Fálkinn - 27.01.1956, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN

★
★
Arvida
ORKAN’ er lykill aluminiumvinnsl-
unnar. Hún er langstœrsti iiðurinn
í framleiðslukostnaðinum, og þess
vegna ræður það ekki úrslitum þegar
aluminiumgerð er valinn staður, að
hann sé nærri hráefnanámunni, held-
ur að ódýr orka sé fyrir hendi. Mesl
af því aluminium, sem nú er notað i
heiminum, er framleitt óravegu frá
bauxít-námunum, sem leggja til mest
af hráefninu sem hinn létti málmur
er unninn úr, en þær eru mestar í
Vestur-Afríku og Suður-Ameríku. En
aluminiumframleiðslan er mest i
Bandaríkjunum og Kanada. Frá þess-
um tveimur löndum koma yfir % af
öllu aluminium, sem notað cr á ári
liverju.
Ivanada á afarmikið af vatnsorku,
sem lientug er til virkjunar. Af um
60 milljón hestöflum í landinu hafa
17 milljónir verið virkjaðar nú, og
sjálfir telja Kanadamenn vatnsaflið
undirstöðu hins hraðvaxandi iðnaðar
í landinu, miklu fremur en kol og
olíu.
Norðmenn eru mesta vatnsvirkjun-
arþjóð heimsins, að tiltölu við fólks-
fjölda, en ef Quebec-fylki í Kanada
er taiið sér, er vatnsvirkjunin þar þó
enn meiri. í því fylki er nefriilega um
helmingur alls virkjaðs vatnsafls í
Kanada. — Og nær þriðjungur af þvi
er notaður til að vinna aluminium.
Þegar siglt er uppeftir St. Lawrence-
fljóti, sem að visu er líkara firði en
fljóti alla ieið upp undir Quebec-borg,
má sjá mikla þverá falla i fljótið á
hægri hönd. Hún heitir Saguenay
River og er skipgeng fyrstu 60 kíló-
metrana frá St. Lawrenoefljóti, en
þá taka við hávaðar alla Ieið upp í
St. Johnsvatn, sem er nær 50 km.
lengd árinnar. Þetta virðist ekki mik-
ið, en vatnsmagnið er þeim mun
meira. Því að í Saguenay River safnast
saman vatn af úrkomusvæði, sem cr
hátt upp í það eins stórt og allt ísland,
eða tæpir 80 þúsund ferkílómetrar.
Þess vegna liefir orðið kleift að
byggja 'þarna eina stærstu aflstöð
heimsins og fjórar minni. Þessar
stöðvar framleiða nú 2.580.000 hestöfl
og öll þessi orka er notuð til alumini-
umgerðar. Og það eru ekki nema tæp
30 ár síðan fyrsta stöðin var reist.
Það er „Aluminium Company of
Kanada“, sem stendur að þessum fyr-
irlækjum, í sambandi við dótturfélag,
sem heitir „Saguenay Power Company,
Ltd“. í daglegu tali er þetta fyrirtæki
kallað ALCAN og var upprunalega
afsprengi bandaríska aluminiumfyrir-
tækisins „Aluminium Company of

Shipshaw II er stærsta aflstöð ALCAN við Saguenay River. Þarna í hús-
inu t. h. á myndinni eru framleidd 1.200.000 hestöfl. Til vinstri er
aluminiumbrúin, sú fyrsta í heiminum.
Ameríca“ eða ALCOA. Fyrsta alu-
miniumgerðin í Kanada tók til starfa
árið 1900, en var smásmiði hjá l)ví
sem síðar varð.
Fyrsta stöðin við þetta fallvatn var
reist 1926 og framleiðir nú 540 þús.
hestöfl en fallhæðin er 110 fet. Önn
ur 1931 með 300 þús. hestöfl og 160
feta fallhæð. Þriðja 1943 og er hún
stærst og heitir Shipshaw en það er
Indíánamál og þýðir þrengsli (eins
og í Soginu). Hún framleiðir nú 1.2
millj. hestöfl, en 1.5 milljón þegar síð-
ustu samstæðunum hefir verið bætt
við. Þar er fallhæðin 210 fet. Þessi
mikla stöð var fullgerð á 28 mánuðum
— það var aukin aluminiumeftirspurn
til stríðsþarfa sem rak á eftir að bygg-
unni yrði flýtt. Var byrjað á stöðinni
í ágúst 1941 en fullgerð varð hún
í árslok 1943. — Fjórða stöðin var
'hyggð á árunum 1950—’52 og fram-
ieiðir 270 þús. hestöfl með 110 feta
fallhæð, og sú finnnta 1951—’53, jafn-
stór hinni fyrri.
Efnarannsóknastofa ALCAN í Arvida er stærsta byggingin í bænum. En það er rúmt um hana, enda er land-
rýmið nóg. Trén meðfram götunni bera með sér að þau eru ekki gömul.
Og nú er ekki meira vatn tiltækt
þarna, svo að Alcan fór alla leið vest-
ui' i Klettafjöll til að fá ódýrt og mikið
vatn. Þar hefir verið reist aflstöð (í
Kemano), sem verður fuilvirkjuð
2.240.000 hestöfl og allt þetta afl verð-
ur notað til aluminiumgerðar í nýjum
bæ, sem heitir Kitimat. Við það verð-
ur framleiðsla AI-CAN nærri því tvö-
föld á við það scm nú er.
FYRIRMYNDARBÆRINN ARVIDA.
Hér skal ekki út í það farið hvernig
aluminium er framleitt, úr bauxítinu,
flúor og kryoliti. En þess verður að
geta, að til þess að framleiða eina
smálest af aluminium þarf raforku,
sem endast muni meðalfjölskyldu til
heimilisþarfa í fimmtán ár. Þetta sýn-
ir hve þáttur orkunnar er gildur í
þessari framleiðslu.
Orkan, sem framleidd er í fjórum
af hinum áðurnefndu fimm rafstöðv-
um við Saguenay River er leidd á
einn stað, Arvida. Þessi bær var stofn-
aður 1926, en landið sem hann stend-
ur á, var ekki numið fyrr en fyrir
rúmum 100 árum. Og bæjarnafnið var
sett saman úr nafni manns, sem kem-
ur mjög við sögu aluminiumfram-
leiðslunnar og hét ARthur Vlning
DAvis.
Þarna í Arvida hafa nær allir at-
vinnu af aluminiumgerðinni. En hún
er í hæfilegri fjarlægð frá mannabú-
slöðunum, og engum mundi detta í
hug að kalla Arvida verksmiðjubæ.
Hann er þvert á móti unaðslegasti
bærinn, sem ég hefi séð á ævinni, og
hvergi veit ég hafa tekist betur að
forðast þau óþægindi, sem bæjum og
borgum fylgja. Tilraunin til að byggja
„Garden City“ hefir tekist miklu bet-
ur í Arvida en hjá ensku iðjuhöld-
unum, sem gerðu það sama snemma
á öldinni, cn ástæðan var auðvitað sú,