Fálkinn - 30.04.1948, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Smælki
Vigfús liét hann, sonur Finns
Jónssonar frá Mörk og Helgu Bjarna-
dóltur frá tíaitalækjarstampi. Fædd-
ur á Yrjum 24. des. 1862. -—- Býli
þessi voru öll í Landamannahrepp,
tvö hin fyrri eyðilögð að öllu leyti
eftir miðja 19. öld, og aflögð byggð
á Yrjum í byrjun 20. aldar.
Fúsi var alinn upp í mikilli fátækt,
á erfiðum árum og á ýmsum stöð-
um. Var hann þá rhjög lítilsigldur,
daufgerður og seinfær, jafnvel klukku
stund að klæða sig. Aldrei varð
hann heldur fær eða laginn tii
ierfiðisvinnu, þólt liann vendist af
seinlætinu. En gaman iiafði hann af
kindum og mátti því með lagi liafa
góð not af honum við fjárgæslu.
'Hanii var grannur og væskilslegur í
uppvexti, en varð þó við það meðal-
maður að stærð og vel það að vaxt-
arlagi, laglegur í andliti og liærður
vel, með rauðleitt, sítt skegg, sem
fór vel og hann þurfti oft að strjúka.
Þrifinn var hann með sjálfan sig,
og varð vel feitur á elliárum, sök-
um ágætrar heimilisvistar og algjörs
erfiðisleysis.
Helga, móðir Fúsa, var lengi eld-
húskona á stóra heimilinu á Keld-
um. Varð hún svo bústýra mín •—
sem þessar línur hripar — fyrstu
árin í Haga í Gnvhr. Og vegna þess
komst nafni minn þangað líka. Bæði
voru þau mæðgin geðgóð og fyrir-
myndir að frómleika til orða og
verka og að húsbændahollustu. Af
því að Helga ávarpaði mig alltaf:
„Fúsi minn,“ þá vandaðist málið
þegar Fúsi hennar kom líka á heim-
ilið. Kom þá fyrir í fyrstu, er hún
þurfti að aðgreina okkur, að hún
nefndi son sinn: „Ókunnugi Fúsi.“
Alit var þó gott og græskulaust milli
þeirra, feðginanna, enda þótt Fúsi
væri smáglettinn við mömmu sína.
Út af nýnefndu atviki spurði hann
eitt sinn: „Er ég' nokkuð verri en
hann nafni, mamma?" En hún svar-
aði fljótt og snúðugt: „Uss, það er
nú ekki ólíkt.“ Haust nokkurt kom
frost dálítið áður en búið var að
taka upp gulrófurnar. Fór þá Helga
að mæðast yfir því, að rófurnar
kynnu að frjósa svo að þær næð-
us ekki upp. En ég taldi hvorki
hættu né skemmd, að bíða þess er
þiðnaði. Út af þessu fór nafni að
hugga mömmu sína og mælti: „Held-
ur þú að rófunum líði ósköp illa.
Ekki heyri ég þær skrækja ennþá,
mamma.“ Vetrarkvöld eitt, fyrir jól,
kom bylgusa dálítil, áður en búið
var að taka iömbin. Heiga leit þá
út og mælti: „Ósköp er að vita þetta,
og allt er úti: blessuð lömbin, drott-
inn minn og féð.“
Nafni minn var ekki mikið gefinn
fyrir gestagang. (Nefni ég dæmi af
J)ví siðar). Er hann sá mann koma,
varð honum að orðj og dró seiminn:
„Einn kemur ])á annar fer.“ Og þá
lieyrði maður líka, að Helga sagði
í hálfum hljóðinn við sjálfa sig á
leiðinni í eldhúsið: „Hita má ég
enn. Ósköp þarf til þess.“
Lesið gat Fúsi nokkurnveginn, en
víst lítið eða ekkert skrifað. Var
þó ekkert óánægður yfir menntun-
arskorti sínum. Sagði m. a.: „Eg
írá Fúsa Finns
veit alveg nóg, og þarf ekki að vita
meira. Það er ekki betra að springa
af ofviti.“ Hann hafði fullgott vit
á kindum, og nægði lionum það til
framdráttar meðan hann var lijá
mér. Gætli liann lambánna á vor-
in sinalaði kvíánúm og gekk til
sauða á vetrum, (10 mínútna gang-
ur til veturgamalla, en % klst. að
liúsi eldri sauða). Gætti hann J)ess
vel að koma sauðunum út í liaga.
En ])ótt ekki væri erfitt að ná lieyi
úr hlöðu fram á 1 garðjötu og 2 i
öðru liúsinu, ef gefa þurfti, þá var
betra að annar hefði þar hönd á
bagga. Annars mátti búast við að
nafni væri heldur of sparsamur á
heyið.
— Innskot. Sauðir eru nú úr sög-
unni liér á Suðurlandi, og þar með
gleymdust sauðaliagarnir. Til minnis
um gæði þeirra í Haga, skal þess
getið, að ár eftir ár þurfti ekki
meira en 10 heybandshesta fyrir
100 sauði eldri en veturgamla og
vel framgengna, eða sem því svar-
aði. Sum árin minna, nema snjó-
veturinn mikla 1898.
Eigi hafði nafni minn annað kaup
en föt, fá kindafóður og sjálfræði
á vetrarvertiðum ■— með einhverri
hjálp í útgerðina. Sömu kjör liöfðu
þá, l'yrir 1900, sumir fullgildir vinnu
menn, og gátu haft gott kaup, eftir
því sem þá var talið, upp úr vetr-
arafla í góðu skiprúmi. En árskaup
vinnumanna i peningum var þá orð-
ið um 100 kr.*).
Á vertíðum labbaði Fúsi jafnan
út i Þorlákshöfn, til og frá. En réð
sig ekki staðfast í skiprúm, cnda hafði
enginn er þekkti liann viljað taka
liann, sem gildan sjómann. En hann
slcppti slydduróðrum „gekk með
skipum“ og fékk oft að sita i, einn
dag í senn. Leitaði hann lielst til
þeirra er mest fiskuðu, og var ekki
laust við átrúnað um það, að sá
fiskaði vel, sem hafði nafna innan-
borðs. — Jafnvel þótt þeir þyrftu
að lyfta honum upp á skipið, og
hann mætti svo hvíla sig í barkan-
um. Þótt hann fengi svo sæmilegan
hlut, líkt eða eins og aðrir, urðu
honum víst oft létt landverkin, því
margir voru lijálplegir og Lefoliis-
verslun á Eyrarbakka tók þá fisk-
inn nýjan i Höfninni. Sparneytinn
mjög var Fúsi, og eyddi engu til
óþarfa, nema lítilsháttar reyktóbaki
úr pípu. Kunni hann líka betur við
])að, að eiga svolítið inni á vorin.
Og eins að geta hjálpað þeim, er
helst hjálpuðu honum, um einhverja
ögn úr skrínu sinni, þegar fór að
sneiðast um hjá þeim, þvi að aldrei
varð Fúsi „mötustuttur.“
Mjög var það fjarri skapi nafna,
að segja frá heimilishögum — hvað
þá heldur að segja nokkuð misjafnt
*) Geta skal þess til gamans, að
kaup mitt á Keldum mun ekki
hafa verið meira en 40—60 kr. auk
fata og fáeinna kindafóðra. — Og
þá er mér buðust 300 kr. i kaup, til
ráðsmennsku á sýslumannssetri,
varð mér ])að eilt að orði, að ég
treysti mér ekki til að vinna fyrir
slíku lcaupi.
frá heimili sínu. Ef honum þótti
spurningar óþarfar eða nærgö.ngul-
ar, var annaðhvort að liann svar-
aði þeim ekki, eða þá með afgæð-
ingi. Eitt sinn var það t. d. á Eyr-
arbakka, að hann svaraði einhverri
meinlausri spurningu, þessu einu:
„Heldurðu ekki að þú gætir gert
svolítið við skóna mína?“ Séra
Valdimar próf. Briem þekkti vel
þessháttar svör Fúsa, og hafði gam-
an af að ala á lionum. Eitt' sinn
kom það fyrir, í harðindum, að
nafni fór til Núpskirkju, en eigi
aðrir frá Haga (og var óvanalegt).
Prófastur mælti þá við hann: „Þú
ert kominn núna til kirkju, Fúsi.“
Hann svaraði: „Já, það kom nú
ekki til af góðu lasm. Það vantaði
meri, sem ég þurfti að spyrja um.“
Þetta var þó einhver besta kirkju-
ferð Fúsa, sagði liann þegar heim
kom: „Eg fékk svið á Hamarsheiði,
á heimleiðinni.“ Eilt sinn spurði
prófastur Fúsa, á föstunni, livort
sungnir væru Passíusálmarnir í
Haga. Svarið var: „Eg veit það
ekki lasm, ég er alllaf sofnaður
þegar farið er að lesa.“ (Lesnir
voru sálmar, en ckki sungnir, og
heyrði Fúsi það víst oftast, eins og
aðrir). Oft sagðist prófastur spyrja
Fúsa m. a. hvað margt væri féð í
Haga, en jafn ófróður væri hann
eftir svör lians. Einu dæmi man ég
best eftir. Við húsvitjun eitt liaustið
vorum við nafnarnir báðir staddir
í stofunni í Haga, hjá prófasti. Snýr
hann sér þá að Fúsa og spyr: „Hvað
eru margir sauðir hér í Haga
núna, Fúsi?“ Svar: „Eg lield að
þeir séu nú flestallir komnir hérna
upp í eldhús. Þú getur nú farið
þangað og talið þá.“ Prófastur brosti
alúðlega að svarinu, og öllum var
skemmt.
Eftir að ég flutti frá Haga, lióf
nafni minn búskap i Haukadal á
Rv. Hafði hann duglega ráðskonu,
sem vitanlega varð að gera erfiðu
verkin öll, bæði úti og inni. Bjó
hann við nokkrar kindur en enga
kú. Enda voru lionum hugleikin
vísuorð þessi:
Aldrei karl minn skal ég karl minn
eiga margar kýr,
þú skalt karl minn þar af karl minn
þekkja að ég er skýr.
Kom það líka fram í Haga, að
honum var lítið um kýrnar, þótti
þær heldur þurftarfrekari á vetrum
en sauðféð. T. d. sagði hann eitt
sinn er hleypt var út úr fjósi, með
mikilli fyrirlitningu: „Að sjá allan
þennan hóp, það er eins og fé.“ —
Var þó víst ekki fleira en 10—12,
með kálfum og ungviði. Eitthvað
fannst nafna þó að kýrleysinu í
Haukadal. Spurði eftir skyri á ná-
lægum bæ, og er eitthvað komst til
orða um verðið, spurði hann undr-
andi: „Er nú farið að selja skyrið.“
í Haga bjó nafni 9 ár, en var þá
vikið burt af stjórnarvöldum hrepps-
ins. Og arðurinn af búskapnum
ekki meiri en svo, að hann komst
þegar á framfæri Gnúpverjahrepps.
Komst þá aftur að Haga, til liins
besta fólks, sem kosið varð, og lifði
þar aðgerðarlaus, „sem blóm í
Fúsi Finns.
eggi“ til æviloka, í maí 1940, 77 ára.
Var liann að síðustu orðinn heldur
erfiðari og kröfufrekari en áður.
Þó var sama húsbændahollustan,
sem kom fram m. a. í því, að hann
var ekkert fyrir. það að hæna að
gesti.
Eitt sinn t. d., sá hann hóp af
fólki fara út úr bíl nærri licimreið-
arliliðinu. Gekk liann þá til móts
við fóíkið og sagði við það: „Það
er enginn lieima hérna nema ekkju-
garmur með ung börn. Það er ekki
til neins að koma lieim.“ Á fyrri
árum liafði Fúsi líka öðruhvoru orð
á því, hvort ekki væri besta ráð
að „gefa gestum roð og ugga.“ „Ætli
þeir komi þá oft aftur,“ bætti liann
svo við. Að sjálfsögðu var þetta
mcira grín en full alvara. Sáum við
það líka, er við komum í heimsókn
(og tii gistingar) að Haga. Tók
nafni mjög vingjarnlega á móti okk-
ur og mælti við konu mina: „Vertu
velkomin Sigga mín — og segi ég
það ekki við marga.“
V. G.
ÓTRÚLEGT EN SATT.
Eitt einkennilegasta slys sem menn
vita varð þegar maðurinn vestur i
Ameríku var bitinn af sínum eigin
tönnum. Maðurinn hafði falskar
tennur, sem liann hafði slungið í
brjóstvasann. Svo ók liann á bif-
reið, kastaðist á stýrið og tennurn-
ar fóru á kaf í bringuna á lionum.
— Annar maður liafði skotið rá-
dýr og lagði frá sér byssuna og fór
að flá það. En á meðan kom kipp-
ur í slcepnuna og hún sparkaði í
gikkinn á byssunni, svo að skotið
hljóp úr lienni og í handlegginn á
manninum. Enskur verkamaður í
námu einni i Yorkshire var lieppn-
ari. Hann steyptist ofan í 500 metra
djúpan námugíg en lcnti ofan á
lyftu, sem var á fullri ferð á leið-
inni niður. Þctta dró svo mikið úr
fallinu að maðurinn slapp með fót-
brot.
SNÚIN SPURNING.
Eiríkur litli álti tík. Einn góðan
veðurdag eignaðist lnin átta hvolpa,
en foreldrar Eiríks vildu ekki setja
nema einn á, hinum var lógað. Rúki
litli var lengi að hugsa þetta mál.
Loksins spurði hann móður sína:
„Hvað vorum við eiginlega mörg
þegar ég fæddist?“