góða dag. Ég þekki
mann, sem altaf vökvaði garðinn
sinn um miðjan daginn þegar sól-
skin var og hiti. Konan í nágranna-
húsinu hafði þá til siðs að koma
út fyrir húsið og hlæja, og spurði
maðurinn með gusuganginn þá
venjulega, að hverju hún væri að
hlæja, en hún svaraði jafnan, að
hann ætti að geta sjeð það. Þetta
gekk í tvö sumur og var bæði sumr-
in áberandi betur sprottið hjá kon-
unni, en manninum i vatnsbera-
nrerkinu, og þóttist hann fullviss
um að jarðvegurinn væri mikið
betri í hennar garði. En þriðja sum-
arið mátti hann aldrei vera að því
að vökva um miðjan daginn, og þá
brá svo einkennilega við, að það
spratt engu síður vel hjá honum
en hjá konunni.
Það er nokkuð algengt að heyra
fólk tala um hvað jurtunum muni
vera „eðlilegt", og sjálfsagt er að
ganga ekki framhjá þvi. En þess ber
þó að gæta, að jurtir vaxa yfirleitt
nrikið betur við þau skilyrði, sem
mennirnir búa þeim heldur en nátt-
úran. Það lifa til dæmis ekki nema
örfá trje, sem plantað er, ef grasi
er ekki haldið lrá þeim, þar til þau
eru orðin nógu stór lil þess, að
geta sjálf haldið grasinu frá sjer,
með því að drepa það með skugga
sínum. Ef rabarbari er látinn ó-
hirtur vex gras i kringum hann á
nokkrum árum og drepur hann.
Það er algengt að heyra þá skoðun,
að jurtir og trje þurfi að fá vatn á
lauf og stofn, til þess að vaxa, af
því að það sje „eðlilegt" fyrir þau
að fá vætu á þann hátt með rign-
ingunni. En þetta er misskilning-
ur. Jurtirnar þurfa ekki vatn á
þennan hátt, nema þá til þess að
þvo af þeim mold eða sót, sem kann
að hafa rokið á þær. Það sýnir sig,
að jurtarækt og trjárækt gengur
ágætlega í þeim löndum, þar sem
aldrei rignir, eða ekki rignir stund-
um árum saman, ef með vatnsveit-
um er liægt að veita nægu vatni að
rótum jurtanna. í þessu sambandi
er gaman að veita athygli, að hin
geysimiklu áveitufyrirtæki, sem
stundum má lesa um að verið er að
koma á í ýmsum heitum löndum,
eru næstum ált til ræktunar jurtum,
sem ekki eru vatnajurtir eða gefn-
ar fyrir vætu, og er vatnið þá ekki
látið flæða yfir, heldur aðeins látið
standa það hátt i jarðveginum, að
rætur jurtanna nái til þess. Undan-
tekning frá þessu er þó hrísgrjóna-
jurtin, sem er ræktuð í vatni, eins
og störin á flæðiengjunum hjá okk-
ur. —
Að lokum má geta þess, að koma
vill skorpa ofan á moldina, eftir
mikla vökvun, svo að fara þarf með
garðhrífu yfir hana, þegar vel er
sigið úr henni, (til dæmis daginn
eftir að vökvað var). Það er hætl
við að sprungur komi í moldina,
þegar hún þornar, og þarf þá fyr
að vökva aftur en ella, og svo er
það líka ljótara. En það eykur
ánægjuna við garðræktina að láta
beðin að ölln leyti vera sem fegurst
á að líta.
Um steinreiti.
Erlendís líðkast það mjög, , að
hafa steinreiti í görðum, sem vana-
Iega eru þá eins og lítil hæð, og
rækta smávaxin en fögur fjallablóm
á milli steinanna.
Hjer í Reykjavík hafa margir tek-
ið upp þessa ræktun í skrautgörð-
um við hús sín, og eru margir
þeirra fallegir. Vert er þó að at-
huga, að slíkir steinreitir njóta sin
ekki i mjög þröngum görðum, og
allra síst þar, sem steingirðing er
utan um. í slikum görðum verður
of mikið grjót, og of lítill gróður,
þvi það er fyrst og .fremst gróð-
urinn, sem okkur vantar, en grjót-
ið ber.fyrir augu okkar alstaðar.
Víða má sjá hjer í Reykjavík, að
notað er rautt gígagjall, eða ein
kennilegt og fallegt hraungrjót, i
steinreiti, en grjót þetta er venju-
lega altof smátt. í Jjessum gróður-
steinreitum eru jurtirnar, (eða eiga
að vera það) aðalatriðið, og grjótið
á að hafa þannig, að það sje sem
eðlilegast, eða líkist minst Jjví að
vera mannaverk. En þegar grjótið
er smátt, verður að raða steinunum
svo vandlega að auðsjeð er að
það er verk manna, og ber þá ein-
att meira á steinunum en jurtunum.
Þegar steinarnir eru svona litlir
raskast þeir altaf á vetrin, þegar
inoldin frýs og þiðnar á víxl, því
þeir verða að hvíla í moldinni. En
í rjett tilbúnum steinreit, hvílir
steinn á steini, og hólfin milli
þeirra, sem jurtirnar vaxa i rask-
ast ekki ár frá ári. Steinreitir eiga
því að vera gerðir úr stórum stein-
ttjn, og er hægt að fá nóg af slíku
grjóti. Það mega eðlilega ekki vera
klofnir eða höggnir steinar, og
ekki heldur fallegt að hafa lábarið
grjót, en nóg er alstaðar hjer í ná-
grenninu, af veðruðu grjóti, sem
engar skarpar brúnir eru á.
Englendingar kalla steinreiti þessa
„alpine gardens", þ. e. fjalla-garða,
af því að i fyrstu voru eingöngu
ræktuð í Jjeim fjallablóm. En nú
eru ræktuð í þeim öll þau blóm,
sem Jjykja fegurri á að líta innan
um grjót, en i moldarbeði. í fyrstu
var blandað smásteinum í mold-
ina, milli stóru steinanna, lil Jjess
að jarðvegurinn yrði sem eðlileg-
astur fyrir fjallajurtirnar. En reynsl-
an hefir sýnt, að Jjað er ójiarfi, og
að það er best nð hafa bara góða
gróðrarmold (góða garðamold) á
milli þeirra.
Mesti fjöldi al' íslenskum jurtum
er mjög vel hæfur til þess að vera
i steinreitum, og margar þeirra
verða á slíkum stöðum miklu stærri
og fallegri, en maður á að venjast
þeim, Jjar sem Jjær vaxa úti á ber-
svæði. Meðal Jjeirra islenskra jurta,
sem sjá má i svona steinreitum i ná-
grannalöndunum má telja vallhumal,
lójurt, skriðnablóm, sortulyng,
sanda, gullintoppu, bláklukkulyng,
blákukku, skollaber, aronsvönd,
jakobsfifil, augnfró, maríuvönd, blá-
gresi, fjalldalafífil, blálilju, muna-
blóm, brönugras, gullmuru, burni-
rót, Jjyrnirós, blóðberg, garðabrúðu,
týsfjólu, mýrafjólu, fjalladeplu og
margt fleira.
Um frækaup.
Blóma- og matjurtafræ fæst nú á
allmörgum stöðum hjer í Reykjavík,
og mun flest af Jjví vera frá vönd
uðum verslunarhúsum erlendis, og
því í sjálfu sjer gott fræ, til þess
sem Jjað er ætlað. En af hverri mat ■
jurt éru til mismunandi afbrigði,
og Jjó ef til vill muni litlu á þessum
tegundum erlendis, Jjá skiftir það
miklu hjer hjá okkur, þar sem
sumarið er styttra og svalara, hvort
ein tegundin getur komist af með
svolítið minni hita en önnur, eða
hvort hún hefir svolítið styttri
vaxtartíma. Allir garðeigendur eiga
Jjví að gæta þess vandlega, að á fræi
því, er Jjeir kaupa, standi hvað af-
brigðið heiti. Það er með öðrum
orðum ekki nóg, að það standi á
brjefinu gulrófur, grænkál, blóm-
kál o. s. frv., heldur verður líka að
standa nafnið á liessu sjerslaka
afbrigði, þvi afbrigðin eru mörg og
mismunandi. Garðeigendur eiga líka
að setja vel á sig, hvað hin mismun-
andi afbrigði heita, eða rjettara sagt
rita Jjað hjá sjer, Jjví Jjar sem hjer
er um útlend orð að ræða, vill mað-
ur ruglast í þeim, og ekki síst fyrir
Jjað, að afbrigði af blómkáli og gul-
rótum heita ef til vill sama afbrigð-
isnafninu.
Sjálfsagt er, að menn reyni meira
en eitt afbrigði sömu tegundar, ef
menn eiga þess kost, til þess að sjá
hvaða afbrigði reynist best, en Jjá
er líka nauðsynlegt að skrifa vand-
lega hjá sjer, hvar hverju afbrigði
er sáð, því reynslan er búin að
sýna, að þýðingarlaust er að setja
slikt á minnið.
Margfaldar tilraunir, sem gerðar
hafa verið, sýna, að yfirleitt 'koma
stærstu einstaklingarnir úr stærstu
fræunum. Þær eru í öndverðu
slærstar (það er þegar þær eru ný-
komnar upp), og þær halda áfram
að vera það allan sinn aldur. Það
er því siður erlendis, að sá
miklu meira fræi en á að láta lifa.
Rófufræi or til dæmis sáð í raðir og
svo ljynt út í röðunum, með því að
höggva í sundur minstu jurtirnar,
og þvi haldið áfram þangað til
hæfilegl bil er orðið á milli, eða
eins og á að vera liegar rófurnar
eru fullvaxnar. Með þessu móti vaxa
rófur aðeins upp úr Jjrótlmestu
fræunum, og uppskeran verður mun
stærri en þegar sáð er gisið og alt
er látið lifa.
Ftóvent Flóventsson.
Frú Irtgveldur Kjcirtansdóttir
Ásvallagötu 77, uarfí 75 ára 31.
maí.
Einar Frifíriksson, ígrverandi
bóndi afí Hafranesi í Reyðar-
firði, varð 60 ára 31. maí —
Hann er nú búsettur hjer í
bænum.
Þorst. Jónsson Oliver, Brunn-
stíg 3 Hafnarfirði verður 70 ára
5. júní.