Fálkinn - 11.07.1941, Qupperneq 4

4
F Á L K I N N
v
Skip ú tiitjlingu um Súisskurðinn.
SUES-SKURÐURINN
INNGÖNGUDYR ASÍU.
/
Götur úlfaldanna voru fyrsta leiðin til Asíu, þangað til
Vasco da Gama fann sjóleiðina fyrir sunnan Afríku.
En síðan 1869 hefir Sues-skurðurinn verið samgöngu-
æðin. — Og yfirráðin yfir Sues-skurðinum eru Bretum
lífsskilyrði, vegna Indlands.
STYRJÖLDIN í MIÐJARÐARHAFI ER ÓBEINLÍNIS
HÁÐ UM SÚESSKURÐINN. TAKIST ÞJÓÐVERJUM AÐ
NÁ SÚES EÐA GÍBRALTAR Á SITT VALD ER LOKUÐ
LEIÐ BRETA MILLI INDLANDS OG ENGLANDS UM
MIÐJARÐARHAF OG ALLAR SIGLINGAR YRÐU AÐ
FARA SUÐURLEIÐINA VIÐ GÓÐRARVONARHÖFÐA.
EN TIL ÞESS AÐ NÁ SÚES Á SITT VALD VERÐA
ÞJÓDVERJAR AÐ FLÆMA ENSKA FLOTANN ÚR
AUSTANVERÐU MIÐJARÐARHAFI OG LEGGJA UND-
IR SIG EGYPTALAND HVORTTVEGGJA HEFIR VER-
IÐ REYNT EN HVORUGT TEKIST.
T7 ARAÓARNIR i Egyptalaudi sáu
það i gamla daga hvílikur liag-
ur væri að beinu siglingasambandi
milli Miðjarðarhafs og Rauðahafs.
Hatsjepsut drotning al' 18. konungs-
ættinni, se'ndi leiðangur fimiri skipa
frá Þebu til lands við Rauðahafið,
sem hjet Punt. Þessi leiðangur rann-
sakaði löndin kringum Súes og Is-
mailia og eftir það grófu Egyplar
skurð milli hafnanna, þó ekki lægi
hann gegnum Sues-eiðið. Þessi gamli
skurður lá frá Níl nokkru fyrir norð-
an Kairo, um dæld í hjeraðinu Wadi
Tumilat — hið forna Gósen ísraels-
manna — og um ýms vötn út í
Rauðahafið sunnan við Súes.
En aldrei kvað mikið 'að þessum
skurði. Það var erfitt að lialda hon-
um við, sökum sandfoks, og órið 77(i
f. Kr. var honum lokað, til þess að
verjast ágangi Araba vestur.
En verslunin við austurlöndin hjelt
áfram. Skiftist verslunarleiðin aðal-
lega í tvent, á ítali og Araba. Eftir
krossferðirnar jókst jókst verslun á
Miðjarðarhafinu mikið og urðu mið-
stöðvarnar þar einkum tvær er fram
i sótti: Genova og Venesia— einkum
síðarnefnda borgin. Arabar flutlu
varninginn landleiðina frá Indlandi
vestur í Miðjarðarhafsbotn, til hafn-
arbæjanna i Palestínu og Litlu-Asíu,
en þar tóku skip Feneyjakaupmann-
anna við og komu honum áleiðis til
kaupendanna í Evrópu. Þegar landa-
fundirnir miklu hófust, í lok fimt-
ándu aldar, dró úr verslun Feneyja
og lnin fluttist til Portugal. Vasco da
Gama fann sjóleiðina til Indlands
fyrir sunnan Góðravonarhöfða og
nú lagðist verslunarleiðin suður fyr-
ir Afríku. Eftir spanska erfðastríðið
náðu Bretar yfirráðum ó hafinu og
og versluninni við austurlönd í sin-
ar hendur.
En Súes gleymdist elcki. Það konni
fram ýmsar tillögur um, að endur-
hyggja skurðinn gamla, en engin
þeirra komst í framkvæmd.
Árið 1798 sendi Napoleon verk-
fræðinginn Lepére til Súes til þess
að athuga landshætti og gera mæl-
ingar. Iín skekkja varð á útreikn-
ingúm Lepéres, svo að hann komst
að jieirri niðurstöðu að lasdið væri
tíu metrum hærra öðrumegin eiðs-
ins en liinsvegar og leist Napoleon
því ekki á blikuna. Og Frakkar
liefðu ekki ráðist í skurðgröft þó,
hvort sem var, því að effir orustumi
við Níl urðu þeir að lóta landið af
hendi. Áætlunin var lögð lil hliðar.
En mólið var bráðlega tekið upp
aftur, af pólítískum hugsjónamönn-
um þeirra tíma, sem nefmhi sig St.
Símonistar. Ætluðu þeir sjer að end-
urbæta líeiminn, meðal annars með
þvi að tengja Miðjarðarhaf og
Rauðahaf saman. Og innan skanims
fundu aðrir verkfræðingar reiknings
villuna í áætlunum Lepéres.
Allir sáu að Súesskurðurinn gat
haft stjórnmólaleg áhrif og varð
þetta bert af umræðum þéirn, sem
um mólið urðu þegár fró leið. Árið
1830 höfðu Bretar yfirróð allrar
verslunar við Indland, sunnan
Afríku, en þó leið fóru nólega allir
flutningar. Að vísu hafði verslunar-
fjelagið Thomas Waghorn Ltd. kom-
ið ó samgöngum yfir land til Ind-
lands og var landleiðin miklu styttri
l ii sjóleiðin. En það voru aðeins
farþegar, póstur og ljettaflutningur,
sem fór þessa leiðina, en yfirgnæf-
andi hluti vörumagnsins fór suður-
leiðina.
Frakkar lögðu fram ýmsar óætl-
anir um skurðgröftinn, en Bretar
beittu sjer gegn þeim. Þeir vOru
ekki aðeins liræddir við ólitsmissi
ef Fraklfar gerðu skurðinn, heldur
óltuðust þeir líka, að Frakkar mundu
nota skurðinn sjer einum til hags-
bóta.
Englendingar viðurkenna það sjólf-
ir nú, að þessi skoðun ,var röng.
Þeir gleymdu því, að sú þjóðin, sem
rjeð yfir siglingaleiðinni fyrir Góðr-
arvonarhöfða, nnindi líka verða bet-
ur sctt til þess að nota sjer Súes-
skurðinn þegar fram í sækti. Eng-
lendingar viðurkenna jjað nú, íið
þeir hafi liaft ranga skoðun ó þessu
móli í heilan mannsaldur. Múhameð
Ali pasja, sem fengið hefir viður-
nefnið mikli, gerði sjer ljóst, að það
væri hægt að grafa skurðinn. Áætl-
anir hans og tillögur voru gerðar af
hinni mestu vandvirkni, og kostaði
liann þær sjálfur. En hann sá að
framkvæmdin mundi lcosta geisi- '
mikið fje. Nú var annað mál aðkall-
andi 1 Egyptalandi um þessar mund-
ir: ný fyrirhleðsla og uppistaða í
Nílardeltunni. Þetta fyrritæki mundi
gefa landsbúum beinan arð þegar í
stað, en hitt var óvissara og gróð-
inn af því seinteknari. Þessvegna ljet
hann fyrirhleðsluna sitja fyrir, en
skaut skurðgreftrinum á frest.
Þegar Said Pasja varð konungur
i Egýptalandi árið 1854 tóku Súes-
róðagerðirnar nýja stefnu. St. Símon-
istarnir höfðu látið heiminum eftir
sig fjelag, Société d’Etudes du Canul
dc Suez, sem að vísu var alþjóð-
legt fjelag, en þó voru það franskir
menn, sem rjeðu þar öllu.
Símonistarnir höfðu nolið aðstoð-
ar Ferdinands de Lesseps, sem hafði
verið franskur varakonsúll í Cairo
og aðalkonsúll frá 1832 til 1837. í
fyrstu hafði Lesseps haft mikinn
áhuga fyrir samgönguleið Waghorns
til Indlands, en komst síðar yfir
áætlanir Lepéres um Súes-skurðinn,
og fór nú að rannsaka málið sjálfur.
Éftir embættistíð sína í Egypta-
landi fjekk Lesseps stöðu i Róm og
á Spóni, en hann gleymdi ekki Súes-
hugmyndinni fyrir það. Hann hafði
athugað málið itarlega og gert áætl-
hn um það, og árið 1849 ljet hann
af stjórnarerindrekastörfum til þess
að helga sig Súesmólinu. Hann var
persónulegur vinur egyptska konungs-
ins og lagði nú mólið fyrir hann,
árið 1852.
Said pasja tók mólinu vel og 30.
nóv. 1854 undirskrifaði hann bráða-
birgða-sjerleyfi handa Lesseps, til
að grafa'skurðinn, en í janúar 1850
fjekk hann endanlegt sjerleyfi, sem
liljóðaði á nafn fjelags þess, er liann
hafði stofnað til framkýæmdanna
og heitir Companie Universelle du
Canal Maritime de Suez.
Reglugerð fjelags þessa er dagsett
um leið og sjerleyfið var gefið út,
en áskriftarlistar fyrir fjársöfnun
voru ekki sendir út fyr en 1858. Þeir
voru kallaðir inn aftur áður en alt
fjeð var fengið, en Said pasja skrif-
aði sig fyrir upphæðinni sem ó
vantaði. Og svo liófst verkið i apríl
1859.
Bretar voru enn sannfærðir um,
að skurðurinn mundi baka þeim
stórtjón og unnu af alefli á móti
fyrirtækinu. De Lesseps hafði fengið
leyfi Egypta og tyrkneska stjórnin,
sem var annar aðilinnn var hlynt
málinu. Vantaði nú ekki annað en
skriflegt samþykki hennar- lil þess
að hægt væri að hafast handa fyr-
ir alvöru.
Og Bretar fengu nú Tyrkjasoldán
til að spilla málinu. Hann hótaði
Lesseps öllu illu, verkamennirnir
voru æstir til verkfalla og allra
bragða neytt. Samt hjelt Lesseps á-
fram, þó að verkamennirnir hrindu
niður eins og flugur, samningar væri
sviknir og verkalaunin yrðu miklh
hærri en búist hafði verið við.
Ákvæðisvinnusamningar voru svikn-
ir, en fjelagið tók |)á að sjer að
framkvæma verkin sjólft. Ileilsufar
verkamanna batnaði eftir að skurð-
ii’ höfðu verið grafnir frá Níl til
Ismailia, Súes og Port Said, til að
veita þangað fersku vatni. Hækkun
vinnulaunanna vanst upp með því,
að fljótvirkar graftrarvjelar voru
teknar í notkun, og Napoleon III.
hijóp undir bagga og lagði fjelaginu
fram fje fyrir óvæntum útgjöldum.
Loks náðust sætitr við soidáninn
í Konstantínópel, og hann samþykti
skurðgröftinn, í mars 18(56. De Les-
seps liafði sigrað og sá sigur hafði
mikil áhrif á viðliorf Breta til
mólsins. Það líreyttist smátt og smátt