Fálkinn - 21.12.1945, Page 15

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1945
Odd Nansen húsameistari við teikn iborðið.
Fru Kari Nansen.
sá eini, sem hægt var að flýja til.
Rússar voru einangraðir og væntu
sér ekki nema ills af vesturþjóð-
unum. En Nansen treystu þeir —
eins og allir aðrir.
Hungursneyðin í Rússlandi var
orðin alvarleg 1919, og Nansen
liafði bent Alþjóðasambandinu á
hana þá, en 1921 var hún orðin að
þjóðarplágu. Þá varð alger upp-
skerubrestur i frjósömustu korn-
héruðum Rússlands, í Volgahéruð-
unum og í Ukrainu, og 33 miljónir
manna i beinni lifshættu, ef ekki
yrði að gert. Og farsóttirnar geis-
uðu. Á árunum 1918—22 fengu um
30 miljónir manna dílataugaveiki,
og um þriðjungurinn dó.
Aldrei átli Nansen eins erfitt með
að afla málstað sínum fylgis og í
þessu máli. Hinum ráðandi mönn-
um vesturþjóðanna fannst lítið gera
til þó að Rússum fækkað,i — hug-
urinn var þannig þá. Og stórveldin
vildu hvorki veita Nansen fé eða
Rússum lán til þess að gera það
sem þurfti. Það átti að nota neyð
Rússa til þess að fá þá til að við-
urkenna erlendar rikisskuldir keis-
arastjórnarinnar. Nansen varð að
leita á náðir almennings og ferðað-
ist nú um og hélt fyrirlestra til að
koma af stað samskotum. Fyrsta
hjálpin kom frá Noregi, fiskur og
lýsi fyrir 700.000 krónur. Danmörk
kom á eftir og sænski Rauðiltross-
inn tók að sér 10.000 börn, en
Ameríka lagði fram óhemju fé, félög
í Engl. 250.000. Rússar sjálfir lögðu
fram 600.000 tunnur af sáðkorni og
fæddu 214 miljón manns og þannig
mætti lengi telja. Það voru 10 milj-
ónir manna sem Nansen liafði á
fæði i Rússlandi í marga mánuði,
ásamt Ilerbert Hoover, sem stjórn-
aði hjálp Bandaríkjamanna.
Jafnframt hóf hann baráttuna
gegn farsóttunum, útvegaði lyf og
lækna, og lijálpaði menntastofnun-
um um vísindaáhöld og sá 300.000
stúdentum fyrir mat. Nansen liafði
augun allstaðar og Rússar kunnu
að meta liann. Það hefir verið sagt
að „hann væri eini maðurinn utan
Rússlands, sem Rússar gætu treyst.“
Og það íraust sparaði þeim mann-
líf svo miljónum skifti. — —
Enn biðu ný verkefni. Eftir að
Tyrkir höfðu gersigrað Grikki i
Litlu-Asiu haustið 1922 höfðu um
m miljón Grikkja og Armeníu-
manna flúið frá öllu sínu í þitlu-
Asiu og til Grikklands. Um 300.000
manns komu frá Þrakiu og þeir
gátu haft með sér búsldlð sína. Hin-
ir stóðu uppi allslausir. Höfðu ekki
þak yfir höfuðið en lifðu í eins-
konar girðingum eins og skepnur,
og þar sóttu drepsóttirnar að þeim
í kjölfar sultarins. Um 300.000
manns dóu, likin voru meðfram
öllum vegum eins og liráviði. Nan-
sen tókst á hendur að útvega ölb;
þessu fólki samastað í Grikklandi
sjálfu, 114 miljón manna fengu býli
og atvinnu i Grikklandi, og er það
merkilegasta nýbýlaframkvæmd,
sem gerð hefir verið. En hálf miljón
Tyrkja var flutt til Tyrklands. A
þennan hátt var öllum vanda, sem
fylgir minnilrlutaþjóðernum á burtu
kippt, og er eigi ósennilegt að dæmi
Nansens verði víða tekið til fyrir-
myndar þegar farið verður að ganga
frá landamærum ýmsra ríkja eftir
siðustu styrjöldina. Þessir þjóð-
flutningar Nansens á Balkan eru
þeir mestu, sem veraldarsagan kann
að segja frá.
Loks kom að Armeníumönnum.
Þeim hafði að sumu leyti farnast
líkt og Pólverjum, og Tyrkir höfðu
látið miklar hörmungar ganga yfir
þá. Það var á árunum 1925—26,
sem Nansen vaiin að því að bjarga
því sem bjargað varð i Armeniu.
Gerðar vorú áætlanir um landabæt-
ur þar, og Nansen ferðaðist til
Kákasus til þess að athuga hvort
þar væri ekki hentug svæði handa
Armeniumönnum til að nema land
Visindin hafa vafalaust beðið tjón
við það, að síðasti áratugur af æfi
Friðþjófs Nansens var helgaður
líknarstarfsemi. En í vísindum sín-
um hafði liann lagt grunvöll, sem
aðrir byggðu á síðan.
Mikið hefðu þau vísindaal'rek orð-
ið að vera, sem hefðu jafnast á við
starf Nansens i alþjóðaþágu, starf
sem elcki gat beðið, ekki mánuð
hvað þá heldur ár. Snarræðið var
eitt hið athyglisverðasta í fari Nan-
sens — þegar hann átti við hvita-
björn norður i höfum sýndi hann
þetta, en í viðskiftum sínum við
Alþjóðasambandið og með þeim tök-
um er hann tók öll mál sýndi liann
það ekki siður. Hugur ræður hálf-
um sigri og það var þessi stórhugur,
sem mestu réð um þau undraverðu
afrek, sem liann bar gæfu til að
vinna á lífsleiðinni. Hann stækk-
aði jafnan við hverja raun og verk-
efnin uxu með honum.
Þegar Nansen kom lieim úr
Framleiðangri sínum var hann
sæmdur metorðum vísindafélaga
viðsvegar um heim. En sá sóminn
var drýgstur sem Norðmenn sýndu
honum þá. Fyrir forgöngu hins
merka náttúrufræðings W. G. Brögg-
ers prófessors var stofnaður sjóð-
ur til eflingar náttúruvisindum,
sem ber nafn lians. Þessi sjóður,
Nansensfondet, er nú milli 30 og
40 miljónir og hefir orðið norskri
vísindastarfsemi til ómetanlegs
stuðnings.
Haustið 1922 var hann sæmdur
friðarverðlaunum Nobels og hafa
þau aldrei verið veitt fyrir raun-
hæfara starf en 'þá. Einn aðdáandi
hans og vinur, danski bóksalinn
Chr. Erichsen sæmdi hann þá sam-
timis peningagjöf, jafnhárri og
Nobelsverðlaununum. Þetta fé gaf
Nansen til líknarstarfsemi, og sjálf-
ur tók hann aldrei kaup fyrir þau
miklu störf, sem Alþjóðasamband-
ið trúði honuin fyrir.
Nansensfondet heldur um aldur
og æfi áfram að starfa fyrir norsk
visindi. Og Nansenshjálpin er enn
við lýði og á bækistöð sína undir
þaki Nansens á Polhögda. Það eru
þau hjónin Odd og Kari Nansen,
sem nú er lífið og sálin í þessari
starfsemi og leysa allra vandræði
eftir því sem liægt er. Andi Frið-
þjófs Nansens svífur því enn yfir
Polhögda, frá þeim miðdepli stefna
geislar í allar áttir, norður i íshaf,
austur til Völga, til Armeníu og
Balkan. Og maðurinn Nansen er
hugsjón allra Norðmanna, liin mikla
fyrirmynd — einn þeirra fáu, seiu
geta lyft heilum þjóðum svo, að
hvorki verður vegið eða metið.
í hyrjun fyrri lieimsstyrjaldar-
innar gekk saga um það um öll
lönd, að „risi mikill úr norðri
mundi skerast í leikinn og ráða
úrslitum styrjaldarinnar“. Þetta
rættist aldrei hókstaflega. En vist
er um það, að maðurinn, sein skóp
sér varanlegastan heiður af fyrri
heimsstyrjöldinni var þriggja álna
hár maður úr norðri, víkingurinn
Friðþjófur Nansen.
Hinn 13. maí 1930, að aflíðandi
hádegi skildi hann við þennan
heim, og skorti þá missiri á sjötugt
(f. 10. okt. 1861). Andlát hans kom
flestum á óvart. Hann liafði verið
hraustur alla æfi, en fengið æða-
stíflu um veturinn en var kominn
á fætur aftur. Hann dó sitjandi úti
á svölunum á Polhögda. Og bálför
lians fór fram á þjóðardegi Norð-
manna, 17. maí. Skúii Skúlason.
Nansen i Norðurhpfum.