Fálkinn - 02.01.1942, Blaðsíða 5

F Á L K I N N
I
5
koff, sem átti konu og sex börn,
fór meS Dagmar keisaraekkju er
hún flýði til Krím, og þangað kom
Timofei og fleiri af hirSinni siSar.
Timofei hafði veriS i japanska strið-
inu og verið gerður hirðkósakki er
þvi lauk. Þessir tveir menn fylgdu
keisaraekkjunni jafnan, sváfu til
skiftis við herbergisdyr hennar á
nóttinni og fylgdu henni á öllum
ferðalögum. Þegar hún var orðin
karlæg og gat ekki gengið, báru
þeir hana á gullstól á milli sín.
Breytileg æfi.
Fáar konur hafa átt jafn breyti-
lega og órólega æfi og Dagmar. Hún
var aðeins 16 ára gömul þegar hún
var heitin rússneska ríkiserfingjan-
um Nikolaj. Fæddist árið 1847 og
faðir hennar, síðar Kristján IX.,
var þá hertogi af Sljesvík-Sönder-
borg-Beck og var þá reiðmeistari
í hernum. Hann var ekki arfleiddur
Kornþreskivjel í hinu nýja Rússlandi.
að danska ríkinu fyr en með Lund-
únasamþyktinni 1850, eftir að Niko-
laj keisari I. hafði slept tilkalli til
Holsten. Og þegar Kristján varS
konungur, 1864, var Dagmar dóttir
hans heitin rússneska ríkiserfingj-
anum til þess að fá liðveislu Rúss-
lands gegn Prússum og Austurríkis-
mönnum. Það voru með öðrum orð-
um hrossakaup.
Nicolaj ríkiserfingi dó i Nissa
árið eftir og var þá Dagmar óðar
gefin hinum nýja rikiserfingja, sem
siðar varð Alexander III. Hún upp-
lifði morð tengdaföður síns, Alex-
anders II. og var síðan krýnd i
Kreml með allri þeirri viðhöfn,
sem hið forna Rússland gat i tje
látið.
Dráttarvjelar annast nú flutningana á steppunnm rússnesku.
Alexander III.
StjórnartíS Alexanders var með
svörtustu blettunum í hinni flekk-
óttu sögu rússneskra keisara. Hann
kúgaði Finna og ofsótti þá, og eigi
síður Pólverja og Gyðinga, svo að
það vakti viðbjóð um allan heim.
Hann ofsótti ekki aðeins byltinga-
sinna og frjálslynda menn heldur
lika mentamanna stjettina yfirleitt
—aftökur og útlegðardómar keyrðu
þá svo úr liófi, aS það var litlu
betra en eftir að bolsjevikar tóku
völdin. ÞaS verður ekki sagt hve
mikil áhrif Dagmar hafði á stjórn-
arfarið meðan hún var drotning,
en sagt er að þau hafi verið all-
mikil, sjerstaklega út á við. Fjand-
skapur Rússa við Þjóðverja átti
að miklu leyti rót sína að rekja til
hennar, segja menn.
Drotningin var viðstödd ýms
banatilræði sem manni hennar og
sonum voru sýnd. Líka voru henni
sjálfri sýnd banatilræði og þá var
Timofei jafnan hjá henni. Hann
fylgdi henni hvar sem liún var,
sem lífvörður, meðal annars á hin-
um sífeldu ferðalögum liennar á
styrjaldarárunum meðan hún ann-
aðist lijúkrunarstörf og eins á flótt-
anum eftir byltinguna. Engin þjóð
misti eins mikið í ófriðnum eins og
Rússar. Þeir mistu ellefu miljónir
manna. Þær 60.000 hermanna sem
týndu lífi i Masuriumýrunum, sukku
þar í fenjunum og köfnuðu, voru
sumpart illavopnaðir, vegna svika
vopnaverksmiðjanna. Dagmar kynt-
ist af eigin reynd hörmungum styrj-
aldarinnar og hinu svívirðilega tafli
valdamannanna með líf saklausra
manna.
Hún flýði loks til Krímskaga og
sat þar þangað til Englendingar
náðu henni og fluttu liana burt á
herskipi, 1919. Þá fór hún til Dan-
merkur og settist að í lítilli sumar-
höll á Hvidövre, sem hún átti á-
samt Alexöndru Bretadrotningu,
systur sinni. Og hún fór ekki frá
Danmörku eftir það. Hvar sem hún
fór voru lífkósakkarnir tveir með
henni, Kaupmannahafnarbúar þektu
þá. En þeir voru svo likir að flest-
ir þektu þá ekki i sundur og þeg-
ar Kirri Poliakoff dó birtu blöðin
myndir af Timofei. Þeir voru á-
valt í hinum gamla rússneska bún-
ingi sínum, síðum kápum með
patrónubelti, loðnar astrakanhúfur
og blikandi rýtinga.
Lífskjör þeirra breyttust þegar
þeir mistu húsmóður sína. Timofei
settist að í Valby og rekur þar smá-
verslun. Hann er mjög orðvar og
sagnfár um fortíðina. Poliakoff gekk
ver að koma sjer fyrir. Hann lærði
Skipið „Sljesvik",
sem flutti Dagnmr
til Rússlands, árið
1866.
aldrei að tala dönsku og svo var
hann orðinn heilsulítill. Þessvegna
gekk honum illa að fá vinnu. Um
tíma var hann dyravörður við næt-
urlcnæpu í Kaupmannahöfn en síð-
ar fjekk hann vinnu hjá vínkaup-
manni, en varð að hætta henni
vegna heilsuleysis og fór þá til
Timofei fjelaga sins. En hann fjekst
ekki til aS leita læknis. Loks voru
tekin af honuin ráðin og iiann send-
ur á spítala. Sjálfur var hann ekki
í vafa um að hann væri kominn
að dauSa og bað fjelaga sinn að
skrifa ættingjum sinum í Rússlandi
og ráðstafa reitum sínum. Fáum
klukkutimum eftir að hann var kom-
inn á spítalann skildi hann við. •—
• Þessir tveir lífkósakkar eru tákn
hins gamla Rússlands, sem aldrei
ris upp aftur. Þeir sáu ekkert af
því endurreisnarstarfi, sem liófst í
Rússlandi eftir byltinguna. Á
bernskuslóðum þeirra, þar sem áð-
ur var steppan, eru nú risnir upp
stórir verksmiðjubæir með rjúk-
andi reykliáfum og símalandi raf-
hreyflum og túrbínum og stórhýsi
i funkisstíl eru komin í stað lág-
reistu bændabýlanna. Þar sem kó-
sakkarnir plægðu áður með trje-
plógum ganga nú dráttarvjelar. Smá-
býlunum hefir verið slegið saman
i sameignarbýli, þar sem búskap-
urinn er rekinn með vjelum, eftir
nýjustu tísku. Ilin „heilaga mold“
Rússlands, sein áður var vígð af
prestunum, fær nú kalí og fosfat.
Bændurnir, sem fyrir rúmum tutt-
ugu árum sátu að kalla í myrkri
allan veturinn og hvorki kunnu að
lesa nje skrifa og liöfðu ekki aðra
dægradvöl en vodkaflöskuna, lifa
nú nýju lífi. Þeir hafa orðið að
setjast á skólabekkinn og læra að
lesa. Og í þorpunum liafa risið upp
klúbbar, leildiús og bókasöfn.
Bókafregn.
Guðmundur Daníelsson:
AF JÖRÐ ERTU KOMINN. —
I. ELDUR.
Þorst. M. Jónson gaf út.
ÞaS eru ekki nema sex ár síðan
Guðmundur Danielsson ljet frá sjer
fara fyrstu skáldsögu sína, „Bræð-
urnir í Grashaga“. Duldist þar eng-
um athugulum lesanda, að þarna
var nýr maður á ferð, sem eigi að-
eins mátti segja um, að „mikils
mætti af honum vænta“, eins og
venja er að segja um ný skáld,
hvort sem þau gefa tilefnið eða eklci,
heldur miklu fremur að þarna hefði
skáld gert svo mikla frumsmíS, að
annað hlyti að fara á eftir ekki
ómerkilegra.
GuSmundur Danielsson hefir sýnt
það síðan, aS jafnvel þeir, sem hrif-
ust af fyrstu bók hans og töldu
liann þegar meðal góðskálda, hafa
eigi þurft að vera fyrir vonbrigð-
um af því að treysta honum. Því
að nú er svo komið, að síðan nefnd
bók kom út hafa komið frá honum
þrjár skáldsögur; þar af er sú síð-
asta tveggja binda rit. Það er að segja
sú síðasta á undan bók þeirfi, sem
hjer verður getið.
Heiti þesarar bókar er ákveðið
með fyrsta bindinu. Þar er heiti
söguflokksins; „Af jörð ertu kom-
inn“, en heiti fyrsta bindisins er
„Eldur‘. Af því má ráða að bygg-
ing flokksins sje afmörkuð fyrir-
fram að fullu og öllu, svo að þar
skuli engu skeika. Enda er það
mála sannast, að í þessu fyrsta
bindi flokksins, er svo nákvæmlega
hnitmiðiað efni og lýsingum, að
maður treystir höfundinum vel til,
að hafa hugsað allan flokkinn til
enda, áður en hann fór að skrifa
fyrstu línuna í þesari bók.
Þetta er einkenni, sem hefir ver-
ið aðalsmerki höf. frá upphafi. Það
er sjaldgæft, að frumsmíð höfunda
sje með þeim einkennum og „Bræð-
urnir i Grashaga“ voru, að sköpun
umliverfisins, sem sagan gerist í.
Sá sem þetta ritar þykist kannast
við umhverfi þessarar sögu og þyk-
ir honum, sem þar sje náð — ekki
með langorðum náttúrulýsingum eða
frásögn um bæjaskipan •— þeirri
skipan umhverfis, sem rjettari er,
en i fljótu bragði sýnist. Lýsingin
kemur fram í viðræðum sögufólks-
ins, samtali þess um dagsins strit. —
í „eldinum“ kannar Guðmundur
Daníelsson, eins og vænta má, miklu
meiri víðáttur en i hinni fyrstu
skáldsögu sinni. Og auðvitað er frá-
sögn hans öll miklu listfengari en í
hið fyrsta skiftið. Hann teflir lijer
djarfar, leggur fyrir sjálfan sig meiri
þrautir, en hann gerði áður. Því að
það er sjálfsögð þróun lífsins og
andans að láta sjer vaxa þrek.
Kraftamaðurinn vil lyfta þyngri
steinum, skáldið vill glíma við
flóknari gátur. Það er liugsun
þeirra, sem ekki vilja standa í stað,
þeirra sem vita, að þrátt fyrir alt
er heiminum að fara fram, og að
þeim, sem standa í slað, miðar í
raun rjettri aftur á bak. —
Síra Gylfi i Nesi er aðalpersóna
„Eldsins‘“. Sagan gerist í rauninni
kringum hann, þó að í sjálfu sjer
sje hann svo mikið lítilmenni, að
honum Sje illa trúandi til að vera
uppistaða í sögu. En kringum hann
spretta upp einkennilegar persónur,
og þó allar sannar. Gerður Sauðdal.
ráðskonan lijá prestinum, er mikil-
væg, og Jóhanna Jakobsdótir, ekkj-
an eftir Sölva, ekki síSur — þegar
hún keniur í sveitina til prestsins.
og foringinn, sem flytur hana
hreppaflutningi, fær ekki afgreiðslu
Frh. á bls. 15.
i