Fálkinn - 21.02.1947, Síða 5

FÁLKINN
5
Dómkirkjan í Stavangri.
á allan þann aragrúa af hólm-
um, eyjum og skerjum, sem
dreifð eru eins og krækiber í
skyri yfir allan Boknfjörðinn. Og
í vestri sér yfir Hafursfjöð og
Sóla, þar sem flugvöllurinn
mikli er, sá blettur Noregs, sem
mun verða einna mest í al-
þjóðaleið i framtíðinni. Hann
er aðeins 11 kílómetra frá
Stavangri, og eru ferðir þaðan
tvisvar á dag til Osló og Berg-
en, og daglegar ferðir til Lon-
don, Kaupm.hafnar og Stokk-
liólms. Það er elcki ólíklegt að
íslensku flugfélögin fari bráð-
lega að fljúga til Sóla, því að
það ætti að verða hentugasta
leiðin fyrir Norðurlandafarþeg-
anna.
-----; Síldai’göngurnar í Bokn-
firði gerðu Stavangur að nið-
ursuðubæ. Niðursuða og dósa-
söltun síldar er mesti stóriðn-
aðurinn í Stavangri og það er
eins og áður segir Chr. Bjelland,
sem verið hefir mikilvirkastur
á því sviði. En um helmingur
af niðursuðustofnunum Noregs
er í Stavangri, og aðalfram-
leiðslan er smásíld í oliu eða
tómatsósu. Nemur framleiðslan
urn 750.000 kössum á ári og
andvirðið er um 18 miljón kr.
Um 90% framleiðslunnar er
selt til útlanda, aðallega Eng-
lands, hretsku nýlendnanna og
Bandaiákjanna. Smásíldin er
seld undir nafninu sardímir og
stóð í málaferlum um það nafn
árum saman, því að franskir
og portúgalskir sardínufram-
leiðendur vildu ekki leyfa að
norska síldin væri nefnd sard-
ina, enda er hún það ekki. En
Bjelland vann það mál og nú
fara norskar sardínur og an-
sjósur um allan heim, þó að
hvorugt sé i rauninni til, og
skila sem svax-ar krónu á dag
á hvern bæjarbúa í Stavangri.
Þeir eru um 50 þúsund.
En það er líka annarskonar
iðnaður þarna í Stavangri og
nágrenni. Sauðfjáreign Rygja
hefir ýtt undir ullariðnaðinn,
og á Jaðri eru mestu dúkagerð-
ir Norðmanna, svo sem Sta-
vanger Ullvarefabrik, Álgaards
Fabrikker og verksmiðjurnar í
Sandnesi. 1 Sandnesi er líka
stærsta reiðhjóláverksmiðjan á
Noi'ðurlöndum og eina verk-
smiðjan á Norðurlöndum, sem
býr til bandprjóna.
Þegar talað er um iðnað má
þó síst af öllu gleyma hús-
gagnaiðnaðinum. Það eru hlut-
fallslega margir búðargluggar i
Stavangri, þar sem sjá má hús-
gögn, vönduð og falleg og úr
hvaða viðartegund, sem óskað
er — en þó einkum úr birki.
Roglendingar eru mestu hús-
gagnasmiðir Noregs og einkmn
kveður mikið að þessum iðn-
aði í þorpi einu fyrir sunnan
Stavangur, sem Moi nefnist. —
Þessi noi’slcu „Moi-húsgögn“ eru
þó ekkert „möj“, heldur viður-
kennd fyrir gæði um öll Norð-
urlönd og hafa mikinn markað
i Englandi.
Eins og áður segir er Roga-
land mesta kvikfjárræktarfylki
Noregs og sláturhús eru þar
mörg og allmikil sala sláturaf-
urða til annara fylkja. Og ali-
fuglarækt er þar mikil og svína-
rækt. Rogaland hefir margvís-
legan iðnað sem af landbúnað-
inum leiðir, þar eru framleidd
amboð allskonar og landbúnað-
arvélar.
Félagslíf er lítið í Stavangri
— nema á trúmálasviðinu. En
þar stendur bærinn fremst allra
bæja í Noregi og trúai'hreyfing-
arnar setja ótvíræðan svip á
bæinn. Skemmtanalif er þar
mjög fábreytt, kaffihúsin frem-
ur fátækleg og sviplaus, dans-
skemmtanir fágætar nema i
heimahúsum. En hver sem vill
getur komist á trúmálasam-
komu á liverjum degi og enda
oft á dag. Þarna er eigi aðeins
öflugt heimatrúboð heldur má
segja að bærinn sé klakstöð
fyrir alla sértrúarflokka, sem
nöfnum tjáir að nefna, ekki
aðeins adventista, baptista, met-
hódista, Smitsvini og Hvíta-
sunnubræður, heldur og fyrir trú
arbrögð, sem ekki eiga áhang-
endur nema mjög óvíða. í einni
götunni má heita að röðin sé
samfeld af þessum samkundu-
húsum trúmálafélaganna, en
hinsvegar lítið um önnur sam-
komuhús. Bindindisstarfsemi er
þar mikil, og einn mesti fröm-
uður hennar, Ásbjörn Kloster,
var frá Rogalandi og er eir-
mynd af lionum fyrir framan
járnbrautarstöðina. Ber Stav-
angur þess menjar, þvi að hann
er sá eini af hinum stærri bæj-
um Noregs, sem hefir vínsölu-
bann.
1 Stavangri er fegurð kven-
fólks mjög rómuð, og hún er
þökkuð því, að stúlkurnar eti
svo mikið af fiski. Ef til vill
er sama ústæðan til þess að
stúlkurnar þykja svo fallegar
í Reykjavik. Það er vist eitt-
hvað til í þessu, enda auglýsa
t. d. enskir fisksalar með fisk-
inum sem fegrunarlyfi.
Vestarlega í bænum er gam-
alt og merkilegt kaupmanns-
setur, sem Ledaal nefnist. Þar
ríkti Kjellandsættin mann fram
af manni og græddi peninga á
verslun og útgerð. Stavangur
var i þá daga miðstöð verslun-
arinnar við England og bar
hærra á Stavangri þá en nú.
J. Kjelland yngri, sem bjó i
Ledal um miðja síðustu öld,
var talinn rikasti maður i Nor-
egi. Þarna var og bústaður
skáldsins, sem ól mest aldurs
síns i Stavangri, þar fæddist
hann og ólst upp og að lolcnu
laganámi keypti hann þar leir-
brennslu og fór að húa til múr-
stein meðan hann var að búa
sig undir skáldferilinn. Múr-
steinsgerðin fór á hausinn, en
skáldið lifði og varð borgar-
stjóri í Stavangri 1891 til 1902,
er hann var skipaður amtmað-
ur á Mæri. Dó hann aðeins 57
ára gamall og verður um ald-
ur stolt Stavangursbúa, þó að
hann í lifanda lífi kaghýddi
þá með sínum hvassa penna
fyrir hræsni og yfirdrepskap.
Stavangur telst vera um 800
ára gamall bær og þannig með
elstu bæjum Noregs. Saga lians
sem „niðursuðubæjar“ hefst 1873
með stofnun „Stavanger pre-
serving Co.“ en 1925 voru fyrir
tækin í þessari grein orðin 78.
Hinsvegar á bærinn nú orðið
við skæða samkeppni að striða
frá öðrum bæjum í Noregi og
blómgast ekki eins vel og hann
gerði. Haugasund er t. d. mildu
meiri athafnabær nú en Stav-
angur, þó minni sé. 1 Hauga-
sundi lögðu allir aura sína í
skip og báta en í Stavangri i
niðursuðuna. Og skipin í Hauga-
sundi gefa betri arð en síldar-
dósirnar í Stavangri.
Um aldamótin siðustu voru
allmikil skipti milli Stavangurs
og Islands. Það var á þeim
tíma sem Otto Watne var scm
athafnasamastur á Seyðisfirði.
Maður hittir í Stavangri gamalt
fólk, sem verið hefir á Islandi,
en í Haugasundi er annarliver
karlmaður íslandsfari. Það er
líklegt að Stavangur verði í
þjóðbraut Islendinga á ný,
vegna Sóla-flugvallarins. Stav-
angurbúar lögðu mikið kapp á
að koma honum upp og lagði
bærinn fram helming kostnað-
ar við gerð hans, fram að styrj-
öldinni. Á stríðsárunum stækk-
uðu Þjóðverjar völlinn mikið,
svo að telja má hann besta flug-
völlinn í Noregi. Brautirnar eru
þrjár, ein 120 metra breið og
2000 metra löng, en hinar 40
metra breiðar og önnur 2000
metra löng og hin nokkru
lengri. Annar minni flugvöllur
er þar skammt frá og flughöfn
á Hafursfirði. Flugleiðina milli
Reykjavikur og Sóla má fara
á 3-4 tímum.
JAN MAZARYK utanrílcisráSherra
Tjekkóslóvaldu hefir fengið orð á
sig fyrir að vera gamansamur, á
alþjóðaþingum þeim, sem hann situr,
og taka ekki hlutina alvarlega. Á
Parisarfundinum í fyrrahaust var
hann viðstaddur undir ræðu, sem
ástralski fulltrúinn Evatt liélt, og
siðan byrjaði túlkurinn að þýða
hana á rússneslui, sem Mazaryk
skilur vel. Evatt spurði hann hvort
rússneska þýðingin vævi ekki rétt.
„Eg veit það ekki,“ svaraði Mazaryk.
„Eg kann ekki áströlsku“.