Fálkinn - 12.03.1943, Page 11

fálkinn
li
VOLGA
SLAGÆÐ
VOLGA «r lengst fljótið i Rúss-
landi. Öldum saman hefir hún
verið aðalsamgönguæð Rússlands.
Fyrir styrjöldina fór meira en helm-
ingur af öllum vöruflutningum Rúss-
lands um Volga, en nú lilýtur það
að vera miklu meira, sem liún flytur
staða á milli.
Hún sprettur upp í Valdai-hæð-
um, á svæðinu milli Smolensk og
Kalinin, skamt frá Rzhev, og nokkru
fyrir vestan Moskva, og rennur fyrst
til norðausturs. Úr fljótinu hefir
verið gerður 125 kíómetra langur
skipgengur skurður til Moskva. Við
Rybinsk, nær 300 kilómetrum fyrir
norðan Moskva, beygir Volga til
austurs, framhjá Jaroslav, og renn-
ur lygn um liin miklu skóglendi
kringum Gorki (Nishni Novgorod),
en Gorki er mikil verksmiðjuborg,
þar sem drunurnar heyrast frá stál-
smiðjum, klæðaverksmiðjum ög korn-
myllum. Þar smiða Rússar og diesel-
vjelar og loftskeytatæki, og' fram-
leiða efnasambandsvörur og pappír.
Þar eru og smíðuð fljótaskip og
hafskip og þar eru hinar risavöxnu
Gorki-bifreiðasmiðjur. Árið 1937
framleiddu þær fleiri bifreiðar,
en allar bifreiðasmiður Englands
til samans.
Fast að 500 kiómetrum fyrir vest-
an Gorki fundust olíulindir árið
1929, og árið 1937 í Kuibyshev. En
það sem þessi tvö olíusvæði gefa af
sjer — árið 1938 var framleiðslan
ein miljón smálestir — nemur ekki
nema 4% af því, sem Rússar nota
af oliu.
Frá Gorki rennur Volga enn aust-
ur á bóginn til Kazan, um láglend-
ar sveitir, en þar eru samyrkjubúin
miklu. En Kazan er mikil loðskinna-
borg og þar er verkaður um helm-
ingur allra þeirra skinna, sem fást af
loðdýrunum i rússnesku skógunum.
Þar er og margskonar annar iðnað-
ur: mjólkurniðursuða, sápugerð, rit-
vjelasmíð, gerfigúmmíframleiðsla og
asfaltframleiðsla. Þar eru sögunar-
myllur og skipasmiðastöðvar.
Þegar hjer er komið er Volga orð-
in um 1600 kílómetra löng og hefir
áðallega runnið til austurs. Á þessu
svæði hefir fljótið runnið um Ev-
rópuhluta Rússlands.
En við Kazan snarbeygir fljótið
til suðurs og breikkar mjög. Frá
Kazan og suður til Kaspiahafs nær
sá hluti fljótsins, sem í daglegu tali
er kallaður Volga og Volgasvæðið.
Þetta mikla landssvæði er einskon-
ar riki út af fyrir sig, hefir sína
siði og sina sögu.
Fyrsti stórbærinn sem fyrir hitt-
ist á Volgabökkum á þessari suður-
leið fljótsins er Kuibyshev, sem nú
undanfarið hefir verið stjórnarset-
ur Rússlands. Áður heyrðist þetta
nafn sjaldan nefnt í Vestur-Evrópu,
en nú vita allir hvar Kubishev er.
Þar eru miklar kornmyllur og vjela-
smiðjur. En það, sem mun gera
þennan garð frægastan í framtið-
inni er, að þar er nú verið að byggja
stærstu raforkustöð heimsins, en
RÚSSLANDS
hún á að framleiða 3.400.000 kiló-
vatt. Til samanburðár má nefna,
að ameríkanska stórstöðin Grand
Coulee framleiðir ekki nema 1.900-
000 kíóvatt. Þessi mikla stöð verður
ekki aðeins orkuver, en í sambandi
við hana verður gerð áveita, sem
sjer hinum regnlitlu svæðum á aust-
urbakka Volgu, alla leið til Kuibysh-
ev suður á móts við Stalingrad, fyr-
ir nægu vatni.
Kubishev er staður, þar sem allir
og alt er viðbúið hinu algera striði.
Þar er urmull af verkamönnum og
flóttamönnum, sem þangað eru
komnir til að vinna í vopnaverk-
smiðjunum. Og herflutningaskip
sigla daglega um fljótið framhjá
Kuibyshev.
Fyrir sunnan Kuibyshev líður
Volga fram til suðurs um frjósöm
bændalönd til Saratov. Saratov var
miðbik lijeraða þeirra, sem bygt
var um 400.000 afkomendum þýskra
verkamanna, sem settust þarna að á
18. öld. Árið 1941, eftir að Þjóð-
verjar rjeðust á Rússa, þóttist rúss-
neska stjórnin ekki ugglaus um holl-
ustu þessara 400.000 afkomenda Þjóð-
verja, og voru því allir Volga-Þjóð-
verjarnir, svonefndu, fluttir til Sí-
beriu.
Meðfram Volga, frá Saratov lil
Stalingrad, er krökt af dráttarvjela-
og málmsmiðjum, niðursuðuverk-
smiðjum, olíuhreinsunarstöðvum,
sögunarmyllum, raforkustöðvum,
skipasmíðastöðvum, bryggjum og
vöruskemmum.
Fyrir sunnan Stalingrad beygir
fljótið til suðausturs og rennur nú
um saltlendur og sandhóla til Astra-
kan, uns þetta mikla fljót fellur út
í Kaspiahaf. í Astrakan er mikil
fiskverslun og fiskiðnaður.
Volga þýðir fljótið helga. Finnar
gáfu því þetta nafn i fyrstu, en þeir
bjuggu við upptök þess á 17. öld.
En frá því á 8. öld og fram á þá
elleftu fluttist fólk í sifellu i Volga-
hjeruðin og barðist um þau — Tart-
arar, Tyrkir, Mongólar, Persar, Ar-
abar og Húnar. Og Búlgarar komu
suðvestan úr Dónárdal til þess að
setjast að við Volga fyrir norðan
Kuibyshev.
Austan að komu hirðingjar, sem
gengu undir nafninu kazarar og
settust að í Astrakan-hjeraði. Á 9.
öld fluttust slavneskir menn frá
hjeruðunum við Ðniepr og Dniester
austur á bóginn og reistu bú við
Volga. Þeir urðu ættfeður hinna
eiginlegu Rússa nútimans.
Þessir sundurleitu þjóðflokkar
blönduðu blóði og úr þeim graut
varð liinn eiginlegi Volga-Rússi,
blóðheitur, villur, óróagjarn og frels-
iselskandi. Volga var það eina, sem
hann bar lotningu fyrir, enda var
hún lífgjafi hans og lífsuppspretta.
Volga-Rússarnir dáðu fljótið sitt
í söng og sögum, á sama hátt og
svertingjarnir Mississippi. Volgadal-
inn kölluðu þeir „bikar með grænu
vini“, hamrarnir, sem lágu að daln-
um að vestan voru „stóðhestar á
leið í ána, til þess að fá sjer að
drekka“. •
Frá elstu tímum hefir þetta fólk
kallað fljótið „móður Volgu“ og
tilbeðið það sem gyðju frjósem-
innar. Konur við Volga, sem þráðu
að verða barnshafandi, lögðust á
magann á grynningarnar við árbakk-
ann og gerðu bænir sinar, og stúlk-
urnar slitu hausa af hænsnum og
lientu þeim í fljótið, i von um að þá
gengi þeim betur að eignast mann.
Þegar Ivan ægilegi sameinaði
mestan liluta Rússlands á 16. öld,
tókst honum ekki að leggja Volga-
búa undir sig. Þeir hjeldu áfram
að vera jafn óstýrilátir, trylltir og
uppreisnargjarnir og þeir höfðu
verið frá öndverðu. Þarna var heim-
kynni liinna grimmu Kósakka, þar
gerðust bændauppreisnir og þarna,
var ræningjabæli. Þarna var griða-
staður allra þeirra, sem urðu að
flýja refsingu laganna eða kirkj-
unnar. Þegar þrælahald var lög-
helgað, árið 1597, flýðu þúsundir
bænda til Volga til þess að njóta
frelsis sins, alveg eins og svert-
ingjarnir úr suðurríkjum Banda-
ríkjanna flýðu til norðurríkjanna
áiin fyrir þrælastyrjöldina.
í byltingunni 1905 og 1917 varð
Volga heimkynni fjölda manns, sem
róttækir voru í skoðunum.
Vesturþjóðirnar kannast lítið við
þessa þjóð, nema lielst sem ræðar-
ana á Volga. Öldum saman, áður
en gufuvjelin kom til sögunnar, rjeru
þessir sóðalegu en geðslegu báta-
menn Volgu skipum sínum gegn
ólgandi straumi fljótsins og rauluðu
hinar raunalegu vísur sinar.
Þegar fyrsta eimskipið buslaði
niður Volga árið 1821 horfði fólk á
fljótsbakkanum á þetta með skelf-
ingu. Víða sungu prestar bænir í
þeim tilgangi að reka út þennan
reykspúandi skratt«, sem þeir hjeldu
að væri geymdur undir þiljum. En
20 árum síðar voru eimskipin orðin
algeng á öllu fljótinu, og rendu hratt
fram hjá hinum einkennilegu fley-
um, sem þar höfðu verið áður, og
eru enda enn.
Fyrir byltinguna 1917 voru svæð-
in meðfram Volga nálega eingöngu
landbúnaðarhjeruð. En í dag er þar
hvarvetna iðnaður og stóriðja i upp-
gagni. Volga er Rússum nauðsynlegri
en hún hefir verið nokkurn tima
áður. Ef Þjóðverjar hefðu getað búið
um sig í Stalingrad og heft samgöng-
urnar á fljótinu, hefðu þeir um leið
skorið á lifæð Rússlands. Þessvegna
er hetjudáð Rússa við Stalingrad
ofur skiljanleg. I’ar var um líf þjóð-
arinnar að tefla.
YSAYE.
Frh. af bls. 6.
hinn frægi Nikisch stjórnaði. 1 París
var hann mjög dáður og ljek þar
oft á hljómleikum.
Til Ameríku fór hann nokkru
síðar og efndi til hljómleika viðs-
vegar í borgum. Þeir Vestmenn tóku
honum strax fagnandi og varð liann
ákaflega vinsæll vestra. Til dæmis
um það, hve mjög hann var virtur
þar er það, að honum er boðin
staðan sem hjómsveitarstjóri fíl-
harmónisku hljómsveitarinnar í
New York (New York Philharm-
onic) annarar merkustu hljómsveit-
arinnar í U. S. A., en hann hafn-
aði því boði.
Á 'Bretlandi var hann i miklu
uppáhaldi og kom þangað oft. Auk
þess að koma þar fram, sem sólisti,
gerði hann talsvert að þvi að kynna
hina nýrri „kammermúsik“ bæði i
kvartettum og tríó-leik. Kom liann
t. d. eitt sinn til Lundúna með „sína
menn“, frá Brussel — Ysaye kvart-
cttinn, sem um þær mundir var orð-
inn frægur á meginlandinu. Það
þótti nokkuð við hrenna hjá lionum
i slíkum samleik, að hans eigin per-
sónulegu einkenni Ijeti til sin taka
á áberandi hátt, að áheyrendum
fanst, sem það göfgaði tónsmíðarnar.
Meðan á fyrri lieimsstyrjöldinni
stóð hjelt Ysaye kyrru fyrir í Bruss-
el, í vinahóp og aðdáenda. Sinti
liann þá störfum sínum af miklum
áliuga, bæði kenslu og hljómsveitár-
stjórn.
En að styrjöldinni lokinni hvarf
hann enn til Vesturheims og tókst
nú á hendur (í árslok 1918) hljóm-
sveitarstjórn i Cincinnati og gegndi
því starfi um nokkurra ára slceið.
Fór hann í marga hljómleikaleið-
angra á þeim árum, og var nokkuð
svipað um vinsældir lians og Kreisl-
ers. Hann var borinn á höndum, en
undi sjer þó ekki vestra, og hvarf
heim til ættjarðar sinnar og and-
aðist í Brussel 12. maí 1931, tæpra
73 ára gamall. Mun heyrnin þá liafa
verið farin að bila fyrir nokkru,
þó að liann ljeti ekki á því bera.
En lítið hafði hann sig frammi sið-
ustu árin.
Ysaye samdi fjölda fiðlu-tónsmiða,
sem flestar eru til i handriti. Nokkr-
ar liinnar stnábrotnari voru gefnar
út og þykja ærið strembnar, t. d.
3 mazúrkar og „Poéme élégiaque“.
Mörgum heiðursmerkjum var hann
særndur, þar á meðal hinu frakkn-
eska lieiðursmerki heiðurfylkingar-
innar (Légion d’honneur).
Skotskur prestur var að setja ofan
i við einn af sóknarbændum sínum
fyrir það, að hann kæmi þráfaldlega
fullur heim til sín á kvöldin. „Þú
veist það, Jolin, að jeg kem við og
við á livern einasta bæ i sveitinni
en aldrei skaltu hafa sjeð mig koma
fullan heim, eins og þú gerir,“ sagði
presturinn.
„Ójá, prestur ntinn. En þá eruð
þjer likast til ekki eins vinsæll
hjerna i sveitinni og jeg er.“
„Af hverju ertu að gráta, drengur
ntinn?“ sagði gamli ntaðurinn.
„Jeg skrópaði í dag,“ svaraði
strákurinn, „og svo uppgötvaði jeg
að það var mánaðarfri.“