Fálkinn


Fálkinn - 17.08.1945, Blaðsíða 4

Fálkinn - 17.08.1945, Blaðsíða 4
4 FÁLKINN IBiii mlkla kjarnorku§preng:ja Truman, hinn nýi forseti Bandaríkjanna, tilkynnti á dögunum eitthuart mesta vísinddáfrek allra tíma: — Breskum og amerískum vísindamönnum hafði tekist að hagnýta sér orku frumeindanna. Nokkru síðar barst önnúr tilkynning út um heimsbyggðina, og þótt hún væri öllu lakari en hin fyrri, dró hún samt ekki síður að sér athygli almehnings: Hin nýja uppgötvun hafði í fyrsta skifti verið notuð í þágu eyðileggingarinnar. Rúmlega helmingur borgarinnar Hiroshima í Japan var lagður í eyði á svipstundu með einni kjarnorkusprengju. Þessi hagnýting frumeinda- orkunnar í eyðileggingarskyni kom mönnum mjög á óvart. Öllum var þegar ljóst, að í næstu styrjöld — verði hún nokkurntíma liáð — eyðileggj- ast öll menuingarverðmæti mannkynsins af óviturlegri með ferð mannanna á þessari ægi- legu orku frumeindanna. Sér- fræðingar liafa látið þá skoðun í ljós, að í næstu alheimsstyrj- öld muni mannkynið jafnvel líða undir lok, ef hinir trylltu stríðsaðilar mundu nota frum- eindaorkuna til tortímingar hver öðrum. Þessi uppgötvun varð til þess, að mannkynið skildi til fulls, að aldrei framar mætti heyja stríð á þessari jörð. En hitt varð líka öllum Ijóst. Fyrst liægt var að leysa orku írumeindanna úr læðingi, opn- ast nýir og stórkostlegir mögu- leikar til hagnýtrar notkunar hennar á öllum sviðum mann- legs lífs. Með tímanum kæmi hun í staðinn fyrir þá orku, sem við nú fáum úr kolum og olíu. Hér á íslandi mundi jafn- vel liitaveitan ekki borga sig, því að eitt frumeindaorkuvfer mundi geta séð öllum heimil- um landsins fyrir hita og Ijósi og veitt öllum verksmiðjum landsins nægilega orku. Ef vel er á haldið, ættu þessir fram- tíðardraumar að rætast, áður en langt um líður. Auðvitað er jjví stranglega haldið leyndu, hvernig hinum hresku og amerísku vísinda- mönnum tókst að beisla frum- eindaorlcuna, því að þjóðum Ameriku og Evrópu mundi á- reiðanlega ekki líða vel, ef Jap- anir kynnu að hagnýta sér frum eindaorkuna á sama hátt og Thompson, manninum, sem upp- götvuði rafeindir þœr, sem snúast í kringum kjarna frumeindanna. og Bandamenn gera nú.*) Hins vegar þekkja japanskir mennta- menn orku frumeindanna eins vel og starfsbræður þeirra í öðrum löndum, j)ó að þeim bafi ekki tekist að beisla liana eða hagnýta sér hana á nokkurn hátt. Fálkinn vill nú skýra lesend- um sínum frá ])ví, sem birst liefir í vísindaritum undanfar- in ár um frumeindarannsóknir, brautryðjendum jieirra rann- sókna og aðferðum þeim, sem notaðar liafa verið til þess að kljúfa frumeindir. Er þar um auðugan garð að gresja, því að rannsóknir þessar hafa stað- ið yfir i mörg ár og þúsundir vísindamanna af ýmsum j)jóð- um hafa unnið að þeim. KJARNORKUSPRENGJAN. Margir halda, að hér sé um að ræða nýtt frumefni, sem uppgötvað hafi verið. En svo er ekki, lieldur hefir vísinda- mönnum tekist að kljúfa frumeindina (atómið), sem til skamms tíma hefir verið álitin minnsti skammtur efnisins. í ])essar sprengjur, sem lilotið hafa nafnið kjarnorkusprengj- ur, nota Bandamenn frumefni, sem heitir Úraníum. Frumeind þessa efnis er þyngri en frum- eind nokkurs annars efnis, og er líklegt að j)að sé ástæðan fyrir því, að einmitt Úraníum er notað. Með því að kíjúfa Úr- aniumfrumeindina og kjarna hennar, leysa Bandamenn úr læðingi gífurlega orku, sem ])eir nota svo til sprenginga. Um gerð þessarar sprengju vita ekki nema örfáir vísindamenn, og er lögð rík áhersla á, að þeir haldi vitneskju sinni leyndri. í Kaliforníu er til vél, sú stærsta í heimi, og er hún notuð *) Greinin var rituS áður en Japanir gáfust upp. til þess að kljúfa írumeindir ýmissa efna. Yél þessi heitir „cyclotron“ eða „frumeinda- brjótur“. Ernest O. Lawrence heitir sá, sem fann hana upp, og fyrir vikið hefir hann verið sæmdur Nóbelsverðlaunum í eðlisfræði. Engin leynd hvílir yfir þessari vél eða hvernig hún klýfur frumeindirnar, enda er ekki hægt að nota liana í sprengjur, þvi að hún er hærri en 10 liæða hús og yfir 50 tonn á þyngd. I þessari vél er frum- eindunum komið á hreyfingu. Þær eru látnar snúast í eilífa hringi með ofsahraða. Þegar þær hafa náð vissum hraða, er skotið á kjarna þeirra með alfa- geislum eða „rafstormum“. Við það klofna kjarnarnir og hin óskaplega orka þeirra leysist úr læðingi. Menn liafa ekki almennt gert sér ljóst, hVersu gífurleg orka frumeindanna er. Allt líf á þess- ari jörð er til og þróast fyrir tilstilli frumeindaorkunnar, því að sólin er liinn mikli frum- eindabrjótur. Frumeindirnar i sólinni ldjúfa hver aðra, en við það myndast hitinn, sem er undirstaða alls lífs á jörðinni. FRÚMEINDÍN OG KJARNI HENNAR. Nú skulum við athuga svolit- ið þessa margumtöluðu frum- eind. Það er bæði skemmtilegt og fróðlegt að fylgjast með starfi þeirra vísindamanna, er hafa lielgað frumeindinni alla sina krafta. Einhver snjallasta og frjó- samasta hugmynd efnafræði- vísindanna er liugmynd spek- ingsins Demokritosar frá Ab- dera, sem uppi var um 400 fyrir Krist. Kenning hans um efnið og frumparta þess hefir staðið óliögguð í 2000 ár. Hann hélt þvi fram, að allir hlutir væru samsettir af örsmáum efnisögn- um, sem hann kallaði atóm. Atómin taldi hann vera minnsta skammt hvers efnis, enda er nafnið dregið af lýsingarorðinu atomos, sem þýðir ódeilanlegur. Á íslensku köllum við atómin frumeindir. Demokritos sagði: „í rauninni er ekkert til annaö en frumeindir og hið tóma rúm.“ Þessi keiining Demokritosar týndist og gleymdist lim lang- an aldur, og það er ekki fyrr en á dögum vísindalegrar efna- fræði, að liún verður að sann- indum á ný. Var það einkum Lavoisier, franski efnafræðing- urinn, sem færði vísindaleg rök að henni, en siðan hefur hún verið ui^pistaða efnafræðivísind anna. Mönnum tókst að reikna út þyngarhlutföllin á milli frum einda hinna ýmsu efna og margt sérkennilegt og harla kerfisbundið kom þá í ljós. — Enski efnafræðingurinn, Jolm Dalton, sem uppi var um 1800 gaf frumeindakenningu Demo- kristosar nýtt líf. Menn skiftu nú efninu i tvo flokka. frum- efni og efnasamþönd. Atóm eða frumeindir ólíkra efna gátu sameinast og myndað sameindir (mólekúl), en við það skapað- ist nýtt efni, sem liafði allt aðra eiginleika en frumefnin, sem það var myndað úr. Ágætt dæmi um þetta er vatnið. — Vatnssameindin er samsett af einni súrefnisfrumeind og tveim vatnsefnisfrumeindum. Nú fleygði efnafræðivísind- unum fram. Hver uppgötvunin rak aðra og ný lögmál komu fram í dagsljósið. Og einn góð- an veðurdag er sú kenning fram Sir Er.nest E. Rutherford er höf- undur kjarnsprenginganna. Honum tókst fgrstum manna að kljúfa frum- eindakjarnann og lagði með þvi grundvöilinn undir þær rannsókn- ir, er leiddu til uppfinningar kjarn- orkusprongjunnar.

x

Fálkinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fálkinn
https://timarit.is/publication/351

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.