Fálkinn - 10.12.1943, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
✓
Nýju bækurnar
Nokkur undanfarin haust hefir þetta jafnan verið við-
kvæðið: Aldrei hefir bókaflóðið verið meira en í ár. —
Og þetta er sannmæli. Peningaflóðið hefir valdið bóka-
flóði og er það vel, því að betur eru peningarnir komnir
í góðri bók en fánýtu glingri. — Hjer verður getið nokk-
urra góðra bóka, sem komið hafa út síðustu mánuðina,
en eigi verið getið hjer áður, og reynt að fylgja þeirri
röð, sem þær bárust blaðinu í.
IBNSAGA ÍSLANDS heitir mikið,
tveggja binda rit, sem út kom á
síðastliðnu sumri, á 9. hundraS
blaðsíður alls og með l'jölda mynda,
bæði í texta og á sjerstökum örk-
um. Það er Iðnaðarmannafjelag
Reykjavikur, sem stendur að þess-
ari úlgáfu og er hún til minningar
um 75 ára afmæli fjelagsins á s.l.
ári, en frumlcvæðið að henni mun
Sigurður Halldórsson trjesmiða-
meistari hafa átl.
Fjelagið fjekk fjölvísan mann og
ágætan rithöfund, dr. Guðmund
Finnbogason, fyrv. landsbókavörð til
þess að gerast ritstjóri þessa mikla
verks, en ásamt honum hafa margir
um efnið fjallað, enda eru kaflar
bókarinna yfir tuttugu, og þó einn
langstærstur og í rauninni heil bók
og liarla merkileg. Það var fyrsti
lcafli bókarinnar og nefnisl „Um
húsagerð á íslandi", ritaður af Guð-
mundi Hannessyni prófessor. Það
er kunnugt um próf. Guðmund, að
hann hefir flestum, ef ekki öilum
íslendingum fremur fylgst með öll-
um nýjungum í liúsagerð um sína
daga og ritað um þau mál meira en
flestir aðrir. En hitt var alinenn-
ingi ókunnugra hve margfróður
liann er um húsagerð á íslandi alt
frá upphafi, og meira að segja um
húsagerð Norðmanna og þeirra
þjóða annara, sem fslendingar
höfðu mest mök við fyrir þúsund
árum. Er liúsagerð íslendinga rakin
frá upphafi og um liðnar aldir alt
til síðustu nýjunga í liúsagerð nú á
árum. Er þella milda rit Guðmund-
ar Hannessonar eigi aðeins stórfróð-
legt heldur jafnframt svo ljóst og
skemtilega skrifað, að unun -er að
því að lesa það.
Sjálfur skrifar ritstjórinn, dr. Guð-
mundur Finnbogason, um tíu grein-
ar íslenskrar iðnar í bókiiia. f fyrra
bindinu eru ritgerðir lians um:
Skipasmíðar, Húsgangasmíðar, íláta-
smíðar og Skurðlist (ásamt Ríkarði
Jónssyni), en í siðara bindinu skrif-
ar liann um Söðlasmíði, Saltgerð,
Brauðgerð, Litun, Dráttlist og hand-
ritaskraut og Bókband. Ritgérðir
þessar eru yfirleitt stuttar en stór-
miklum fróðleik komið þar fyrir í
sem minstu rúmi. Er ritgerðin um
skipasmiðarnar umfangsmest, sem
eðlilegt er, en ýmsum mun þykja
mest koma til greinanna um Skurð-
listina, og tvær þær síðastnefndu.
Hlýtur hver maður að undrast hve
höfundurinn er vel heima á svo
margvíslegum sviðum, sem ætla
mætti að væri fyrir utan það starf-
svið, sem hann hefir haft um æfina.
Þá skulu nefndar ritgerðir um
aðrar iðngreinir og höfundar þeirra.
Þorsteinn Konráðsson skrifar um
Klyfjareiðskap, dr. Þorkell Jóliann—
esson um járngerðina til forna, Jón
E. Vestdal um brennisteinsnám,
Helgi H. Eiríksson um silfurbergs-
nám. Eftir Björn Kristjánsson er
ritgerð um Kalkiðnað við Mógilsá,
Guðbrandur Jónsson skrifar um öl-
gerð, Gísli Þorkelsson um skinna-
verkun, Þorkell Jóhannesson um
ullariðnað, Inga Lárusdóttir um
vefnað, prjón og saum, Hallbjörn
Halldórsson um prentlistina og
Matthías Þórðarson um málmsmíði
fyrr á tímum. Allar eru þessar rit-
gerðir hver annari fróðlegri, ekki
síst sú síðarnefnda enda hefir höf-
undur hennar haft sjerstaklega golt
tækifæri lil rannsókna á efninu. —
Loks skrifa þeir hagfræðingarnir
Klemens Tryggvason og Torfi Ás-
geirsson um íslenskan id/urekstur,
sem aðallega hefir risið upp á sið-
ari árum, en Sveinbjörn Jónsson
manna liefir gert skrá yfir iðju-
greinar og iðnaðarmenn i landinu
í lok síðasta árs. Þá fylgir að
lokum efnisskrá, er Finnur Sig-
mundsson hefir samið, og nafnaskrá
eftir Lárus Blöndal.
[ðnsagan er frumstætt rit í- ís-
lensluim bókmentum, og má vel Vera
að fróðir menn hafi einhverju við
]iað að auka eða um að bæta. En
hitt er fyrir mestu að hjer er skap-
aður merkilegur grundvöllur und-
ir vitneskju þjóðarinnar um merki-
legan þátt í menningu hennar. Og
hjer er varðveitt býsna margt, sem
ella mundi glatast. Ennfremur gefur
rit sem þetta ávalt tilefni til að
einhverjir aðrir gefi sig fram og
skili ýmsu í leitirnar, sem ella hefði
farist. —- Iðnaðarmannáfjelagið og
ritstjórinn hafa mikinn og varan-
legan heiður af þessu merkilega
verki.
HUGANIR nefnir dr. Guðmund-
ur Finnbogason safn af ritgerð-
uhi eftir sig, er út kom í liaust á
forlag ísaföldárprentsmiðju h.f. -
Heitið er nýyrði eftir liöfundinn og
táknar það ritgerðaform, sem Eng-
lendingar nefna „Essays“. Gerir liöf.
]>essa grein fyrir þvi i ’formála:
„Jeg hefi nefnt þær huganir. Hugan
er gamalt orð, kemu lika fyrir í
orðunum athugan og íhugan, en
grípur yfir hvorltveggja og ætti að
geta jafngilt útlenda orðinu essay.“
Og hann bætir við: „ Þegar ég nú
les þessar liuganir i samfellu, virðast
mér þær raunar vera þættir i sömu
viðleitni og að ég hafi altaf verið
að klappa sama steininn. Um árang-
urinn verða aðrir að dæma.“
Hin elsta af hugunum þessum er
um Egil Skallagrímsson og kom út
í Skírni fyrir 38 árum. Og í því riti
hafa þær allflestar birst, en þær
eru þrjátíu talsins — gamlir kunn-
ingjar um hin ólíkustu efni, sem
menn minnast að hafa lesið sjer
til ánægju fyrir skömmu eða löngu.
En það er nú svo um þessar ritgerð-
ir allar, sem menn áður hafa lesið
á stangli, að þær njóta sin enn het-
ur, er þær eru lesnar hver af ann-
ari í samhengi.
Allar bera þær tvö höfuðeinkenni,
annarsvegar að fræða um alnicnn
mál og liinsvegar að skýra og brjóta
til mergjar ýmislegt það, sem öðr-
um ér torskilið. Höfundur hefir löng
um haft lag á því að brjóta til mergj-
ar og' sýna í nýju ljósi margt það,
sem venjulegum dauðlegum mönn-
um er ýmist í myrkrum liulið eða
þeir hafa skilið öðruvísi. Og liann
hefir aldrei verið smeykur við að
ganga í berhögg við vanafestan
skilning eða skilgreining ó efninu,
hvort það hefir verið setning eða
vísa. Og óvalt hefir hann dýpkað
skilning lesandans ó því, sem um er
íið ræða.
Þá liefir það og jafnan verið eiu
af hinum skemtilegum hliðum þessa
ágæta andans manns hve fjölbreytt
viðfangsefni hann liefir valið sjer.
Hann er jafn hagur „á Ij-je og járn“
og ótal fleiri efni. í hugunum sín-
um skrifar liann jöfnum höndum
um Egil Skallagrímsson og Púkann
og fjósamanninn, liann skrifar öðr-
um þræði um sálarlífið og svip-
brigðin en hinuni um þorskliáusana
og þjóðina. Hann skrifar um Bölv
og ragn og um Ilreint mál og liann
skrifar um Andlitsfarða og um
Dimmuborgir.
Og hann skapar nýyrði til að
tákna liugtök, sem áður áttu sjer
ekki búnilig i íslensku máli, og önn-
ur til þess að víkka merkingar eða
dýpka merkingar íslenskra orða.
Hann er manna málfróðastur og ger-
ir sjer víða far um að skýra merk-
ingarorð nieð þvi að benda á skyld-
leika þess við annað orð. Hann þekk
ir livern krók og kyma margra
mannssálna. Þessvegna verður ræða
lians þrúngin speki og andagift, sem
þó er þeim búningi gædd, er liægt
er að greina deili á.
- Það var mikill fengur að fá
þessar þrjátíu Iluganir Guðmundar
Finnbogasonar á einum stað í fall-
egri bók. ísafoldarprenlsmiðja á
heiður af því að liafa komið þess-
ari bók út, í tilefni af sjötíu ára af-
mæli hins virisæla og síhugula fræði-
'manns.
A?ANGAR Sigurðar Nordal pró-
-**• fessors eru fyrsta bindi ritsafns,
sem vænta má að verði sem lengst.
Flest af því, sem þetta bindi geymir,
íiefir áður verið prentað, á víð og
dreif í tímaritum (einkum' Vöku
og Iðunni) eða í bókarformi. Upp-
haf þessa bindis er úívarperindin
sex, Líf og dauði, sem út komu
ásamt eftirmála liaustið 1940, en
seldust þá upp á svipstundu að kalla
inátti, svo að nýrrar útgáfu var
brýn þörf. Nú eru þessi erindi kom-
in út ó ný, í Áfangasafninu, en að
auki átta liugleiðingar, sem sje Dia-
Iekti.sk efriishyggja, sem er einskon-
ar eftirrriáli við eftirmála, María
Guðsmóðir, Laugardagur og mánu-
dagur, ístensk Yoga, Samlagning,
Viljinn og verkið, Kurteisi, og Mann-
dráp, en það er erindi, sem pró-
fessorinri flútti á Háskólahátíðinni
haústið 1942.
Höfundur Áfanga er skáld og
fræðimaður í senn og einri allra
vinsælásti ræðumaður þjóðarinn-
ar — eða kenriimaður, mætti líka
segja. Hann er vinsæll af allri þjóð-
inni, eins og vitað er af undirtekt-
úni þeini, er útvarpserindi hans hafa
hlotið. Það er jafnan fagnaðarefni
á hverju heimili þegar Sigurðar
Nordal er á dagskránni. Og stund-
um, þegar maður lilustar á Nordal
í litlum sal, þar sem aðeins fá
hundruð fá að lieyra til hans, sárn-
ar manni talsvert, að eigi skuli fleiri
fá að njóta þess, sem „framgengur
af hans munni“. Því að flutningur
erinda lians er nieð söniu ágætum
og efnið. En flestir munu freniur
kjósa að eignast erindin í bókar-
formi, til ævarandi eignar, en að
lieyra þau aðeins einu sinni. Ákjós-
anlegast væri auðvitað að fá tæki-
færi til hvorttveggja, að lesa erind-
in og lieyra liöfund flylja þau.
Sigurður Nordal getur verið refs-
andi í ræðuni sínum, eins og til
dæmis er hann talar um eyðslusemi
„gullaldarinnar" hjer i Reykjavík i
erindinu „Manndráp". Hann liefir
þar gert að umtalsefni þá sem eyða
tinia fyrir sjálfum sjer og öðrum,
en vikur einnig að fjársóuninni. Um
„tímadrápið“ segir hann m. a.: —
„Menn, sem væru altof stórir upp
á sig til þess að standa á einhverju
götuliorni með hattinn i hendinni
og biðja vegfareiidur um smáskild-
inga, blygðast sín ekki fyrir að vaða
inn á náunga sinn og biðja hanii
um líf lians í bútum og pör.tum, og
þó þurfa ekki nema nokkrar land-
eyður að sitja um jafn marga nienii,
sem eitthvað vilja gera, til þess að
svíkja af þeim allar tómstundir
þeirra og nieira til. Sauðfrómir lieið-
ursmenn, sem aldrei mundu stela
túskildingsvirði, gera sjer enga rellu
út af þvi að stela tíma annara
manna frá störfum þeirra eða hvíld
með hjegómlegu þvaðri. Menn telja
það ekki til innbrota, þó að þeir
hringi í síma að erindislausu, nje
banatilræði, ]ió að þeir troði sjer
inn á fólk, hvernig sem á stendur
.... En í rauninni stappar liað
nærri nianndrápum, svo framarlega
sem lífið er mælt á annan kvarða
en að tóra eins og skar.“ — Og um
fjársóunina segir liann: „Ef Reyk-
víkingar stýra peniingum, hættir
þeim við að hugsa eins og Gröndal
lætur Þórð í Hattardal segja, þeg-
ar þeir Eggert senda Odd í Fjelags-
garði me.ð gullpeninginn inn í hæ-
inn: „Kauptu bara eitllivaðL Kauptu
einhvern andskotann!“
En á liinu leytinu er svo tær við-
kvæmni, sem aldrei verður væmin,
og gætir liennar einkum þar sem
böf. hjalar við nóttúruna eða talar
um hana. Þar er óniur frá Jónasi
Hallgrímssyni. En fyrst' og fremst er
það næm athygli og rík sannleiks-
ást, sem einkenir ræðu og rit höf.
Hann veit að það er stundum óvin-
sælt að segja sannleikann, en hann
þorir það og Iiefir aðslöðu í al
menningsálitinu lil Jiess að segja
liann þannig, að mark sje á tcki'ð.
I formála tætur höf. þess getið,
að næsta bindi Áfanga muni flytj i
mannlýsingar ýmsar. Mun því bindi
tekið méð fögnuði, eigi síður en
læssu, ]>ví að það er kunnugt orðið,
að höf. tekst sú tegund Iýsinga jafn
meistaraléga og aðrar.
Helgafellsútgáfan liefir gefið þessa
bók út, mjög snyrtilega. Er frá-
gangur allur liinn sami og á sögum
Jóns Thoroddsens, sem úl komu i
fyrra frá sama forlagi.
PERDABÓK Eggerts Ólafssonar og
Bjarna Pálssonar hefir löngum
verið talin merkasta ritið, sem út
hafi komið á erlendu máli um ís-