Fálkinn - 06.09.1946, Page 5

FÁLKINN
5
bætli Halley uppdrætti sína aí'
segulstraumum og uppgötvaði
ljósbrotið, og sannaði um leið
með athugunum sinum að kenn-
ing Kopernicusar, er fram
hafði komið 250 árum áður:
að jörðin snerist kringum sól-
ina, en ekki sólin kringum
jörðina, væri rétt. Athuganir
Bradleys urðu, þó skrítið megi
virðast, tilefni til lagadeilu, sem
stóð í fjörutíu ár. Þegar hann
dó, 1762, tók skiftaráðaridinn
(ill handrit bans í sínar hendur,
því að hann taldi þau eign dán-
arbúsins. Var þrefað um eign-
arréttinn til 1798, og þessvegna
var ekkert af þeim gefið út fyrr.
Um þær mundir voru mæli-
tæki farmanna orðin miklu full-
komnari en áður, og var það
meðfram starfi stj arnfræðing-
anna í Greenwich að þakka.
James Harrison hafði fyrir á-
eggjan sjarnfræðinga í Green-
wich smíðað fyrsta sjóferða-
krónometer lieimsins, er hann
kallaði timepiece og sem einn
stjarnfræðingurinn hafði prófað
á ferð sinni til Barbados. Sér-
stakt farmannarit, sem nefnist
„A British Mariners Guide“ var
gefið út árlega, og seldust 10.
000 eintölc af .því fvrsta árið.
En þrátt fvrir þetta bötnuðu
sultarkjör stjarnfræðinganna i
Greenwicb ekkert, enda urðu
þeir ekki mosavaxnir í stöðunni.
Einn forstöðumaðurinn. Maske-
lyne, liafði 26 aðstoðarmenn á
þeim 46 árum, sem hann gegndi
embætti. Þetta stafaði af því,
að aðstoðarmennirnir fengu ei
nema 26 pund í árslaun, og það
var ekki fyrr en árið 1811, sem
lávarðadeildin samþykti að þeir
skyldu fá 70 pund í laun, með
því skilvrði að „þeir hættu að
taka við peningum hjá gestum,
sem þeir sýndu staðinn“.
Um sama leyti var önnur
sjálfsögð breyting gerð. Yfir-
umsjón stjörnuturnsins i Green-
wicli hafði til þessa verið í
liöndum hershörðingja slór-
skotaliðsins og strandvarnanna,
en var nú íengin flotamálaráðu-
neytinu. Og nú voru krónometr-
in, sem notuð voru í ensku
herskipunum jafnan send til
kgl. stjörnuturnsins í Green-
wich, til þess að slilla þau og
lagfæra, og há verðlaun voru
veitt þeim úrsmiðum er smíð-
uðu best krónometer. Árið 1833
kom ný umbót, sem tekin var
upp í öðrum löndum lika —
að gefa tímamerki. Kúla, fimm
fet i þvermál, var látin detta
niður af eystri turninum í
Greenwich á sömu sekúndunni
á liverjum degi, þannig að skip
sem sáu, gátu setl klukkuna
rétta. Þá var ekkert útvarp til
að segja livað klukkan væri.
En um þessar mundir var
komið talsvert óorð á stjörnu-
turninn, þrátt fvrir þær marg-
víslegu umbætur, sem þar höfðu
orðið. Ivom þetta sumpart af
því, að of mikið var að gera,
en sumparl af ódugnaði ýmissa
aðstoðarmanna. Var nú svipast
um eftir duglegum manni til
þess að koma stofnuninni á
réttan kjöl aftur og liann fannst,
þar sem var George Biodell Airv
maður, sem bar liöfuð og herð-
ar yfir stjörnufræðinga samtið-
ar sinnar. Hann fylgdi þeirri
reglu, að aðalverkefnið ætti
jafnan að vera það, sem stofn-
uninni hafði verið ætlað að
vinna í upphafi: að ákveða
stöðu sólar, tungls, pláneta og
annara stjarna og að mæla tím-
ann. í lians tíð komu ýms ný
tæki til sögunnar. Bitsíminn var
kominn um allar jarðir og nú
var hægl að nola hann til að
gefa nákvæm tímamerki. Árið
1852 var fyrsta rafmagns-
klukkan í Greenwieh, og í sam-
bandi við hana fallkúlur í Lon-
dón, Dublin og víðar, sem féllu
ldukkan nákvæmlega 1, og um
líkt leyti fór póstmálastjórnin
að stilla klukkur sínar eftir
Greenwicb. Þó var það ekki
fyrr en 1880 sem Greenwicli-
tímirin var viðurkenndur sem
meðallimi fyrir Bretland og eft-
ir það var farið að miða tíma
annara landa við Greenwich.
Það er efiirtektarverl að ýms-
ir þeirra, sem stjórnað hafa í
Greenwich hafa náð óvenju
liáum aldri. George Biddel Airy
var engin undantekning hvað
það snerti. Hann var 92 ára
þegar hann dó og hafði gegnt
stöðu sinni í 45 ár, en áttræður
var hann þegar hann lét af em-
bætti, lieiðraður og margkross-
aður. Eftirmaður hans var W.
H. M. Christie og urðu marg-
víslegar framfarir í lians tíð,
meðal annars sú, að nú var farið
að ljósmynda stjörnurnar. En
Ijósmyndatæknin var ekki á
háu stigi þá, og verulegt gagn
hefir ekki orðið að ljósmyndun
fyrir stjarnfræðinga fyrr en á
okkar dögum.
Til þessa hafði engin alþjóða-
samþykkt fengist um það, livað-
an skyldi telja lengdarstigin á
linettinum. England notaði auð-
vitað Greenwichbauginn, en
Frakkar töldu stigin frá París,
Þjóðverjar frá Berlin aðrir frá
eynni Ferro elc. Árið 1884 var
kvatt til alþjóðafundar í utan-
ríkisráðuneytinu i Washington
og komu þangað fulltrúar fjölda
þjóða. Greenwich hafði verið
svo nákomin siglingum og
tímamælingum, að um aðra
staði var varla að ræða. Var því
samþykkt að heita mátti ein-
róma, að núll-baugurinn skvldi
talinn þaðan.
Nú var hafin vélaöld sú, sem
við lifum á. Nýjar uppgötvanir
voru gerðar, ný mælingatæki
smíðuð, og allt var þetla próf-
að í stjörnuturninum í Green-
wich. Og nú var meðaltimi
hinna ýmsu landa ákveðinn,
byggður á Greenwicb-meðaltim-
anum. Stórferiglegir sjjegilkík-
ar voru settir upp i stjörnuturn-
inum, svo að hægt var að at-
huga stjörnur, er alls ekki höfðu
þekkst áður. Enda fannst nú
sægur af nýjum stjörnum og
halastjörnum á hverju ári og
skráð í registurin, og samvinnu
komið á milli stjörnuturna víðs-
vegar um heim. Nú var mæld
stærð og fjarlægð plánetanna,
hitastig stjarnanna, sólmyrkvar
og tunglmyrkyar mældir og
reiknaðir út — og allt Jietta
starf var undir yfirumsjón
stjörnuturnsins í Greenwich.
Otvarpið opnaði nýja möguleika
og árið 1924 byrjaði Greenwicli
að nota tímamerki í útvarpi.
Tímamerkið, sem gengur undir
nafninu six-pips, er sex snögg
hljóð með sekúndu millibili, og
merkir J)að síðasta lieilan tíma,
liálftíma eða stundarfjórðung
og nákvæmi þessara merkja er
svo mikil, að ekki skeikar yfir
1 tíunda úr sekúndu. Fyrir flug-
mennina var farið að gefa út
nýtt rit, „Air Almanac“, sem
sniðið er eftir líkum reglum
og sjómannaalmanakið.
En umbæturnar taka aldrei
enda og aldrei kemur sá tími,
að tæknin segi: hingað og ekki
lengra. Þó að framfarirnar hafi
orðið miklar i Greenwicli, að
J)ví er ákvörðun tímans snertir,
])á heimtuðu stjörnufræðingarn-
ir samt enn nákvæmari klukkri.
Og hana fengu þeir á jólunum
i vetur.
Þegar stjarnfræðistofnunin í
Greenwich var sett á laggirnar,
•var þetta sveitaþorp, márga
kilómetra frá London. En nú
hefir London glejrpt Greenwicli.
Skammt frá stjörnuturninum
eru verksmiðjur, skipakvíar og
orkuver, og reykjarmökkurinn
er allt að kæfa, svo að skilyrðin
iil að skoða stjörnurnar eru orð-
in slæm. Og götulýsingin er svo
mikil, að liún eyðileggur ljós-
myndaplöturnar, sem teknar
eru af himinlivolfinu. Fyrir
striðið var Vetrarbrautin orðin
ósýnileg frá Greenwich vegna
endurspeglunar frá ljósunum í
London. Þessvegna verður bráð-
um að flytja stjörnuturninn á
annan stað.
FRÁ BIKINI. — Eins og kunnugt ev
hafa Bikini-eyjarnar borið mjög á
góma að undanförnu vegna atóm-
sprengjutilraunanna, sem þar liafa
verið gerðar. — Myndin er tekin í
kirkjugarði eyjanna, og sitja þar .‘1
börn, og horfa út á hafið.
Dr. BBNES ngtur mikils trausts með-
al þjóðar sinnar. Hann hefir verið
endurkosinn forseti Tékkóslóvakíu. -
Ilér sést hann með konu sinni í Prug.
Nýtísku hegri. — Nýjar verksmiðjur
nota mi mjög mikið rafsegnlhegra
til að flgtja lil stórar stálplötur, til
dæmis þœr, sem notaðar eru i bgrgð-
ing herskipa. Á mgndinni sést einn
slíkur með þremur stórum rafseglum
sem hver um sig getur lyft tveimur
stálplötum i einu.