Vikan - 24.05.1956, Blaðsíða 5

Greta á eftir að komast áfram. ICg trúi á hana,“
svaraði Stiller.
Þegar töku Gösta Berlings sögu var lokið,
hafði Stiller náð algjöru valdi yfir skjólstæð-
ingi sínum. Hún gerði ekkert án hans sam-
þykkis, hitti aðeins það fólk, sem hann vildi láta
hana hitta, og hafði tekið upp það nafn, sem
hann vildi láta hana bera. Með leyfi hins opin-
bera hét hún nú Greta Garbo. „Stjarnan" var
fædd — að minnsta kosti nafnið.
' 7. KAFLI.
Gösta Berlings saga var frumsýnd í Stock-
hólmi í marz 1924. Myndin var svo löng — hún
tók fjórar klukkustundir — aö hún var sýnd í
tveimur hlutum. Stiller hafði Gretu í fylgd með
sér á frumsýningunni. Myndin vakti ekki óskipta
aðdáun. Almenningur tók henni vel, en gagnrýn-
endurnir drógu heldur við sig lofið. Þeir höfðu
allir orð á því, að Stiller hefði leyft sér nokkuð
mikið frelsi þegar hann breytti sögnnni í kvik-
mynd, einkum þar sem hann klíndi á hana ham-
ingjusömum endi. Þegar Selma Lagerlöf sá kvik-
myndina sagði hún: „Stiller hefur lesið of margar
lélegar neðanmálssögur."
1 augum hvers sem sér myndina í dag —
eftir meira en fjórðung aldar — er Greta einn
af hinum ljósu punktum hennar. 1 þessu fyrsta
regiulega hlutverki sínu í kvikmynd er leikkon-
an, sem átti eftir að verða tákn hins himneska
freistara, álíka sakleysisleg og bústin og þrumu-
engill. Hvorki í útliti hennar né leik vottar fyrir
neinu, sem gefur til kynna þetta yfirnáttúrlega
aðdráttarafl sem átti eftir að gera hana ímynd
hugtaksins fetnme fatale. Göndli af síðu svörtu
hári, sem aldrei virðist hafa komist í kynni við
bursta eða greiðu, er snúið upp á höfuðið og
á vörunum er þykkt lag af varalit. Klædd heil-
mörgum flegnum kjólmn, sem sýna áberandi
mikið af þrýstnum barmi, siglir hún eins og stytta
gegnum myndina og vaknar aðeins einu sinni
til lífsins. Það gerist i hröðum kafla þegar hún
ekur ásamt aðalsöguhetjunni á sleða yfir ísi-
lagt haf og úlfar elta þau — í raunveruleikanum
voru það sheffershundar, en Stiller hafði látið
ýfa skottin á þeim með lausu hári og binda blý-
molum í þau, svo að þeir veifuðu þeim ekki. Á
þessari löngu ferð yfir ísinn lætur Greta i ljós
ótta sinn með því að renna augunum æðislega
til og frá, þenja út brjóstkassann og hrópa: „Úlf-
ar, úlfar!“ meðan hún baðar út höndunum í átt-
ina til úlfanna, sem nálgast. Loks byrja úlfarn-
ir að berjast innbyrðis og söguhetjurnar aka
áfram á öruggan stað.
Þetta virðist kannski hlægilegt nú á tím-
um en það var álitin fyrsta flokks kvikmynda-
list rétt eftir 1920. Stiller fékk mikið hrós fyrir
sleðaferðina og marga aðra slíka kafla, t. d.
fyrir herragarðsbrunann mikla, sem þá var álit-
inn sýna furðulega tækni og dyrfsku. Þó mynd-
in gerði Gretu ekki að „stjörnu", Stiller til mik-
illa vonbrigða, missti hann ekki trúna á draum
sinn. Eftir frumsýninguna óskaði Einar Nerman
Stiller til hamingju og spurði hvað sú sem léki
Elisabethu Dohnu héti. „Hún heitir Greta Garbo“,
svaraði Stiller. „Og hún á eftir að verða mikil
leikkona.“
Samkvæmt ósk Stillers hafði Greta haldið
áfram námi í leikskólanum, jafnvel meðan á
kvikmyndatökunni stóð. Alltaf þegar hún þurfti
ekki að vera í kvikmyndaverinu, sat hún í
kennslustundum. Nú þegar hún var kvikmynda-
leikkona, sem eyddi frístundum sínum með hin-
um fræga kvikmyndastjóra, þá sáu félagar henn-
ar hana í öðru ljósi. Aukin virðing þeirra og
léttirinn yfir að vera svolitla stund laus úr trölla-
greipum Stillers, gerði kennslustundirnar að á-
nægjulegum leik. Sem annars bekkjar nemandi
fékk hún 150 krónur í laun á ári og það, ásamt
peningunum fyrir kvikmyndaleikinn, veittu henni
fjárhagslegt öryggi. Hún fór nú líka að fá að
taka þátt í almennum leiksýningum í Dramatíska
leikhúsinu.
Meðan Garbo hélt áfram námi sínu í leik-
skólanum var Stiller önnum kafinn við að út-
búa þýzka útgáfu af Gösta Berlings sögu, sem
átti að fumsýna í Berlín. Það var ákaflega mik-
ilvægt, því að á þeim tima tryggði velgengni í
Berlín velgengni annars staðar i Evrópu. Eftir
margar og langar umræður um fjármálin og
alls kyns refskákir á báðar hliðar, fékk Trianon
Film, en forstjóri þess hét David Schratter, rétt-
inn til sýninga í Þýzkalandi fyrir 100.000 mörk -
sem var geysihá upphæð á þeim tima. Schratter
flaug til Stockholms, til að ganga frá samningn-
um, og fékk þá að vita, að eitt af skilyrðum
Stillers væri það, að Trianonfyrirtækið borgaði
ferðakostnað fyrir Stiller og Gretu til Berlínar,
til að vera viðstödd frumsýninguna. Til þess
þurfti Greta að fá ný föt, og Stiller stakk upp á
þvi að Trianon borgaði 5.000 krónur fyrirfram, til
að koma þvi í kring. Schratter gekk að þessu
og nokkrum öðrum skilyrðum, sem Stiller setti
á síðustu stundu. Allan þann tíma sem þetta stóð
yfir, hitti Schratter ekki Gretu í eitt einasta
skipti. Það var Stiller, sem sá um öll hennar
málefni, og kvittaði jafnvel fyrir fimm þúsund
króna fyrirframgreiðslunni fyrir nýjum fötum
handa henni.
1 byrjun september 1924 lagði Greta af stað
til Berlinar í nýjum alfatnaði, sem Stiller hafði
valið handa henni, og í fylgd með verndara sín-
um. Þetta var fyrsta utanlandsferðin hennar og
henni fannst hún auðvitað ákaflega skemmtileg,
ekki síst þar sem hún var í fylgd með heims-
manni, sem kunni að ferðast ríkmannlega. Löngu
fyrirfram voru blöðin full af myndum af henni,
fyrir utan kvikmyndahúsið voru myndir í eðli-
legri stærð af Gretu og hinum leikurunum (sem
Stiller hafði séð um að yrðu eftir í Svíþjóð, svo
þeir drægju ekki athyglina frá skjólstæðingi
hans); og þýzku umboðsmennirnir höfðu boðið
kvikmyndastjörnum og fyrirfólki á frumsýning-
una. Þcgar Greta og Stiller tóku sér sæti í heið-
ursstúkrmni, var hundruðum sjónauka beint að
þeim, með þeim afleiðingum, að Greta skaut hæg-
indastólnum sínum í flýti aftur á bak, en Stiller
ýtti honum jafn snögglega fram aftur.
Myndin fékk afbragðs viðtökur í Berlín. Hin-
ir glæsilegu frumsýningargestir klöppuöu ákaft
og hrópuðu í lok myndarinnar á Stiller. Hann
kom fram og dró hina feimnu fylgdarkonu sína
meú sér fram úr skugga stúkunnar, svo að hún
fengi hluta af fagnaðai-látunum. Þýzku gagn-
rýnendurnir voru yfir sig hrifnir af Gösta Ber-
lings sögu. Gretu færði myndin lílta meiri frægo
en í heimalandi hennar. Þjóðv^rjarnir dáðust
mest að fegurð hennar, alveg eins og Svíarnir
- „norræn prinsessa", „hún hreyfir sig eins og
kvikasilfur“ — en henni var líka hrósað fyrir
leik sinn, sem þeim fannst koma „frá hjartanu“,
vera „heillandi" og „blandaður söknuði". Mvnd-
in gekk í margar vikur. Kaupendurnir höfðu
reiknað með að fá kostnaðinn endurgreiddan
á fjórum vikum. Nú fengu þeir hann undir eins!
Trianon-fyrirtækið var svo ánægt með þessa
heppni sína, að það bauð Stiller, sem var farinn
aftur heim til Stockholms, nýjan samning, og
bað hann rnn að gera aðra mynd með Gretu
Garbo. Af hentugum ástæðum lézt Stiller í fyrstu
ekki hafa sérlega milúnn áhuga fyrir þessu,
þó hann hefði í rauninni brennandi áhuga. Ein-
asta hugsim hans var að framleiða aðra mynd
með Gretu í aðalhlutverkinu. Tilboð Trianons
veitti honum tækifæri til þess. Samkvæmt til-
lögu Stillers, kom Schratter til Stockholms til
skrafs og ráðagerða.
Meðan Stiller hafði á prjónunum ráðagerðir
varðandi framtíð Gretu, hafði hún snúið aftur
til Dramatizka leikhússins, nú orðin talsvert fræg.
Þar lék hún nokkur smáhlutverk, sem reyndust
vera hennar síðustu hlutverk á leiksviði.
I samningaviðræðunum við Stiller, fékk Schrat-
ter enn á ný sannanir fyrir hinum einræðislegu
tilhneigingum kvikmyndastjórans til að setja ný
skilyrði. Kaupsýslumenn komast oft að raun um,
að þó að listamenn séu draumóramenn, þá geta
draumóramenn líka verið all knífnir, þegar pen-
ingar eru annars vegar. Þegar Stiller hafði
tryggt sér samning, sem átti að gefa honum
150.000 mörk í aðra hönd fyrir fyrstu mynd-
ina hjá Trianon, kom hann fram með annað,
sem hann hélt fast við. „Ég hef sanming við
Gretu Garbo,“ sagði hann við Schratter. „Ef
þiö viljið mig, þá verðið þið líka að taka hana“.
Schratter féllst á það. Greta fékk 5 ára samn-
ing, með 500 marka byrjendalaunum á mánuði.
„En svo hef ég líka samning við sænska leik-
arann Einar Hanson,“ sagði Stiller. Schratter
stundi og lofaði að gera líka samning við Hanson.
NÝTT OLÍUSKIP.
Á þessu hausti næst sá áfangi i
sögu siglinga og atvinnulifs á Is-
landi, að stórt olíuflutningaskip byrj-
ar að sigla undir islenzkmn fána.
Það er nýtt 16.730 lesta olíuskip,
sem Samband íslenzkra samvinnu-
félaga og Olíufélagið hafa fest kaup
á. Skipið er að sjálfsögðu búið öli-
um nýtizku fullkomnustu sigling-
artækjum og getur flutt 22429 rúm-
metra af olíu. Áhöfn skipsins verður
40 manns. En gert er ráð fyrir, að
fyrst um sinn verði nokkrir erlendir
kunnáttumenn um borð til Ieiðbein-
inga, áður en alíslenzk skipshöfn
tekur við.
Hið nýja
olíuskip
Sfcærð 16.730
lestir. Mesta
íonrjd 167,37
m. Breidd
20,73. Dýpt
11,89.