Fálkinn - 15.09.1950, Side 4

4
FÁLKINN
LUTHER BURBANK
og jurtakynbætur hans
RÉTT fyrir norðan Hollywood
er dálítið hverfi, sem heitir Bur-
bank. Það sem mest ber á í þessu
þorpi eru hinir tröllauknu kvik-
myndaskálar Warner Brothers —
First National. En nafnið Bur-
bank er kvikmyndunum allsendis
óviðkomandi.
Hverfið er heitið í höfuðið á
Luther Burbank, Ameríkumann-
inum, sem tvímælalaust er fremsti
garðyrkjumaður veraldarinnar.
I Hollywood eru miklir og
skrautlegir aldingarðar, og þar
má sjá ýmislegt af því, sem
galdramanninum Luther Burbank
tókst að rækta á einum stuttum
mannsaldri. I stuttri grein er ekki
hægt að gera grein fyrir því til
neinnar hlítar.
En hann hefir ræktað fleiri
plöntutegundir en nokkur annar
maður í veröldinni, framleitt nýj-
ar jurtir, og þeim má skipta í tvo
aðalflokka.
Nýju tegundimar hafa átt sinn
þátt í því, að skapa meiri tilbreyt-
ingu í viðurværi mannanna. Til
dæmis tókst Burbank að fram-
leiða nýjar tegundir af hnetum,
ávöxtum og grænmeti. Og hann
hefir aukið á fegurð jurtaríkis-
ins með því að framleiða skraut-
blóm, sem áður voru ekki til. —
Sk'al nú talið dálítið af þeim nýju
tegundum, sem Burbank tókst að
láta vaxa:
Þyrnilausan kaktus, sem nota
má bæði til manneldis og gripa-
fóðurs. Valhnetur með svo þunnri
skum, að fuglar geta unnið á
þeim, og valhnetur með hýðis-
laustri möndlu í skurninni. Kjama
Kaktus með þyrnum og án þyrna.
lausar appelsínur, steinl. plóm-
ur (sveskjur) og nýja sveskju-
tegund. I því sambandi má geta
þess, að einu sinni þegar Burbank
var spurður um, hver munurinn
væri á plómum og sveskjum, þá
svaraði hann:
„Plóma, sem svo mikill sykur
er í, að hún þolir að þorna í sól-
inni án þess að rotna, er sveskja."
Ennfremur ber að nefna ýmsa
þyrnilausa berjarunna og kart-
öflur með miklu meira mjölefni
en eldri tegundir. Með kynblönd-
un kartöflu og tómata gat hann
framleitt nýja kartöflutegund,
sem óx á stöngli ofanjarðar, og
með svipaðri kynblöndun fram-
leiddi hann nýjan ávöxt, sem
hann nefndi pomato. Kastaníutré
með ætilegum ávexti þurftu að
verða 25 ára til þess að bera
hnetur. Burbank ræktaði nýja
kastaníutegund, sem bar ávöxt
eftir hálft annað ár. Með því að
blanda kyni útvaldra enskra og
amerískra valhnotuviðartegunda
tókst honum að framleiða nýjan
hnotvið, sem óx sex sinnum hrað-
ar en gamla valhnotutréð, og var
þessi nýi viður harðari en sá
gamli og fallegri í sárið. Tré, sem
stóð fyrir utan húsið hans í Santa
Rosa var eftir fimmtán ár orðið
20 metra hátt og stofninn nær
meter í þvermál, í axlarhæð frá
jörðu. Laufkrónan var um 15
metrar milli greinaenda. Burbank
segir um trén, að toppurinn á
þeim sé ekki síður áríðandi en
rótin. Blöðin eru munnur trésins,
magi og lungu og þess vegna
verður að hlúa vel að þeim.
Burbank tókst, með kvist-
græðslu, að láta 500 tegundir og
afbrigði af ávöxtum, þroskast á
sama trénu og engar tvær teg-
undir voru eins.
Hann framleiddi til dæmis 20
þúsund afbrigði af plómum, og
með því að æxla saman ákveðna
tegund af plómum og apríkósum
tókst honum að framleiða alveg
nýja ávaxtategund, sérstaklega
bragðgóða. Þennan ávöxt nefndi
hann plumcoat.
I blómaríkinu tókst honum líka
að gera alls konar galdra. Það
voru sérstaklega liljur og rósir,
sem hann haf ði gaman af að glíma
við.
Eitt árið varð hann sér úti um
50 tegundir af liljum víðsvegar úr
veröldinni. Eftir margra ára til-
raunir tókst honum eitt vorið að
sýna dálítið, sem allur heimur-
inn furðaði sig á. Á Sebastopol
— en svo nefndi hann gróðrar-
stöð sína, sem vafalaust var sú
stærsta í heimi — sprungu út 100
þúsund liljur með ótrúlegustu lit-
um og alls konar afbrigði. Lilju-
akur Burbanks náði yfir heilan
hektar.
Með því að æxla saman þessar
50 liljutegundir, sitt á hvað hafði
Burbank tekist að framleiða nýj-
ar tegundir, miklu þröttmeiri og
gerðarlegri en þær eldri, og með
litum, sem aldrei áður höfðu á
liljum sést. Villt Kaliforníu-lilja,
sem hann kynræktaði bar hjá
honum 20—40 blóm á hverjum
legg, en áður höf ðu þau ekki verið
nema 2—3. Ein liljutegundin var
með algrænum blómum. — Ný
tegund af dvergliljum bar 28 blóm
hjá honum, en önnur, stór og með
átta leggjum bar tvö hundruð
blóm.
Blaðamaður, sem reyndi að lýsa
liljuakri Burbanks lauk máli sínu
þannig: Ilmandi ský breiddist upp
af akrinum. Það er ómögulegt að
segja þetta öðruvísi!
Vel á minnst: ilmurinn! Það
var einkum með ilmvötnin í huga
sem Burbank var að framleiða
afbrigði sín af liljum og rósum.
Hann leitaðist meðal annars við
að framleiða afbrigði, sem gæfu
betri og sterkari ilm en gömlu
tegundirnar. Honum tókst það,
enda urðu viðskipti hans mikil við
ilmvatnagerðimar.
Burbank var lítill kaupsýslu-
maður. Hefði hann verið það,
þá mundi hann hafa getað orðið
stórauðugur. Menn buðu honum
of fjár fyrir hina og þessa upp-
götvun. En hann var fyrst og
fremst 'hugsjónamaður og vís-
indamaður og hirti lítt um pen-
inga.
En honum varð það að happi,
að hugsjónir hans vora svo ná-
tengdar hinu hagnýta. Hann var
alls ekki sólginn í að framleiða
einhver „furðuverk náttúrunnar“,
en hann langaði til þess að sam-
eina það fagra hinu nytsama og
verða á þann hátt mannkyninu
að gagni. Eins og hann sjálfur
sagði við einn aðstoðarmann sinn,
sem stakk upp á því að framleiða
bláar rósir: „Það gæti maður
gert. En það mundi taka tíma.
Og auk þess held ég að það kæmi
hvorki rósinni né mannkyninu að
gagni. Væri ekki betra að snúa
sér að einhverju nytsamara?"
Þrátt fyrir þau stórvirki, sem
Lather Burbank.
eftir Luther Burbank liggja, er
það vafalaust að hann hefði get-
að komið miklu meira í fram-
kvæmd ef fjárhagsörðugleikar
hefðu ekki bundið honum fjötur
um fót. Tilraunir hans margar
kostuðu of fjár. Hann fór aldrei
troðnar götur í starfi sínu. Allur
heimurinn var verksvið hans. —
Hann hafði trúnaðarmenn úti um
allan heim, sem sendu honum fræ
til þess að gera tilraunir með.
Stundum gróðursetti hann 100
þúsund ávaxtatré í Sebastopol,
þegar hann var að fást við að
'ramleiða nýtt afbrigði. Af þessum
100 þús. trjám notaði hann svo
þegar til kom aðeins eitt, sem
honum þótti nógu efnilegt til að
halda áfram tilraunum með. Hin
voru rifin upp og brennd og lóðin
notuð til nýrra tilrauna.
Burbank neitaði ávallt að gera
viðskiptasamning við nokkurn
mann. Hann vildi vera laus og
liðugur og óháður öllum, og
þegar hann hefði framleitt eitt-
hvað, sem hann væri ánægður
með, þá skyldi öllum heimilt að
nota það. Ávaxtaframleiðendur
í Kalifomíu hafa grætt milljónir
á milljónir ofan á starfi Burbanks,
en sjálfur hafði hann jafnan úr
litlu að spila.
Árið 1905 var hann orðinn víð-
frægur og á heimili hans í Santa
Rosa, búgarði hans og gróðrar-
stöð var sífelldur straumur ferða-
manna víðsvegar að. Hann neydd-
ist til þess að banna öllum aðgang
að búgarðinum og heimilinu. Og
ef einhver óskaði að tala við hann
mátti viðtalið ekki vera nema 5
mínútur.
Hann var allur í starfi sínu,
byrjaði fyrir allar aldir á morgn-
ana og vann til klukkan níu á
kvöldin. Þá var hann stundum
steinuppgefinn.