Vikan - 05.02.1959, Blaðsíða 6

Hegning og hiýðni.
Foreldrum og öðrum er vel-
komið að skrifa þættinum og
leita úrlausnar á þeim vandamál-
um er þeir kunna að striða við.
Höfundur þáttarins mun leitast
við að leysa vandræði allra er til
hans leita.
öll bréf sem þættinum eru
send skulu stíluð til Vikunnar,
pósthólf 149. Umslagið merkt:
„F oreldraþáttur".
,,Eg er búin að reyna allt sem ég
get, bæði með illu og góðu. Þér skul-
uð ekki halda, að við höfum ekki ver-
ið nógu ströng við hann. Hann hef-
ur oft verið flengdur, mér hefur
nú stundum þótt nóg um, hvað pabbi
hans hefur verið harðleikinn, en það
hefur engin áhrif haft. Þó að hann
láti undan snöggvast þegar hann má
til, þá finnur maður, hvernig heiftin
og þrjózkan sjóða niðri í honum. Og
núna, síðan hann fór að vera með
þessum strákum, er hann orðinn svo
ski-eytinn að við erum alveg hætt að
treysta nokkru hans orði.“
Getur hegning verið hættuleg?
Fólk er yfirleitt þeirrar skoðunar,
að strangai- líkam’shegningar hafi
lagzt niðui'. Sú skoðun er þó völt.
Rannsókn sænsku Gallup-stofnunar-
innar leiddi í ljós, að eftir heims-
styrjöldina síðari flengja 60 af hundr-
aði sænskra foreldra börnin sín með
hrísvendi eða veita þeim aðra tilsvar-
andi likamsrefsingu. 1 Noregi (1947)
var tala flengjara nokkru lægri;
48% norskra foi'eldra flengja börn
sín með hrísvendi, nokkru færri á
aldrinum 18—35, en nokkru fleiri af
eldri foreldrum. Sama rannsókn
leiddi í ljós, að vöndurinn er almenn-
ar notaður meðal efnaðs fólks en fá-
tæklinga.
Er flengingum sjaldnar beitt hér á
landi? Við höfum engar tölur um
það, en ég tel það vafasamt, þó að
uppeldisvenjur taki hér allmiklum
breytingum á ytra borði. Fjölmarg-
ir foreldrar grípa til flenginga í þeirri
trú, að með sársaukanum sé auð-
veldast að beygja vilja barnsins undir
vald hins fullorðna.
En er það mjög eftirsóknarvert ?
Ætli það sé mjög vænlegt til varan-
legs góðs árangurs í uppeldinu að
foreldrar beiti hörðu til þess að
beygja vilja barnsins undir vilja sinn ?
Árangurinn vill æði oft verða sá,
sem einföld móðir lýsti i upphafi
þessa máls: Drengurinn lifir sínu
lífi bak við foreldrana og skrökvar
miskunnarlaust til þess að dylja gerð-
ir sínar og hið sanna innræti. Og þó
er hin skefjalausa ósannsögli hans
ekki eingöngu afleiðing strangra
hegninga sem hann varð að þola;
hún er vaxin upp í skjóli þeirrar
vanrækslu, sem foreldrum varð á,
af því að þau treystu um of á töfra-
mátt hegningarinnar.
Eiginviljinn brýzt fram hjá hverju
heilbrigðu barni. Efling hans er þátt-
ur í eðlilegri þróun. Viti gæddur vilji
barnsins kemui' fram í viðleitni þess
að fullnægja löngunum sínum og at-
hafnaþr,á. Þó að hægt sé að bæla
langanir barnsins með hörku, hverfa
þær sjaldnast né upprætast alveg.
Undir niðri getur mótþróinn ólgað
í hug barnsins, þó að það sé auðsveipt
á yfirborðinu. Langanir, sem barnið
heyðist til að gera útlægar úr huga
sér, geta lifað áfram í dulvitundinni.
Þaðan geta leyndar þrár brotizt fram
í nýju gerfi, án þess að barnið sjálft
eða foreldrar þess geri sér ljóst, hver
er hinn eiginlegi uppruni þeirra.
Bældar þrár og hvatir, hinar svoköll-
uðu duldir, raska ósjaldan sálrænu
jafnvægi og um leið geðheilsu barns-
ins. Á Vesturlöndum er sú trú æva-
forn, að uppalandinn eigi skilyrðis-
laust að brjóta sérvilja barnsins, en
á þessari öld hafa sálfræðingar svo
rækilega sannað skaðsemi slíks upp-
eldis, að erfitt er að trúa á það fram-
ar. Jafnframt sýna þeir fram á aðrar
heillavænlegi'i leiðir til að láta barn-
ið hlýða.
Að mynda hollar venjur.
Skapgerð barns er því að miklu
leyti háð, að það festi snemma með
sér hollar venjur. Venjur byrja að
myndast og festast skömmu eftir
fæðingu. Það er því mjög undir um-
önnun móður fyrir barni sínu komið,
hve vel eða illa venjumyndimin tekst.
Nærgætin reglusemi með næringu,
hvíld, útivist og athöfnum smábarns-
ins auka á vellíðan þess og geðró,
svo að það semur sig óafvitandi að
reglusemi. Þetta fyrsta skref barns-
ins til venju og reglu má ekki mis-
takast; það er upphafið að þeirri
hlýðni og auðsveipni, sem samræm-
ist sjálfstæðum vilja.
Eftir þvi sem þroski barnsins vex,
þarf smám saman og á einfaldan hátt
að gera því Ijósar þær kröfur, sem
samfélagið gerir til hegðunar. Þetta
verður auðveldast, ef við höfðum til
rættlætisvitundar barnsins: Það má
ekki ganga á rétt annarra, ekki gera
þeim rangt til. öllum mönnum er
þegar frá fyrstu bernsku í brjóst
laginn skilningur á meginboðorði
alls siðgæðis: Það sem þú vilt ekki,
að menn geri þér, það skalt þú ekki
heldur gera þeim.
Foreldrar verða að varast að
hampa sjálfum sér um of sem ó-
skeikulum fulltrúum siðgæðis og
réttrar hegðunar. Annars verður
barnið tortryggið. Sá grunur vakn-
ar hjá því, að foreldrar geri óþarf-
lega strangar kröfur til þess. Foreldr-
ar ættu fremur að láta barnið finna,
að þessum sömu kröfum er beint til
þeirra, til annarra barna og foreldra
og til allra manna. Sumum foreldrum
er um of gjarnt til að þrengja sér
inn á milli barnsins og hinnar hlut-
lægu hegðunarkröfu, svo að barnið
skilur hana aðeins eins og valdboð
þeirra. „Af hverju þarf ég að gera
þetta svona?“ „Af því við mamma
þín erum margbúin að segja þér það
og viljum hafa það svona.“ Þaðan
er stutt til vandarins og hins harða
mótþróa.
Vilji bama og athafnasemi.
Af öllum þáttum í sálarlífi barns-
ins er vandast að fara með viljann.
Það nægir ekki, að foreldrar varist
að brjóta hann með óskynsamlegum
strangleika. Þau verða að skapa hon-
um skilyrði til áreynslu og starfs,
svo að hann temjist og þjálfist við
þær kröfur, sem viðfangsefnin gera
til hans. 1 glímu sinni við viðfangs-
efni, sem hæfa aldri þess og þroska,
lærir barnið að beygja sig fyrir kröf-
um, sem til þess eru gerðar. Um leið
skilst því, að þær koma frá viðfangs-
efninu sjálfu, en spretta ekki fram
úr geðþótta foreldranna. Þessi þjálf-
un er barninu að miklu leyti ósjálf-
ráð, líkt og við móðurmálið, en hana
má aldrei vanta. Við rannsókn á
börnum, sem leiðst hafa út í afbrot
og verulegt misferli, kemur lang-
oftast í Ijós, að vilji þeirra er alger-
lega óþjálfaður. Foreldrar mega líta
á það sem alvarlegt hættumerki, ef
barn getur ekki fest sig við leiki fram
að skóla og sýnir engan áhuga á
skólanámi eftir að það hefst. Við
því er vöndurinn engin lækning.
Fjöldi barna hér á landi er svo
umhirðulaus, að þeim mætti helzt
líkja við rekaþang á úthafi. Við slika
aðbúð ruglast venjumyndun með öllu,
barnið hættir að treysta foreldrum
sínum, en verður sjálft slappt og
áhrifagjarnt. Þá getur því fundizt
afskipti foreldra vera einber geðþótti
og ranglæti, sem það hefir að engu.
Þá geta heift og þrjózka altekið það
svo, að það geri helzt það, sem það
veit foreldrum sínum vera á móti
skapi. Um leið og viljinn þjálfast
við leik og nám og starf, glæðist
skilningur barnsins á hinni hfifcrænu
kröfu sem samfélagið gerir til hegð-
unar allra manna. Þannig skilin vek-
ur hún því lotningu, ekki reiði. Hin
rétta hlýðni, sem samræmist sterk-
um og óbrotnum vilja, er ávallt
sprottin af lotningu fyrir hlutræn-
um kröfum, sem beinast jafnt til
foreldra og barna.
MEÐ HÁLFT STÉL...
Framhald af bls. 5.
tók Þorsteinn viðistöng sína, gekk út á isi lagt
vatn og settist þar við veiðar i frostinu og var þar
alla nóttina. Fágætur hraustleiki og nær takmarka-
laust öryggi, jafnvel þannig, að sumum virðist
jaðra við kæruleysi, er eitt gleggsta einkenni
mannsins. Hann er jafn rólegur, þegar bráð
lífshætta er á næsta leiti og kveikir í pípunni
sinni jafn styrkum höndum og sæti hann í mak-
indum heima í stofunni sinni í Leopoldville.
Þorstein Jónsson gildir einu, þótt flugvél hans
sé með hálft stél og stýri og hvarvetna skotgöt
á skrokknum, hann situr kyrr og öruggur, segir
í mesta lagi: ,,Ti,tí.“
ORSTEINN Jónsson er eiginlega talandi tákn
yngi-i kynslóðarinnai'. Hann er líka á margan
hátt nákomnari styrjöldum en flestir Islend-
ingar, en þó lítur hann heldur hlutlausari augum
á slík fyrirbæri en margur skyldi ætla. Orrustu-
flugmennska er vart iðkanleg nema stáltauguðum
hraustmennum, og ég hygg Þorstein hafa frem-
ur litið á það sem hvert annað skyldustarf, sem
honum var falið. Það kann ef til vill að þykja
nokkuð kaldrifjaður hugsunarháttur, en maður-
inn er ’nú einu sinni þannig gerður, að nokkur
tvískipting virðist auðsæ milli öryggis og ákaf-
lyndis, hann er í senn þögull hugsuður og taum-
lítill ástríðumaður.
Á sínum tíma átti Þorsteinn trillubát með
nokkrum félögum sínum. Hann vann þeirra mest
í bátnum, dyttaði að honum á marga lund og fór
oft einn eða við annan mann til fiskjar. Þeir
fylltu þá ef til vill bátinn, en Þorsteinn kærði
sig kollóttan um aflann og skildi oft bát-
inn eftir við bauju og hélt í land en fiskurinn
ónýttist. Honum var sýnt um að afla fjárins, en
hirti fráleitt um að hagnýta sér það á neinn hátt.
ORSTEINN Elton Jónsson uppgötvaði þegar í
æsku það, sem hugur hans stóð mest til. Hann
hefði sennilega ekkert fundið, sem áhugi hans
og skap ætti betur við. Enda greinir víst engan á
um það, að leit sé að vaskari og hugaðri og
ósérhlífnari flugmanni en Þorsteini. Þær stundir
hafa sjálfsagt komið í lífi hans, að allt blóð hef-
ur sem sogazt úr höfði hans og grá móða hefur
sigið fyrir augun og kannske hefur hann þá
hugsað hag sínum betur borgið niðri á fastri
gi-und, en einhvernveginn hefur hann ávallt horf-
ið aftur til köllunarinnar, því aldrei kann maður-
inn betur við sig en í flugstjórosætinu, frjáls og
óháður öllu nema stýrisútbúnaði vélarinnar og
pípunni sinni. Hann er virkilega maður, sem
kann sig, heimsmaour, sem á hvarvetna greiðan
aðgang, þægilegur í kunningjahópi og lesinn vel
í flestum greinum. Hann er ennfremur smiður
góður og hefur komið sér upp dálitlu verkstæði
í Leopoldville, þar sem hann föndrar við hag-
nýta iðju í tómstundum. En hann er umfram allt
maður, sem þorir að lifa lífinu og í hans augum
eru erfiðleikarnir aðeins til þess að sigrast á þeim.
6
VIKAN