Fálkinn - 06.09.1946, Side 6

G
FÁLKINN
Theodór Árnason:
Merkir tónsnillingar
- LITLA SAGAN -
M. S
Ástarkvalir
IJað er ekki hollt að verða ást-
fanginn af' henni, sagði Charlie. —
Hún Gerða hefir hryggbrotið svo
niarga áður. Hún hefir allt: —
Peninga, góða stöðu, yndisþokka
og gáfur. Hvað getur þú boðið
henni á móti? Hafðu min ráð:
reyndu að gleyma henni!
Harry hló, þó honum fyndist
liann ekki vera í skapi til að
Idæja. Hann vissi að það sem
Charlie var að enda við að segja
var fullkomlega rétt.
— Eg vildi óska að ég' gæti
gleymt henni, sagði liann. — Bara
að ég gæti það. En núna finnst
mér öll sund vera lokuð.
- Það er hægt að hjálpa þér,
það er liægt. Þú ættir að læra af
þeim, sem liafa verið skotnir í
henni á undan þér.
— Eg ætla að halda ofurlítinn
gleðskap um lielgina, heima hjá
mér í Lake Haven, sagði Harry.
— Eg býð þangað Matthe’wshjón-
unum og nokkrum öðrum. Eg vil
að þú hafir Gerðu með þér þang-
að.
Chariie andvarpaði. — Þú erl
eins og barn, sem er nýbúið að
brenna sig á fingrunum. Þú átt
eitthvað til að bera, sem hinir
veslingarnir áttu ekki, en þú lend-
ir samt í sömu fordæmingunni.
— Eg er kannske öðruvísi en
Jjeir, sagði Harry.
En hann var ekki eins örnggjr
um sjálfan sig og hann lét. hann
óskaði heitt, að liann gæti gefið
Gerðu Cameron eithvað, sem hún
ætti ekki áður, en lángaði t:l að
eigu.
Harry ók heim til Lake Haven
til að undirbúa gestakomuna. Þeg-
ar laugardagurinn rann upp var
hann ánægður og öruggari um
sjálfan sig.
Gestirnir komu rétt fyrir há-
degið. Gerða kom með Charlie
Hampton og Matthewshjónunum.
Harry gal varla náð andanum þeg-
ar liann sá hana, og sá að ölt á-
form hans voru hrunin í rúst. Það
var eins gott að hann legði árar
i bát undir eins. Hún var ekki hans
meðfæri, og hann fann sig vesælan,
ósjálfbjarga og framandi þegar hann
horfði á hana. Allt það, sem hann
hafði ætlað að segja við liana, var
stolið úr honum. Hann gat varla
stunið upp nokkru orði. Honum leið
illa og hann fann að hann var lítil-
mótlegur og kom ekki vel fyrir sjón-
ir.
Aður en hálfur dagurinn var lið-
inn hátaði Harry sjálfan sig. Hann
elti Gerðu eins og tryggur liundur.
Hann sýndi hinuin gestunuin ekki
næga kurteisi. Hann fann að hann
var ómenni. Fyrirleit sina eigin
framkomu og varð þess brátt vís
að Gerða gerði það líka. Hann hlaut
að vera aumkunnarverður ræfill í
augum hennar og annarra.
Það var ekki um að villast, að
Gerða hafði þessi áhrif á alla karl-
menn. Hún kom þeim til að finna
það hlægilega við sjálfa sig. Það
var engin furða þó að hún hefði
hryggbrotið svona marga. Engin
stúlka vildi giltast manni, sem hafði
ekkert bein í nefinu.
Það var ekki um annað að gera
en að revna að manna sig upp,
hugsaði hann með sér. Heyna að
láta eins og yndisþokki liennar
hefði engin álirif á sig. Koma henni
til að lialda, að hann væri alveg ó-
snortinn af henni.
Þáð sem eftir var dagsins hélt
Harry sig i hæfilegri fjarlægð frá
lienni. Þegar Gerða kom út á sval-
irnar bað hann um að hafa sig af-
sakaðan, liann yrði að skreppa frá
lil að líta eftir dálillu. Þegar gest-
irnir fóru að tygja sig til að fara
í sjóinn, sagðist hann vera með kvef
og gæti ekki baðað sig, en fór í
staðinn að fikta eitthvað við bát-
inn sinn. Og þegar cocktailinn var
borinn fram hjálpaði hann þjóninum
og var fjarverandi langa stund.
En jietta dugði ekkert. Gerða tók
ekki eftir neinu. Hún virtist ósköp
vel geta verið án hans. Stundum stóð
lumn og liorfði á hana úr fjarlægð,
og þóttist verða þess áskynja, að
hún skennnti sér betur þegar liann
væri ekki nærri.
Harry var i slæmu skapi og' þótt-
ist sjá að þessi hernaðaraðferð dygði
ekki. Yfir miðdegisverðinum reyndi
liann nýja aðferð. Hann dró athygl-
ina að sér með því að segja sögur;
hann sagði frá ýmsu, sem liann
hefði verið viðriðinn sjálfur og lýsti
sér sem talsverðum kappa. Gerða
og þau <)ll hin hlustuðu á hann með
mikilli eftirtekt. En þegar hann hafði
lokið máli sínu hló hún góðlega
og sneri sér að sessunaut sínum,
Ben Peters.
Eftir hádegisverðinn tók Harry
eftir þvi live dátt þau dönsuðu á
svölunum, Ben Peters og Gerða.
Þau voru þar lengi. Harry stóð upp,
fór út um dyrnar hinumegin á hús-
inu og labbaði niður að vatninu.
Þar settist hann á slein, tók báðum
liöndum fyrir andlitið, og án þess
að hann gæti að þvi gert hrundu
tvö stór tár niður kinnarnar.
Hvað átti hann nú að gera? Charlie
hafði haft rétt fyrir sér. Hann var
ræfill. Það var sárara en hann hafði
lialdið, að vera ástfanginn af henni
Gerðu. Hann liafði ekkert til að
gefa lienni. Henni stóð víst alveg
á sama um hvort hann var til eða
ekki. Gerða mundi vist giftast ein-
hverjum ríkum útlendingi, tignum
aðalsinanni, eða kaupsýslukóngi eða
þá kannske einhverjum af þessuin
rómantísku æfintýramönnum, sem
maður fékk stundum að sjá á kvik-
mynd eða lesa um í bókum. Hún
vissi þetta jafn vel og hann sjálf-
ur. .Hún vildi ekki giftast inanni
eins og Harry — sér til leiðinda.
Hann gat ekki lastað hana fyrir
það. Stúlka með hennar miklu hæfi-
leika átti aðeins það besta skilið.
Harry varp öndinni mæðulega. —
Bustau fí. Lurizing
1801 - 1851
Ælisaga þessa fluggáfaða og fjöl-
hæfa tónsnillings er ein al' mörgum
raunasögum um látlausa baráttu við
örbirgð og tómlæti, sem tónlistar-
menn og aðrir listamenn hafa átt
við að stríða á öllum öldum, lamað
hafa krafta þeirra og reynt þá svo
á ýmsa lund, að margir, jieir, sem
ekki voru því meiri baráttumenn,
og „járnkarlar" andlega og líkam-
lega hnigu i valinn, löngu fyrir
aldur fram, — áttu þá ef til vill ekki
fyrir útl'ör sinni, en voru siðar
hafnir til skýjanna, en á nafni jjeirra
og verkum græddu j)á offjár „ó-
viðkomandi“ menn, 1. d. útgefendur
og leikhússtjórar.
Giistav Albert Lortzing var fædd-
tir i Bei'lín 23. október 1801. Var
faðir hans leikari og oft á ferða-
lögum með fjölskyldu sína, svo að
ekki voru tök á því, að hinn ungi
sveinn gæti fengið það tónlistarupp-
eldi, sem liæfileikum hans hæfði.
Það var þó eins og öll liljóðfæri
léku í liöndum lians, þegar á
barnsaldri, — og 9 ára gamll fór
hann að vinna fyrir sér, með því
að leika við allskonar tækifæri ým-
ist á píanó, fiðlu eða cello. Sú
menntun, sem lionum mun hafa
komið að mestu og bestu gagni var
tilsögn er hann naut um nokkurt
skeið samfellt lijá Carl F. Rungen-
hagen, forstjóra „Die Singenaka-
demie“ í .Berlín, en hann var há-
menntaður tónfræðingur. (1728-1851)
en síðar kynnti Lortzing sér af
mikilli kostgæfni verk ýmissa
merkra tónskálda og hafði af því
mikil not. Hann hafði ágæta söng-
rödd, og brá þvi oft fyrir sig, þegar
ekki var á öðru völ, að syngja og
leika á leikhúsum. En snemma byrj-
aði liann að semja tónsmíðar og
gekk það greiðar, en að koma þeim
á framfæri. Gekk á ýmsu fyrir hon-
um og fór hann víða, fátækur jafn-
an og umkomulítill. Árið 1822 flutt-
ist hann ásamt foreldrum sínum til
Köln. Þar kvongaðist hann (1823)
Hann var saniikallaöur vesalingur.
Einhvernveginn varð liann að temja
sér að hugsa ekkert um þetta mál
frekar, reyna að lirista það af sér
og verða aftur að manni. Og aldrei,
aldrei framar á æfi sinni skyldi
hann hugsa um kvenfólk.
Hann stóð upp af steininum og
ætlaði að ganga heim, en stóð þá
augliti til auglitis við Gerðu. Hann
stóð jiarna eins og steini lostinn:
Tunglsljósið glitraði í hár hennar.
Hún var fegurri en hann hafði
nokkurntíma séð hana áður, þarna
sem hún stóð og horfði á hann.
Hugur hans var allur á róti. Einhver
rödd, sem ekki var hans sjálfs, hróp-
aði hás:
„Gerða! Gerða! Elskan mín! Eg
elska þig! Viltu giftast mér?
— Já, svaraði Gerða.
Þá leið yfir Harry.
og virðist jiá hafa orðið nokkur
breyting á högum hans og komið
stilling á ráð hans. lvom hann þá
á framfæri fyrstu „óperettu" sinni,
„Ali Paslia von Janina", sem frum-
sýnd var í Miinstei', 1. febrúar 1828.
Leikflokkur sá, sem G. Lortzing
og foreldrar hans voru i, og hafði
aðalbækistöðvar í Köln, liafði einn-
ig samninga á leikhúsum. i Detmold,
Múnster og Osnabrúcke, og á öllum
þessuin leikhúsum var j)essi fyrsta
óperetta hans leikin og fékk góðar
viðtökur. Árið 1828 var ennfremur
flutt opinberlega óratorió eftir liann
„Die Himmelfahrt Christi“. En til
Leipzig fluttist hann 1833, — réðst
sem fyrsti tenorsöngvari við „Stadt-
theater", og tíu árin, sem 'hann
dvaldi þar, munu verið hafa ánægju-
legustu árin i lífi hans, jafnvel þó
að hann hafi þurl't að hafa ofan af
fyrir sér og heimili sínu með öðru
en þvi, sem liann hafði mesta liæfi-
leika til. Hann fékkst við sámningu
tónsmiða öllum stundum, en varð
lítið úr þeim, — þeim var tekið
fálega, og þær sem komust á fram-
færi, fékk liann smánarlaun l'yrir
hjá útgefendum og leikhússtjórum.
Eitt árið (1837) samdi liann tvær
gaman-óperur (tekstann lika), sem
báðar voru teknar til leiks og unnu
sér vinsælda: „Die beiden Scliúten"
og „Czar und Zimmermann", —
sii siðarnefnda varð landfleyg á
skömmum tíma, ]). e. leikin í leik-
húsum um allt Þýslcaland. En er
hægt að hugsa sér öllu meii'i ósvinnu
af hálfu leikliússtjóra og jafnframt
mikið tómlæti af hálfu tónskáldsins
en jiað, að jieir bjóða og hann j)igg-
ur 30 - 50 dali fyrir afrit af óperunni
og réttindi til að leika hana á til-
teknu leikhúsi, en varð sjálfur að
greiða nótnaskrifara 25 dali fyrir að
gera afritið! Það er engin furða, j)ó
að Lortzing væri fátækur.
Árið 1844 hætti hann leikstarfinu,
gerðist hljómsveitarstjóri leikhúss-
ins (Stadttlieater). Ekki lét honum
það starf og sagði því lausu á næsta
ári. Fin þá var tekin til leiks (1845)
í Hamborg, ópera eftir liann, sem
hann nefndi „Undine“, — og sam-
tímis í Leipzig', og næsta ár „Der
Waffensmied“ í Vínarborg, og var
þei.m öllum tekið vel. Og loks vakti
mikla athygli i Lei]>zig óperan
„Rolandsknappen“, og kom i því
sambandi til mála að hann fengi
þar hljómsveitarstjórastöðu. En eitt-
hvert baktjaldamakk olli því, að
hann fékk ekki stöðuna þegar til
kom. Ilún var veitf öðrum manni
og urðu jiað Lortzing sár vonhrigði.
Því að nú var farið að sverfa mjög
að honum. Þrátt fyrir það, að leik-
stjórar, sem sýndu óperur hans og
útgefendur sem gáfu út aðrar tón-
smíðar hans, græddu á verkum
lians stórfé, barðist hann sjálfur i
bökkum með skyldulið sitt. Hann
ferðaðist eða flutti stað úr stað i
atvinnuleit, með konii sina og ótal
krakka. Stundum komst Iiann að
einhverju leilchúsinu sem leikari eða
söngvari, og ])cgar best lét fékk
Framhald ú bls. 11.