Fálkinn - 31.05.1940, Síða 4

4
FÁLKINN
Chaplin.
m Niðurl.
ÞaS var í fyrsta siiini áriö 1903,
aö gerð var kvikmynd, seni fól í
sjer söguþráð. Fram aS þeim tíma
var ekki um að ræða nema frjetta-
kvikmyndir, náttúrukvikmýndir og
svo myndir með allskonar upp-
fundnum, brögðum, sem vöktu hjá
fólki ótta og eftirvæntingu i senn.
Það var kvikmyndastjóri hjá am-
eríska kvikmyndafjelaginu Edison,
Edwin S. Porter að nafni, sem fyrst-
ur bjó til kvikmýnd, sem hafði sögu-
þráð og stígandi og ákveðinn endi.
Mynd þessi hjet „Hið mikla járn-
brautarrán". Þessi kvikmynd varð
mjög vinsæl og l)enti kvikmyndun-
um um leið inn á þá braut, sem
þær síðan hafa gengið.
Öndvegislönd kvikmyndanna i Ev-
rópu voru lengi framan af: Frakkl.,
Danmörk og Ítalía. Ítalía varð fræg-
ust fyrir kvikmyndina „Quo Vadis'*
árið 1913. í Danmörku voru gerðar
margai' kvikmyndir, sem náðu
heimsfrægð. Það var kvikmynda-
stjórinn Ole Olsen, sem gerði Dan-
mörk fræga með kvikmyndum sín-
um. íslenskir kvikmyndavinir munu
minnast hinnar heillandi dönsku
kvikmyndaleikkonu Ástu Nielsen,
sem ljek aðalhlutverkið i mörgum
myndum Ole Olsen.
Fyrst framan af, eins og raunar
enn, var aðaláherslan lögð á að búa
til kvikmyndir, sem best voru falln-
ar til að græða á. Eins og gefur að
skilja var kvikmyndasmekkur mann ;
í þá daga ekki eins þroskaður eins
og nú á dögum. Það var tæplega lit-
ið á kvikmyndirnar, sem listrænt
fyrirbrigði. Það þótti fyrst framan
af tæplega sæmandi „finu fóíki" að
sækja kvikmyndahús. Hins vegar
kom það víst oft fyrir, að þetta fína
fólk blótaði á laun og fór á sýningar
Ilarald Lloyd.
Kvikmyndir og
nútímamenning
eftir Skúla H. Magnússon.
likt eins og þegar heldri nianna syn-
ir I þá daga fóru á stefnumót við
alþýðustúlku. En hvað um það. Kvik
myndirnar stóðu líka i þá daga list
leikhúsanna langt að baki. Mynd-
irnar, sem gengu best, voru myndir
með nöfnum eins og „Úr undirdjúp-
uniim", „Sodoma", „Dæmdur til
glötunar", „Frá skuggahlið lífsins"
o. s. frv. Sem dæmi um það, hve
gengið var langt í þvi að gefa kvik-
myndunum eitthvað sláandi nafn var
að söngleikurinn „Tosca", sem Norð-
menn kvikmynduðu, gáfu þeir nafn-
ið „Hið volga lík".
Shirley Temple.
„Nordisk Filmskompagni", sem
öle Olsen veitti forstöðu græddist
vel Ije. Það fann lílca köllun hjá sjer
lil þess að nota eitthvað af Jjessu
fje til að búa til góðar listrænar
myndir. En þau undur gerðust, að
þessar myndir urðu einnig góð
yerslunarvara. Kvikmyndir eins og
„Niður með vopnin" eftir skáldsögu
Bertha von Stuttner og „Byltingar-
brúðkaupið" eftir Sophus Michaelis
gáfu hluthöfunum milli 50 -60%
ágóða.
Nokkru fyrir stríð fara að koma
frá Ameriku kvikmyndir, sem þóttu
nokkuð nýstárlegar. Það voru kvik-
myndirnar, sem enn í dag eru kend-
ar við „hið vilta vestur". Þær fjellu
almenningi vel i geð og urðu skæð-
ur keppinautur evrópiskra kvik-
mynda, sem fram að þessu höfðn
verið einráðar á heimsmarkaðinum.
Kvikmyndafjelög Evrópu reyndu að
sigrast á þeim með Jiví að búa til
kvikmyndir i sama stíl með „cow-
boys“, kúasmala, í aðalhlutverkinu.
Auðvitað voru myndirnar látnar ger-
ast í „hinu vilta vestri", sem var
heimatilbúið i kvikmyndunarstöðv-
um Evrópu. En þetta dugði ekki til.
Fólk tók hinar amerísku kúasmala-
myndir fram yfir jiær, J^vi hefir ef-
laust fundist jiær ósviknari. Þessar
kvikmyndir ruddu veginn fyrir am-
erískar kvikmyndir inn á heims-
markaðinn.
Engum lifandi manni hafði dottið
það i hug, að höfuðból kvikmynd-
anna ætti eftir að liggja í Ameríku.
Lengi framan af stóð amerísk kvik-
myndagerð mjög að baki evrópislu-
ar kvikmyndagerðar. Franskar, ensk-
ar, ítalskar, þýskar og danskar kvik-
Gi'ace Moore.
hans. Hann reyndi árangurslaust að
hindra Jsetta.
Fjórir bræður, sem áttu í samein-
ingu reiðhjólaverslun, tóku alt í einu
upp á j)vi, að opna kvikmyndahús,
sem gat tekið 100 áhorfendur. Þeir
taka sjer einnig fyrir hendur, að
búa til kvikmyndir ag leigja jiær út.
Þessir bræður eru nú vel þektir
undir nafninu Warner Brothers.
Margt fleira ójsekt fólk fer að fásl
við kvikmyndirnar. Eins og l. d.
William Fox eða Fuch, sem var
bans upprunalega nafn. Hann varð
ungur, að bjarga sjer sjálfur með
því að selja ofnsvertu og Kínalífs-
elixír. Með aðstoð sjónhverfinga-
manns lokkaði hann fólk inn i hið
litla og dinnna kvikmyndahús sitt í
New York og það leið ekki á löngu
þangað til hann álti lylft slíkra húsa
viðsvegar um borgina. Svipaða sögu
eiga að baki sjer flestir núverandi
auðjötnar hinna stóru amerísku kvik
myndafjelaga. Samuel Goldfisch,
sem seinna tók sjer nafnið Sam
Goldwin var farandsali. Louis Mayer
var pólskur flóttamaður. Þeir eru nú
eigendur hins víðkunna kvikmynda-
fjelags: Metro Goldwin-Mayer. Ad-
olph Zukor aðaleigandi Paramount
kvikmyndafjelagsins, strauk 10 ára
gamall frá fæðingarbæ sínum Risce
í Ungverjalandi með einn dollar í
vasanum til |)ess að freista gæfunnar
i Ameriku. Þannig mætti lengi telja.
Hin fyrstu ár svipar ameriskri
kvikmyndagerð ekki að svo litlu
leyti til stigamannasjónleika, eins og
við þekkjum l)á besta í amerískum
kvikmyndum nú á dögum. Fyrst í
stað voru notaðar heiðarlegar að-
ferðir í samkeppninni milli keppi-
nautanna. 1909 breyttist þetla skyndi
lega Jiegar Edison-fjelagið og Vita-
graph og Biograph- fjelagið gera
með sjer samband og ákveða að ná
teinokun í kvikmyndaframleiðslunni
Jmeð því að kúga alla smærri kvik-
mimyndaframleiðendur til að hætta að
búa til kvikmyndir, nema með þeirra
leyfi. Þeir tóku sjer til fyrirmyndar
Rockefeller og Morgan, sem nieð
harðri hendi og oft í trássi viö
lögin hömruðu saman Olíuhringinn
og stálhringinn.
Það leit út fyrir, að þessum fjelög-
um ætláði að takast að leggja undir
sig alla kvikmyndaframleiðsluna.
Edison-fjelagið bjó til megnið af öll-
um kvikmyndatækjum og Eastman
stóð J)eirra megin og hótaði að selja
ekki hrá-filmu til annara en þeirra,
sém tilheyrðu kvikmyndahringnum.
William Fox, Carl Laemmle og Warn
erbræðurnir neituðu að ganga kvik-
myndahringnum á hönd. Fox stofn-
aði sitt eigið fjelag, Laemmle skipu-
lagði fjelagsskap með hinum óháðu
kvikmyndaframleiðendum „Inde-
pendent Motion Picture Comp."
Þetta varð upphaf kvikmyndastríðs-
ins, er stóð alt til 1915. Hinir óháðu
kvikmyndaframleiðendur voru hvergi
óhultir með upptöku kvilcmynda
sinna fyrir njósnurum og skemdar-
vörgum frá kvikmyndahringnum.
Stundum notuðu Jjeir skýkljúfa New
York borgar við upptöku kvikmynd-
anna.
Eitt sinn varð Laemmle að flýja
með kvikmyndaleikkpnuna Mary
Pickford alla leið til Cuba, eltur af
móður hennar, mönnum frá kvik-
myndahringnum og lögreglunni.
Þetta kvikmyndastríð varð óbein-
linis orsök þess, að Hollywood varð
höfuðból kvikmyndanna. Hollywood
Norma Shearer.
myndii' voru seldar lil Ameríku i
stórum stíl. í skjóli verndartolla
tókst að gera ameríska kvikmynda-
gerð arðberandi og afla henni mark-
aða innanlands. Ástandið í amer-
ískri kvikmyndagerð var síður en
svo skemtilegt um Jiessar mundii'.
Upphafsmenn kvikmyndanna þar
höfðu alls ekki gert sjer grein fyrir
hinni miklu framtíð Jjeirra. — —
Edison gamli, sem tahti sig hafa
fundið upp kvikmyndirnar var arg-
ur yfir því, að allskonar fólk, vafa
samt í hans augum, var að reyna að
gera sjer mat úr kvikmyndatækjum
Greta Garbo.