Fálkinn - 12.05.1939, Blaðsíða 9

FÁLKINN
9
ÞÓRBERGVR ÞÓRÐARSON:
ÚR ÝMSUM HEIMUM
sem hann þekti, hjer og þar.
Steinsbo var fastagestur í Fjós-
inu. Ekki vegna þess að hann
þyrfti þess fjárhagsins vegna,
en hann kunni vel við sig þar.
,,Það er andleg miðstöð borgar-
innar,“ var hann vanur að
segja.
Hann leit á hana aftur og
horfði lengi á liana. „Hafið þjer
orðið fyrir mótlæti i lífinu, ung-
frú Bang“? spurði hann, „veru-
lega djúpri sorg?“
„Nei, en það verður mikið á-
fall fyrir mig ef jeg dugi ekki
í þessu hlutverki.“
„Jæja, jaja. Þá skil jeg yður.“
Hann þagði dálitla stund. „Vitið
þjer livenær jeg byrjaði að yrkja,
ungfrú Bang?“
„Nei.“
„Það var þegar konan mín
dó“. Orðin komu hægt og var-
lega.
Hún svaraði ekki. Vissi ekki
liverju hún ætti að svara. Hana
rendi aðeins grun í, að hún stæði
andspænis einhverju, sem hún
ekki skildi.
Hann laul fram á horðið.
„Manneskjan er eins og járnið,
ungfrú Bang. Það verður aldrei
golt verkfæri úr járninu nema
það sje hert. Hert og stælt. Og
sú hersla verður á mótlæti og
sorgum. Aðeins með þvi eina
móti. Faðir Ibsen liefir eilíflega
rjett fyrir sjer þegar hann læt-
ur íslendinginn Játgeir skáld
segja í „Konungsefni": .Teg fekk
gjöf sorgarinnar og þá varð jeg
skáld.
„En þá getur ekkert skáld orð-
ið hamingjusamt." Það var bæði
undrun og mótmæli i röddinni.
„Hamingjusamt“. Hann band-
aði frá sjer hendinni. „Það er ó-
endanlega hlutlægt hugtak. —
Spyrjið indverskan fakír eða
ameríska hefðarmey livað þau
eigi við með orðinu hamingja.
Jeg býst við að þjer munduð
fá nokkuð sundurleit svör. —
Og ekki trúi jeg á, að hamingjan
sje sama sem hepni og meðlæti.
Það verður áð vera jafnlægi i
lifinu. Án sorga og mótlætis
kann maðurinn ekki að meta
gleðina. Þá verður liamingjan
eintóm og innantóm, sjálfsögð
staðrevnd."
Hann þagnaði og leit á klukk-
una. „Nei, nú verðið þjer víst
að fara, ungfrú Bang, ef þjer
eigið að koma nógu snemma á
æfinguna. Jeg lield jeg verði
samferða og horfi á yður.“
Þau fóru.
Það var grafhljóð í salnum.
Augu allra mændu hugfangin á
grönnu hvítklæddu stúlkuna á
leiksviðinu. Hún liallaði höfðinu
aftur, andlitið var tekið af þján-
ingu og lnm sagði fram siðustu
setninguna:
„Nú er lífið einskis virði
framar!“
Tjaldið fjell.
Enn var þögn í salnum nokkra
FRÁ ÁRNA Á VALBJARNAR-
VÖLLUM.
Um miðbik síðustn aldar bjó ó
Valbjarnarvöllum í Borgarhreppi
bóndi sá, er Sigurður liét. Hjá hon-
um var vinnumaður, Árni að nafni,
röskleikamaður og dygðahjú. Vildi
Sigurður bóndi með eligu móti missa
liann úr þjónustu sinni. Árni fór til
sjávar á hverri vertíð, eins og þá
líðkaðist, og reri hann frá Bjerings-
tanga, sem er milli Voga og Brunna-
staða.
Nú var það einn vetur öndverðan,
að Sigurður bóndi tekur krankleika
nokkurn, en fylgdi þó oftast fötum
fram eftir vetri. Líður nú að þeim
tíma, að Árni vinnumaður býst að
fara í verið, eins og venja hans var,
á úllíðandi þorra eða öndverðri
góu. Þegar Árni fer að heiman, staul-
ast Sigurður bóndi með honum út
að vallargarði, þó að vesæll væri.
Þar nemur hann staðar og segir:
„Nú mun jeg heim hverfa og ekki
lengra fara að þessu sinni, og er
það ætlun mín, að við munum eigi
oftar sjást“.
„Heldur þú“, segir Árni, „að jeg
muni i'ara i sjóinn á þessari vertíð?“
„Ekki held jeg það, en þó segir
mjer svo hugur um, að litil gifta
rnuni fylgja för þinni á Suðurland
að þessu sinni. Hitt mun sanni nær,
að jeg mun brátt lúka skuld þeirri,
ei allir eiga að gjalda. Vil jeg nú
þakka þjer alla þína dygð og trú-
mensku, er þú hefir sýnt mjer í
stund. Svo dundi lófaklappiS við.
Blaðamennirnir í betri sætun-
um kinkuðu kolli hver til ann-
ars. Þetta var stór sigur, bæði
fyrir höfundinn og ungu leik-
konuna.
„Snildarlegur leikur,“ hvíslaði
gagnrýnandinn frá Dagblaðinu í
eyra stjettarbróður sins frá
Morgunblaðinu. „Það er aðdáan-
legt hve vel lmn hefir lifað sig
inn í lilutverkið.“
Hún var kölluð fram hvað eft-
ir annað.
Og að tjaldabaki föðmuðu
leikararnir Clöru að sjer og ósk-
uðu lienni til hamingjtt. „Ljóm-
andi“! sögðu þeir. „Óendanlega
gripandi!“
Það var eins og fögnuðurinn
ætlaði engan enda að taka.
Loks var þetta afstaðið. Gest-
irnir tíndust úr leikhúsinu.
Blaðamennirnir flýttu sjer á
ritstjórnina. Leikarar og höfund-
urinn komu saman á veitinga-
húsinu til þess að fagna sigri.
En Clara Bang var ekki með
þeim. Enginn vissi livert hún
hafði farið. Enginn hafði sjeð
hana.
Clara Bang lá grátandi á kvisl
herberginu sínu alla nóttina. í
bendinni kreisti hún símskeyti
Hún hafði fengið það þegar hún
var að mála sig í framan undir
leikinn, hálftima áður en byrjað
var.
Aðeins fáein orð:
„Bjarni druknaði í Gulahafinu
16. þessa mánaðar.
Pabbi.“
þjónustu þinni. Má jeg þjer það
litlu launa, svo sem þó verðugt og
skylt væri. En þess vil jeg biðja
þig, ef þú skyldir einhverntíma
verða mín var í návist þinni, að
ldýða bendingum mínum, ef þú
skynjar þær, því ella mun ver fara“.
Skilja þeir nú að svo mæltu, og
staulast bóndi heim til bæjar, en
Árni fer leiðar sinnar til Suðurlands.
Gekk honum ferðin greiðlega suður.
Hitti hann formann sinn og aðra
skipsfjelaga. Búast þeir um í ver-
búð sinni á Bjeringstanga og taka
síðan til róðra. Reru þeir á sex-
mannafari og voru sjö á. Ber nú
ekkert til tíðinda, og líður vertíð
fram undir páska.
Aðfaranótt miðvikudags fyrir skír-
dag dreymir Árna draum. Hann
þykist liggja í rúmi sínu þar í ver-
búðinni og heyra formann kalla þá
háseta til róðrar. Skinnklæða þeir
sig og búast af skyndingu. Verður
Árni síðbúnastur, svo að þeir hafa
þegar hrundið fram skipinu, er
hann kemur fram á sjávarbakkann.
En þegar hann kemur þar að, þykir
honum kynlega við bregða. Þykir
honum brimsúgur mikill vera í
lendingunni. Er skipið að veltast
úti í brimlöðrinu, og er ekki annað
eftir af því en stefni, kjölur og kjal-
síður, en byrðinginn sá hann hvergi.
Sjer hann liásetana á hlaupum ýmist
upp í flakið eða út úr því niður í
brimsveljandann. Eru þeir með
mikinn galsa og háreysti og kalla til
Árna að flýta sjer. f þeim svifum
verður hann þess var, að gamli hús-
bóndi lians er staddur hjá honum.
Biakar hann hendi við kinn Árna
til þess að bægja honum upp frá
sjónum, og leggur svo na'pran níst-
ingskulda af hendi Sigurðar, að
Árni vaknar við og hefir þá óþol-
andi verk í kinninni. Getur Árni
ekki sofnað aftur, enda' líður brátt
að þeim tíma, að formaður kallar
])á til að róa. Treystist Árni ekki
að fara á sjó sökum verkjarins í
kinninni. Var ekki trútt um, að
hinir liásetarnir gerðu gys að og
kölluðu skrópa. Reru þeir um morg-
uninn. Þennan dag var útsynnings-
ruddi og brim, og fórsl skipið með
allri áhöfninni. Rættist þannig spa
Sigurðar bónda, að lítið yrði Árna
úr þessai’i vertíð. Hjelt nú Árni heim
til sín nokkru fyrir lokin og frjetti
þá, að Sigurður bóndi hafði dáið
á vertíðinni.
Segir nú ekki af Árna fyr en næsta
vetur. Þá rjeð hann sig í skiprúm
hjá formanni, sem átti heima á
Álftanesi, en reri frá Bjeringstanga.
Skipshöfn sú var ekki tilbúin að
fara strax suður, en ætlaði að leggja
af stað nokkrum dögum siðar. Hygg-
ur nú Árni gott til að velja sjer
hentugan stað í verbúðinni, áður
en hinir komi og heldur því leiðar
sinnar suður á strönd. Kemur hanu
við á Brunnastöðum, og er honum
þar ráðið frá að fara í verbúðina
fyr en fleiri komi, þvi að þar sje
reimt, síðan skipstapinn varð vetur-
inn áður. Árni heldur, að hann láti
það ekki letja sig og svarar þvi til,
að það sje ekki nema garaan að
hitta kunningjana aftur.
Búðinni var svo háttað, að niðri
voru geymd skinnklæði og föggur
sjómanna á vertíðinni, en uppi var
loft og á því rúm þeirra. Gluggi var
á stafninum uppi, en stigi í miðri
búðinni upp á loftið, og var hleri
yfir uppgöngunni.
Árni fer nú upp á loftið með
rúmfatnað sinn og býr um sig, sem
horiunj lientast þykir, lokar útidyr-
um óg loftgátinu vandlega, fær sjer
bita og legst síðan fyrir. Ekki hafði
hann lengi legið, þegar hann heyr-
ir útidyrahurðinni á verbúðinni
svift upp harkalega, og er eins og
inn komi margir menn í skinnklæð-
um. Heyrir hann, að svakkar mjög
i þeim, eins og þeir sjeu brókar-
fullir, og heyrist honum leka úr
þeim bleyta. Hefst nú hinn rannn-
asti djöfladans niðri í verbúðinni,
og er eins og þeir lemji hvor annan
og alt, sem fyrir verður, með blaul-
um skinnklæðum. Bráðlega virðist
honum leikurinn færast að stiganum,
og heyrir hann marra í honum, en
svo var venjulega, þegar um liann
var gengið. Fer nú Árna að hætta
að standa á sama, og sprettur hann
á fætur, en í sama bili er hleranum
hrundið upp, og upp úr gatinu kem-
ur piltur einn harla ófrýnilegur.
Dregur sá aðra brókarskálmina á
eftir sjer, en veifar til Árna skinn-
stakksdruslum, sem hann heldur á í
hendinni, eins og hann vilji slæma
til hans. í sömu svipan verður Árni
var við gamla húsbónda sinn, og
virðist honum sem liann vilji rjetta
sjer hjálparhönd, enda fer svo, að
þessi aðkomupiltur hröklast niðr stig
ann. Lokar nú Árni hleranum og ber
á hann verskrínu sína og annað það,
sem handbært var þar á loftinu, sesl
síðan sjálfur ofan á og ætlar að bíða
þarna til morguns, ef takast megi að
verjast ásóknum þeirra, sem niðri
eru, en þar heldur áfram sami
gauragangurinn.
Eftir litla stund finnur Árni, að
hlerinn er farinn að lyftast upp með
þungum hnykkjum, og er eins og afl-
ið að neðan, færist jafnt og þjett i
aukana. Tekur Árni á öllum kröft-
um sínum til þess að halda hleran-
um niðri. En áður en hann varir, er
honum þeytt upp með því heljarafli,
að Árni sendist fram á loftið og út
um gluggann og niður á hlað. Skilur
hann ekkerl i, með hvaða fádæmúm
þetta hefir orðið, en finnur þó, að
hann er óbrotinn. Stendur Árni upp
og tekur til fótana, það mest hann
má, og hleypur nú alt hvað aftekur
heim að Brunnastöðum, en alla leið-
ina heyrir hann svakkið í skinn-
kiæðunum á eftir sjer i myrkrinu.
Virtist honum sem skinnklæðin gerðu
þeim nokkru ógreiðara um hlaupin.
Árni hentist sem óður væri inn í bæ
á Brunnastöðum, snarast upp á bað-
slofuloft og upp fyrir vinnumann,
sem þar var háttaður i rúmi. Var
liann þá nær dauða en lífi af skelf-
ingu og leið þegar í ómegin. Stumr-
aði fólk yfir honum fram undir morg-
un. Raknaði hann þá loks við, en
varð aldrei samur maðui; eftir þetta.
Hár hans var orðið grátt um morg-
uninn, en hafði verið dökt kvöldið
áður. Eftir þetta var sem Árni festi
hvergi yndi, og varð hann lítill
anðnumaður.
(Skrásett 29. nóvember 1933 eftir
frásögn Jóns Sigurðssonar bónda á
Haukagili, en lionum sagði Hallgrím-
ur sonur Sigurðar bónda á Valbjarn-
arvöllum. Hallgrímur fór til Vestur-
heims náiægt 1888 og dó í Mikley.
„ÞÚ GLEYMDIR KOLLUNNI
MINNI“.
Bjarni amtmaður Thorarensen
hafði það tii siðs að halda heimilis-
fólki sínu tvo tyllidaga á hverju ári.
Annan hjelt liann á jólanóttina, en
hinn daginn, sem tún hans voru alhirt
Sat þá alt við sama borð, amtmaður
og heimilisfólk hans. Vantaði þá
hvorki mat nje mungát nje skemti-
legar orðræður. Var sagt, að kven-
þjóðin hefði þá mátt gjalda varhuga
við að verða ekki svinkuð. Þá fekk
Kláus karlinn óspart í kollu sína, cr
kölluð var Kláusar-kolla. Er sagl, að
hún hafi tekið rúman pela. Kláus
var lengi vinnumaður lijá amtmanni
og fiuttist norður með honum, þegar
hann fekk amtsembættið árið 1833.
Framh. á bls, ltí.