Fálkinn - 28.03.1941, Blaðsíða 6

6
F Á L K I N N
Oscar Clausen:
Verstaðan í Brnnumnorðan Látrabjargs.
oiiiiiiiiiniiiBiiiiiaiiRiiiiiiiiiiBiiiiiaiiiiiiiiiiiiiiiiiBiiiiiiiaiiniiiBo
s s
Sigrun Okkerhaug:
Hjá tannlækninum.
A NTONSEN var engin hetja. Hann
fölnaði þegar liann sá blóð og
lá við yfirliði. Rispaði hann sig í
fingri varð hann óður og uppvægur
— þetta gat orðið ígerð og blóð-
eitrun, sem margir dóu af. En Anton-
sen var ungur og vildi ekki deyja.
Hann vildi lifa. Eiga náðuga daga
á skrifstofunni. Fara heim klukkan
hálf fimm og jeta góða matinn lienn-
ar móður sinnar. Ganga um Austur-
stræti og koma á Hressingarskálann
og jeta skyr.
Stundum varð hann kvenelskur og
spókaði sig með ungum stúlkum.
Skrambi gaman að því. En að gifta
sig, — nei, herra minn trúr, það var
nú eins og að skera sig í fingur og
fá ígerð í alt samanl Þegar hann
horfði á hárauðar varir hjala um alla
heima og geima, eða oddhvassar há-
rauðar neglur og farðadósina og vara-
litinn og allan vigbúnað kvenfólks-
ins — þá spratt kaldur sviti fram á
milli herðablaðana á honum. Nei,
gifta sig — aldreil
Hann var værukærari en svo, að
hann þyrði að hætta sjer út á þá
refilstigu. Hann kunni best við, að
láta móður sína nostra við sig og
dekra við sig. Hún hafði gert þaö
síðan hann var litil písl — og Leifur
litli liafði vanist því. Svo að þó hann
væri nú orðinn uppkominn maður
með istru á fermingaraldri, þá var
hann mömmudrengur enn, og þoldi
ekki dragsúg eða að vökna í fót.
„Mundu eftir hóstaskömminni í þjer,“
sagði mamma. Og Leifur mundi hóst-
ann. Hann var kallaður „jómfrúin",
bæði af kunningjunum og þeim, sem
ekki þektu hann nema lauslega.
Nei, Leifur Antonsen var engin
hetja. en hann vildi vera það. Hann
dreymdi mikla drauma um hetjudáð-
ir. Hann hafði skonsu fyrir sig heima.
Þar var mjúkur stóll og blöð og
timarit og leslampi með grænum
skerm. Grænt ljós var svo gott fyrir
augun.
Þegar dagsverkinu var lokið sat
Antonsen um dáðríka menn og kon-
reykti Commander, — að reykja í
liófi var ekki tilfinnanlegur lieilsu-
spillir. Og í sígarettureyknum" la^
Antonsen um dáðríka menn og kon-
ur. Og hann meira en las — liann
lifði sjálfur með. Hann stöðvaði
hesta, sem fældust, barði grimma
hunda og bjargaði fjölda mannslífa.
Og fólk vegsamaði hann og bar liann
á gullstól og hylti hann í söng og
ræðum. Blöðin fluttu greinar um dáð-
ir Antonsens og hann gat varla þver-
fótað á götunni fyrir þakklæti og að-
dáun.
Á slíkum hátíðastundum var Anton-
sen ekki hræddur við skeinu á fingri
eða bólu á vörinni, þá skeytti hann
hvorki um sársauka eða kvöl og föln-
aði ekki þó hann sæi blóðklessu. Nei,
þá hjó hann af stórutána til að bjarga
fætinum, hljóp fyrir borð á dimm-
viðrisnóttum til þess að bjarga mann-
aumingja, sem hafði dottið fyrir borð
— það kom á daginn seinna, að þetta
var reyndar miljónamæringur, sem
borgaði ríkmannlega fyrir sig.
JÚ, Leifur Antonsen var ánægður
með lífið og sjálfan sig, alt þangað til
jaxlinn umhverfðist. Hann hafði ver-
ið að urra í nokkra daga. Antonsen
hafði ætlað til tannlæknis, en —
tannlæknir og kvalir eru eitt og það
sama. Og Antonsen var ekki um pisl-
artæki — nema þegar liann sat í
djúpa stólnum og las og dreymdi
imi þau.
En svo varð jaxlinn svo bölvaður,
að Antonsen varð beinlínis huggun
að þvi, að hugsa til tannlæknis. Bara
að liann gæti losnað við þennan slag-
hamar, sem lamdi si og æ í höfðinu
á honum og þessi ófjeti, sem rifu þar
og slitu. Honum fanst furða, að haus-
inn á honum skyldi ekki vera klofn-
aður undan þessum ósköpum.
„Það er bólga í tönnunni, þú verð-
ur að fara til læknis“, sagði móðir
hans.
Bólga — orðið eitt var hræðilegl.
Bólga — það gat orðið blóðeitrun
og — hann hafði líka lesið i tímariti,
að maður gat orðið geðveikur af
bólginni tönn. Hann veinaði og
skrækti, og kinnin bólgnaði meir og
meir. Barsmíð í höfðinu og tönnin
eins og glóandi járn — nei, hann af-
bar þetta ekki lengur.
Og svo fór Antonsen til tannlækn-
isins. Tveir sátu í biðherberginu.
Þeir voru að blaða í tímariti, en lásu
ekki — skoðuðu bara myndirnar og
höfðu gát á dyrunum inn til lækn-
Isins.
Loks opnaðist hurðin/ Litil út-
grátin telpa fór út ásamt móður
sinni. Nýr maður fór inn. Og Anton-
sen tók vikublað. Leit á myndir frá
Dofrum — sauðnaut á beit. Falleg
dýr, ihugsaði hann og í sama bili var
veináð inni hjá lækninum. Hann leit
upp og svo aftur á myndina af sauð-
nautunum. — Alt i einu fann hann
að tannpínan var liorfin. Hann
kreysti kinnina — enginn sársauki.
Það sló út um hann köldum svita.
Fleygði frá sér blaðinu og fanst
skammar nær að komast í burt, en
að láta daga úr sjer tönn, sem eng-
inn verkur var í. Bólgan liafði hjaðn-
að þegar á átti að herða.
Skömmu síðar var Antonsen stadd-
ur á Dofrum. Hann stóð á flatneskj-
unni í besta veðri og svolgraði i sig
loftið. Hjer var svo gott að vera, að
hann stóriðraði, að hann skyldi al-
drei hafa komið þarna fyr. í fjarska
sá hann nokkur sel og þar voru kýr
á beit. En annað lifandi sá hann
ekki. Ekki svo mikið sem fugl.
Hann hafði ekki sjeð moskusnaut-
in ennþá. Þau mundu víst hafa sál-
ast úr leiðindum, hugsaði hann og
hló. En i sama vefangi sá hann ein-
hver ferlíki koma lallandi yfir mýr-
ina til hægri. Fyrst tvö, svo eitt og
svo tvö til. Fimm — og þá hætti
Antonsen að telja.
Hann var ekki í vafa um, að þetta
voru moskusnaut — minsta kosti
voru þau nógu stór til þess. Og
honum fanst þau stækka meðan hann
horfði á þau. Hann svipaðist um —
hvar var skjól að bjarga sjer í.
Hvergi nokkurt afdrep. Og nautin
komu nær og nær. Hann vissi ekki
sijt rjúkandi ráð, en fæturnir fóru að
iða, svo *að hann sá ekki annað ráð
betra en að taka til fótanna.
Og hann liljóp ’eins og liann ætti
lífið að leysa. yfir stokka og steina,
honum sortnaði fyrir augum og hann
svimaði. Nautin færðust nær og nær.
Það tók undir í fjallinu, hann heyrði
í þeim másið — hann fann, að þau
voru að ná i hann.
Æ, hjálpi mjer, hugsaði hann þvi
Rjett norðan Látrabjargs voru til
forna tvær smáverstöðvar. Næst
bjarginu voru Básar, en sú verstaða
er fyrir löngu lögð niður, líklega
fyrir 200 árum, en skömmu norðar
voru svokallaðir Brunnar eða Brenn-
ur og var þarna liægt til sjósóknar,
stuttróið, lending sæmileg og alls-
slaðar mjúkur ægisandur með sjáv-
arströndinni. — »
Einkennilegar ástæður eru sagðar
fyrir þessu nafni á verstöðinni, og
er sagt, að það sje dregið af því, að
þarna hafi áður verið skóglendi, sem
hafi brunnið og sje því rjett nafn
veiðstöðunnar Brunar eða Brennur,
en ekki Brunnar, eins og hún var
kölluð í daglegu tali. — Árið 1841
segir Árni Sigurðsson í Flatey frá
því,*) að þá sjáist enn merki skógar-
leifanna í Brunum, en Árni mun
hafa róið þar og þvi kunnugur. Hann
segir, að hálfbrunnir birkiviðir liafi
komið þar stundum upp úr sandin-
um, sem sje þar yfir öllu jarðlaginu.
Viðurinn, sem sje smákylfur og bút-
ar, segir Árni, að sje svartur og
brunninn að utan ekki ólíkur illa
brunnum hröndum úr kolagröfum.
— Það er álit manna, að skógurinn
liafi einhverntíma á öldum áður
að hann var fyrir löngu orðinn mál-
laus svo að hann gat ekki hrópað —
hann stóð á öndinni. Nú voru öll
sund lokuð. Hefði hann bara haft vit
á, að hýrast heima hjá henni móður
sinni. Eins og eldingu brygði fyrir
sá hann alt það góða, sem hann liafði
skilist frá heima — og í sama augna-
bliki varð honum litið á símastaur.
Langan símastaur.
Antonsen hafði aldrei verið fimur
að klifra. En þarna var björgunar-
vonin — að minsta kosti var ekki
um aðra björgun að ræða. Hann tók
undir sig stökk, lienti sjer upp í
staurinn og hjelt sjer með höndum
og fótum. Hann klifraði og klifraði
og fanst staurinn engan enda ætla
að taka, en upp í topp skyldi hann
komast, hvað sem það kostaði.
Loks komst liann þangað og þorði
nú að líta niður. Þar stóðu uxarnir.
Hann gat ekki talið hve margir þeir
voru, en þetta var heill hópur. Og
allir manneVgðir. Þeir beljuðu og
bauluðu og bölvuðu, auðvitað höfðu
þeir orðið hamslausir, að missa af
Antonsen. En þ'eim var svo sem vel-
kómið að bölsótast. Það hlaut að
koma mannhjálp von bráðar.
En þvi miður hrósaði hann happi
of snemma. Stærsti uxinn fór að
grafa frá staurnum, hann gróf “svo
að moldin þyrlaðist upp, og annar
uxinn fór að stanga staurinn. Fyrst
í stað Ijet hann ekki undan en svo
fór hann að riða og loks valt hann
um og Antonsen datl. Hrapaði og nú
rjeðust allir uxarnir á hann.
Og í sama bili vaknaði Antonsen.
Han nsat í tannlæknisstólnum. Og
hjá honum stóð læknirinn, með stór-
an jaxl í tönginni.
„Jæja, þá er þetta búið,“ sagði
læknirinn og sýndi honum tönnina,
„en það var hættuspil að deyfa yður,
jafn illa og þjer látið.“
Antonsen svaraði engu. Hann spýtti
bara og skolaði hvoptinn. Og var
feginn að það versta skyldi vera af-
staðið. En honum datt í hug, að ef
til vill hefði læknirinn brotist um
líka, ef heill sauðnautahópur hefði
verið ofan á honum.
*) Lbs. 10608.
brunnið allur fyrir neðan fjallsbrún,
og hefir þá eldur líklega komist í
hann í þurkum að sumri til. Svo
rækilega hefir þessi eldur eytt jurta-
gróðrinum á þessu svæði, að um
miðja öldina sem leið, sást þar ekki
nokkur hrísla og jafnvel ekki lyng-
kló. — Þá var þarna alt hulið smá-
um ægisandi eða skeljasandi upp i
miðjar lilíðar eða jafnvel liærra, og
svo mun vera enn.
Verstaðan á Brunum var aldréi
notuð nema að vorinu, en þá var
þar oft erfitt dvalar, ef hvast var
og þurviðri. Þar var þá ægilegt sand-
fok, svo að sandinn skóf eins og
snjó í driftir og. skafla og svo var
sandurinn nærgöngull við fólk, sem
var á ferli úti, að hann gerði það
nærri sjónlaust. — Sandurinn leitaði
líka i verbúðirnar, sem voru bæði
ljelegar og óþjettar, og kom það
fyrir að sandurinn fylti búðirnar og
rúm sjómannanna. Svo eyðilagði lika
sandurinn fiskinn fyrir vermönnun-
um, svo að liann varð varla ætur, ef
svo vildi til að sandfokið kom i hann
hráblautan. Vandræði var að ná í
vatn á Brunum; þar var allur jarð-
vegurinn þur og skrælnaður, og
hvergi vatnslind eða uppspretta. Ver-
mennirnir fengu þar því ekki annað
vatn til neyslu en það, sem þeir gátu
safnað í holur, sem þeir grófu í
sandinn. Þetta vatn, sem þannig náð-
ist, var liarla ólystugt, því að þeg-
ar sólskin var og hitar varð það
moðvolgt í pollunum og fúlnaði
fljótt.
í verstöðvunum i Básum og Brun-
um aflaðist mest steinbitur eins og
annars staðar í Víkum vestra, en
þó fjekst þar dálítið af þorski og
flyðru. Svo har við að hákarl náðist,
en aldrei ísa. — Ef einhver var svo
heppinn að draga skötu, sem þó bar
ekki oft við, þá hafði sá maður sjer-
stöðu með skötu sína. — Hann' átti
hana nefnilega sjálfur auk hlutar
síns og var þetta kallaður kjördrátt-
ur, en óvíst er um að þetta hafi
tíðkast i öðrum verstöðvum á þess-
um slóðum. —
í Brunum var vorvertíðinni ekki
lokið fyr en i 10—12. viku sumars
og var aflanum aldrei skift fyr en
að vertíðarlokum, en aldrei í fjör-
unni eftir hvern róður eins og venja
var þó til í flestum verstöðvum. —
Ein hlunnindi fylgdu verstöðinni í
Brunum, sem ekki þótti lítils virði,
en það var eggjatekja í Látrabjargi.
— Látramenn leyfðu vermönnunum
oft að fara í bjargið og afla sjer
eggja. Þó var þetta ekki áhættulaust
og fórust oft menn í bjarginu, en
eggin eru freistandi og í Látrabjargi
eru óteljandi þúsundir þúsunda af
eggjum.
Hnansa-Bjarni
lenðir i áflognm.
Hnausa-Bjarni var alþekt persóna
á Snæfellsnesi fyrir rúmum 100 ár-
um. Hann var nokkuð „sniðugur
náungi“ og eru margar sögur til af
honum, og skal ein sögð hjer. —
Eftir aldamótin 1800 voru tveir
kaupmenn í Stykkishólmi, annar var
Bogi Benediklsson, sem var verslun-
arstjóri fyrir Thorlacius, en hinn
var Jón Kolbeinsson. — Milli þeirra
var talsverð samkepni um verslun-
ina og henni fylgdi svo rígur og
nagg, eins og gengur á milli kaup-
manna í smákauptúni. Hjá Jóni Kol-
Frh. á bls. U.