Fálkinn


Fálkinn - 12.03.1943, Qupperneq 4

Fálkinn - 12.03.1943, Qupperneq 4
4 F Á L K I N N ÁRSÆLL ÁRNASON: 0 HREIN- DÝR Hreindýrahjörð í Norður-Kanada. Heimkynni hreindýra eru nyrstu lönd jarðarinnar, alt um- hverfis Norður-íshafið. Fyrir atbeina mannsins eru þau á sumum norðlægum eyjum, eins og t. d. hjer á Islandi, en þar, sem sund eru frosin á vissum tíma árs, leita þau sjálf norður á hinar nyrstu eyjar, þar sem nokkur gróður er, eins og t. d. eyjarnar norður af Kanada. — Kuldann óttast þau ekki nje heldur vetrarmyrkrið, sem á hinum norðlægustu eyjum, þar sem þau halda til, er alt upp í 3—4 mánuði samfleytt að vetr- inum. Annars flytja þau sig oft til eftir árstíðum, stundum lang- ar leiðir og j stórum hjörðum, eins og sumsstaðar í Kanada, en það virðist þó vera meira af rásgirni en eiginlegri þörf, eða arfur frá eldri forfeðrum, sem hafa búið við aðrar ástæð- ur. Skemtileg lýsing á slíkum flutningi er hjá Vilhjálmi Stef- ánssyni í bókinni „Meöal Eski- móa“. jHann segir þar meðal annars: „Þrjá daga samfleytt liafði straumurinn legið í suður, vest- anmegin við fiskivatnið okkai', og þegar jeg kom þangað nolckr- um dögum síðar, sá jeg að alt var troðið niður á nokkurra kílómetra breiðu svæði, eins og röðin hefði verið svona breið og lestin þó óslitin. Þó að jeg hefði verið þarna við, tel jeg óvíst að jeg hefði getað farið nokkuð nálægt því, hve mikið þarna hefði farið um af dýr-. um. Eins og á stóð verð jeg að- eins að samþykkja það, sem Eskimóarnir sögðu, að mergðin hefði verið ótrúlega mikil.“ Á þessum ferðum sínum leggja þau út í allskonar tor- færur, synda yfir breiðar ár, jafnvel firði, eins og t. d. á Grænlandi norðvestanverðu. fískimóar notfæra sjer þetta, ráðast að þeim á húðkeipum sínum, stínga þau með spjótum og afla sjer vetrarforða af keti, þar sem svo hagar til. Á sund- inu eru þau varnarlaus, þar eru Eskimóarnir fljótari á hin- um Ijettu húðkeipum sínum. Annars er helsta vörn þeirra flóttinn, þau eru mjög frá á fæti og eiga þau víst oft fótum sín- um fjör að launa undan erki- óvinum þeirra, úlfunum. Þó ná þeir þeim, því að á hinum norð- lægu slóðum eru hreindýr aðal- fæða úlfanna. Hreindýrin teljalst til kvísl- Hreindýramæðgur i Arnarfelli. hyrninga, eða nánara tiltekið hjartaættarinnar. Þau hafa þá sjerstöðu meðal kvíslhyrninga, að kvendýrin hafa horn eins og karldýrin, að visu heldur minni, en hjá frændum þeirra eru kvendýrin kollótt. Hjá slíður- hyrningum (t. d. kúm og kind- um) vex slóin út frá hauskúp- unni, en hornið sjálft er úr alt öðru efni og skilst fljótlega frá eftir að dýrið er dautt. — Hjá hreindýrum er þetta á alt ann- an veg. Þar er alt hornið bein, en niðri við hauskúpuna er of- urlítill stallur eða bryggja og einn góðan veðurdag fellur hornið þar í sundur og dýrið, sem áður var með hið mikla höfuðskrúð sitt, verður kollótt. Þetta gerist á hverju ári, venju- lega í apríl. En hornin fara að vaxa strax á ný og eru orðin fullvaxin í ágúst. Á þessum tíma, meðan þau eru að vaxa, eru þau þakin einkennilega fall- egri, svartri, floskendri húð, en eftir að hornin eru fullvaxin, dettur liúðin snögglega af og eru þau ber eftir það. Þeir, sem sjeð hafa hrein- bjálfa (gærur af hreindýri), munu hafa veitt því eftirtekt, að hárin eru með nokkuð öðrum haetti, en á þeim dýrum, sem við þekkjum. Þar er ekki þel og tog, eins og á kindum, eða undirhár og vindhár (eða hvað það nú heitir), eins og á refum, heldur er hárið þar samfelt, þjett og nokkurnveginn jafn- langt (nema neðan á hálsinum). Nú hefir dýrið ekki samfelt fitu- lag, eins og t. d. selir, sjer til varnar gegn kuldanum. Þetta tiltölulega þunna hár-lag verð- ur að verja það. Og, viti menn, náttúran hefir sjeð fyrir þvi á sinn hátt. Hárin eru nefnilega hol að innan, nokkurskonar píp- ur, þau sitja þjett í húðinni og hefir þvi dýrið að segj a má loft- hjúp utan um sig, sem ver það gegn öllum hamförum kulda- beltisins. Vegna þessa eiginleika síns þykja hreinbjálfar betri, en önn- ur loðskinn til varnar kulda i pólferðum, í fatnað, hvílupoka o. s. frv., en einn ókostur fylgir þeim, sem margir kvarta undan. Vegna loftsins, sem i hárunum er, vilja þau brotna, alt verður „loðið“ í kringum þá menn, sem hafa þessi ágætu skinn, þó að ekkert detti uj)p úr þeim. Lík- lega skiftir það miklu máli, á hvaða tíma árs dýrið er felt. Vilhjálmur Stefánsson getur þess viða í Ferðabókum sínum, að til þess að nota skinn af hreindýrum til fatnaðar, verði að fella þau í ágústmánuði, þá hafa þau fyrir nokkru skift um hár, skordýralirfur, sem hreiðra urp sig inni við hársræturnar (að minsta kosti í Kandada) og eflaust há dýrunum mjög mikið, eru þá farnar, húðin gró- in eftir ból þeirra, en hárin ekki orðin eins löng og þau verða undir veturinn og er þeim þá líklega ekki eins hætt við að brotna. Jeg hefi ekki átt þess kost að kynnast hreindýrum annars- staðar en í Arnarfelli við Þing- vallavatn, þar sem Matthias læknir Einarsson hefir gert merkilega tilraun með ræktun þeirra. Hreindýr eru annars víða ræktuð eða tamin, sem lcallað er, en þó er það með nokkuð öðrum hætti en húsdýr okkar hjer. Kunnust okkur af afspurn er hreindýrarækt lapp- anna („Finnar“ voru þeir nefnd- ir i fornöld), sem eiga heima á Finnmörk í Svíþjóð og Noregi. Frá hreinunum hafa þeir alt það, er þeir þarfnast, ekki að eins til „klæðis og skæðis“, eins og sagt var, heldur til lífsins viðurhalds yfirleitt. Meira að

x

Fálkinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fálkinn
https://timarit.is/publication/351

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.