Vikan - 11.09.1952, Blaðsíða 7

VIKAN, nr. 35, 1952
7
Nokkur
orð um
LISI
------•)
Septembersýningunni er að
ljúka. I»ar liafa 12 ungir — og
umdeildir — listamenn sýnt
vinnu sína. Valtýr Pétursson,
formaður samtaka þeirra, hefur
ritað eftirfarandi grein í til-
efni sýningarinnar. Og nú er
sennilegast, að Valtýr verði
ekki einasta umdeildur listmál-
ari, heldur líka umdeildur rit-
höfundur.

I’ettll málverk er eftir Guðmundu Andrésdóttur, sem nú sýnir í fyrsta skipti mcð septcmbermönnum.
ÆR óvinsældir, sem öll góð list allra tíma
hefur átt við að stríða hjá almenningi, eru
hvorki óeðlileg né óskiljanleg fyrirbrigði. Það
er ekki eingöngu í nútímanum, að sú list sem
sækir á brattann og brýtur í bág við smekk og
þekkingu samborgarans, sé talin vitleysa ein og
hégómi og jafnvel heilaspuni duttlungafullra
listamanna.
Mannfólkinu hefur jafnan verið tamara að
að dæma með fordómum en víðsýni. Það gleym-
ist oft að misjafnt eru mönnunum gefnir hæfileik-
ar til hinna ýmsu hluta í þessari veröld.
Það bil, sem virðist vera millum hins skap-
andi listamanns og áhorfandans í dag, er hvorki
stærra né minna en verið hefur frá ómunatíð.
Ef einhver heldur að þeir gömlu meistarar,
sem í dag eru taldir máttarviðir listarinnar, hafi
haft almenningshylli og verið skildir af sam-
borgurum sínum, er það algerlega rangt. Hve
lengi var ekki tónskáldið Bach gleymt ? Hver
voru ævikjör Rembrandts? Hvar var hylli Van
Gogh og hvar var skilningur Frakka á verkum
meistarans Cézanne? Dæmin eru allt að því eins
mörg og meistararnir. Það er staðreynd, sem
við ættum að muna og læra af.
Að vísu stóð mikill ljómi um marga hina gömlu
meistara, en ef marka skal umsagnir samtíðar-
manna þeirra margra, komumst við að þeirri
niðurstöðu, að ljóminn var' aðallega fólginn í
skilningi samborgara á frásögugildi verkanna en
ekki hinu myndræna. 1 þátíð hafði myndlistin
að vísu vafasamt frásögugildi, sem hæglega má
sjá á gömlum andlitsmyndum, oft af sama
þjóðhöfðingja, gerðum af mismunandi listamönn-
um á þann hátt, að þessi eina persóna verður
hvergi þekkjanleg sem hin sama I mismunandi
verkum listamanna.
Á miðri tuttugustu öldinni hefur myndlistin
algerlega tapað frásögugildi sínu, og þar með
auðvitað um leið öll fyrri list, en hið myndræna
gildi hennar er það eina sem lifir, og snilld meist-
aranna vegin og dæmd eftir því. Það er því
mikið vafamál hvort þeir nokkru sinni hafa verið
skildir á listrænan hátt af samtíð sinni. Jafnvel
mjög ólíklegt.
öll góð list er torskilin fyrir þá, sem ekki
hafa kynnt sér tungumál listarinnar sjálfrar. Ekki
hvað sízt hin ófrásögukennda nútímalist. Sú
meðfædda listgáfa, sem hverri manneskju er í
blóð borin að einhverju leyti, getur ekki notið
sín að neinu gagni sé hún ekki ræktuð og þrosk-
uð eftir beztu getu. En því miður verður oft
værð lífsins yfirsterkari áhuganum, og letin,
versti óvinur mannkynsins, verður þess valdandi
að slæm list verður til.
Öll slæm list er búin til af letingjum fyrir
letingja.
Það er mikil vinna að skilja og njóta lista-
verks. Áhrif þau sem listaverk gefur við fyrstu
kynni eru að jafnaði fyrir þá, sem ekki hafa list-
þroska, yfirborð eitt. En hinn dýrmæti, sanni
unaður listar fæst ekki fyrirhafnarlaust, frekar
en annað í þessu lífi. Sá sem sér með auganu
kemst aldrei að hinu raunverulega innihaldi.
,,Það verður að sjá með vitinu,“ sagði hinn mikli
Rodin.
1 allri myndlist hefur aðalatriðið ætíð verið
bygging verksins. Ekki hvað sízt í hinu hreina
íormi nútímalistar. Myndbygging er eingöngu
fólgin í meðferð litar, forms og rúms. Hvert
tímabil sögunnar hefur þar á sinn skilning og
sína þekkingu sem er svo nátengd menningar-
þroska þess að kalla má myndlistina með sanni
óskeikulasta menningarvott hvers tímabils.
Að byggja upp listaverk útheimtir ekki aðeins
hugmyndaflug og listrænar tilfinningar, heldur
einnig að listamaðurinn geti tamið tilfinningar
og hugmyndaflug samkvæmt þroska sínum og
þekkingu. 1 stuttu máli sagt, listamaðurinn verð-
ur að hafa vald á hugsjón sinni og kunna að
notfæra sér hana. Á þann einn máta getur skap-
azt persónulegur stíll, sem auðvitað jafnframt
verður þjóðlegur, Því þjóðlegra fyrirbrigði er
ekki til en sá, sem segir algerlega hvað hann
hugsar og hvernig.
Listamaðurinn verður að þekkja þá möguleika,
sem aðrar kynslóðir hafa skapað og bent á.
Endurtekning þeirra verður andvana fálm og
engin list. Það eitt getur öðlast líf I list, sem
glímir við þau vandamál, sem þróunin hefur
skapað. Sú myndlist, sem eingöngu er framleidd
fyrir augað, án húgsjónar og vandamála tímans,
án þess að auka þróunina í heild á sína vísu,
er einskisvirði og dauð. Framhald á bls. 13.
GERÐUR HELGADÓTTIR
I»egar Septembersýningunni lýkur, opnar Gerður
Helgadóttir myndhöggvari sýningu á verkum þeim,
sem hún liefur unnið að síðustu fimm árin. Nokkrar
af þessum myndum hafa fengið mjög góða dóina er-
lcndis. I»etta verður fyrsta sýning Gerðar hér heima.
Myndin er af henni við vinnu sína í París.