Vikan - 11.10.1962, Síða 31

í Stefi og því fæ ég ekkert fyrir
þau. Ég þyrfti ekki að kvíða ef
öll Tnin músík væri í Stefi, þvi ég
hefi samið ótölulegan fjölda.
Nú var ekki sungið neitt meir.
Við gengum frá fólkinu og J°n
bauð í stofu, þar sem hann smíðar
þnakka. Á hlaðvarpanum voru
nokkrir bílar og alls eru níu bílar
í eign Möðrudalsbænda.
f stofu Jó.ns, sem er allt í sexm
reiðveragerð, studio og ívera, er m.
a. margt málverka. Eitt kunnasta
verk Jóns, mynd af Kristi í lands-
lagi Hólsfjalla er í kirkjunni, en
hér hangir varla þurr mynd af
Herðubreið með hvita hettu. Bruna-
sandsfjöllin, sem gætu verið á tungl-
inu mynda forgrunninn. Þá er and-
litsmynd af konu í upphlut og teikn-
ingar eru á veggjum eftir aðra
listamenn. í horni stendur orgel,
ef það dytti í húsbóndann að
kompónera eitt sorgarlag með fjór-
um Béum, ellegar laumast í að spila
sálm afturábak eða áfram.
Það var ekki tími til stefnu, því
105 kílómetrar eru til Egilsstaða og
klukkan farin að ganga þrjú. Gamli
bóndinn kveður okkur við bílinn og
svalinn sveiflar silfurgráum lokk-
unum. Hann réttir fram þykka
vinnusama hönd sína, sem til skipt-
is handleikur smíðatól og pensla,
fílabeinsnótur orgelsins og reiðver
fyrir höfðingja. Eg bið þig að skila
kveðju til Páls (ísólfssonar) frænda
þíns, segir hann að lokum og berðu
honum frá mér, að hann sé enn
mestur snillingur i þessu landi og
það sé ekkert að marka, þótt strák-
ar séu að hafa eitt og annað tvírætt
eftir mér í blöðum um það.
Á efstu brún lítum við til baka.
Herðubreið i vestri, tíguleg og ólýs-
anleg, svörtu fjöllin hins vegar í
Möðrudal eru blá og dularfull í
fjarskanum og í miðju vallendinu
er Möðrudalur og kirkjan hans
jóns. Er það nú furða þó menn
kunni hér fyrir sér eitt og annað,
sem alizt hafa upp á svona stað?
SVARTIDAUÐI
OG HEIÐARBÝLIN.
Heimildir segja, að lítil kirkja
hafi verið í Möðrudal árið 1882 og
var talin fornfárleg þá. Einu sinni
fyrir langalöngu var hér prestsetur,
en það lagðist af árið 1716.
í Möðrudal sátu margir merki-
legir klerkar og þeirra kunnastur
hefur vafalaust orðið Narfi Guð-
mundsson, sem sagður var fróð-
leiksmaður og allvel göldróttur. Hér
Isat líka sá skringilegi klerkur
Bjarni Jónsson, sem giftur var
| Möðrudals-Möngu, sem gekk aftur
eftir dauða sinn og varð frægur
draugur.
Margt skringilegt er haft eftir
Síra Bjarna þar á meðal þessi ljóð-
bæn, sem hraut af munni hans við
messu:
Úr hrosshóf bölvunar heiminum
herra drag nagla smá
miskunnar hamri með sterkum
munu þar klaufir á;
í ruslakistu á himnum
oss drjúpi náð þín há,
þar elskan hoppar innanum
amen, halelú já!
(Þjóðs. J. Á.).
Það er ekki laust við, að ofboð-
lítinn geig setji að þeim, sem hér
eru einir á ferð, og þá sér á parti,
þegar skugga tekur að lengja. Hér
var krökkt af útilegumönnum til
forna. Margir hafa borið beinin á
heiðinni í stórviðrum og draugar og
<z/fe stndnz
EFNAGERÐ AKUREYRAR H.F., AKUREYRI.
afturgöngur grettu sig í hverju gili
fram á síðustu öld. Til eru fáeinar
þjóðsögur um undarlega fyrirbúrði
í Möðrudal og þeirra frægust er án
efa sögnin um prestinn í Möðrudal,
en um þann nafnlausa klerk hefur
Stefán frá Hvítadal gert hið magn-
aða kvæði „Klerkurinn í Möðrudal".
Þjóðsaga þessi er til í tveim útgáf-
um að minnsta kosti, önnur er í safni
Jóns Guðmundssonar lærða um álf-
heima og undirheima, en hin, sem
er allmiklu lengri og sýnilega stíl-
færðari, er úr handriti Þorsteins Þor-
kelssonar að Syðra-Hvarfi 1900 og
er höfð eftir svarfdælskum manni.
Báðar sögurnar segja, að einhvern
tíma á fyrri öldum hafi orðið mik-
ill mannfellir á Norðurlandi og hafi
þá allir dáið í Möðrudal, nema prest-
urinn. Maður nokkur á erindi þang-
að. (Bróðir prests, Sigurður að
nafni, segir í annarri sögunni).
Hann er að færa presti afgjald.
Prestur fagnar bróður sínum vel
og býður í kirkju og sitja þeir þar
alllengi kvölds, en síðan ganga þeir
í bæinn.
Þar slær prestur upp veizlu og
gengu vofur um beina og gestur
neytir lítils og drekkur þó hálfu
minna, en vofur frömdu dansleika
og kvæðendisskap. Síðan er komu-
manni vísað til sængur og draga ó-
sýnilegar hendur af honum plöggin
og síðan koma tvær ungar og leik-
fullar stelpur að rúmi hans og vildu
leika við hann og var honum felmt
við, er þær tóku að kyssa hann og
klappa. ■>
Þegar hann sér, að hann fær ekki
ráðið við ástkonur þessar, kallar
hann á prest og biður hann hjálpar
og prestur hrópar að þær örmu
duppur og hrakstelpur skyldu sjá
manninn í friði. Gesturinn flúði svo
bæinn í fyrstu skímu, því eigi varð
honum svefnsamt.
Þegar síðar var komið í Möðrudal,
var prestur horfinn og hefur ekki
sézt síðan. Um það segir í niðurlags-
erindum í kvæði Stefáns:
„Er veturinn kvaddi
og vorið leið,
þar glæstur flokkur
að garði reið.
En margs varð ekki
í Möðrudal spurt.
Kofarnir eyddir
og klerkur burt.
En veiztu þá afdrif
hins vígða manns?
að konurnar komu
eitt kveld til hans.
Hann svipti þeim upp í
við sængurstokkinn
og lék úr sér lífið
og leið inn í flokkinn".
Yfir kvæði Stefáns er angist og
dularfull spenna — vaf alaust áþekk-
ur blær og í huga fólksins, er svarti-
dauði hafði eytt byggðum og þeir,
sem sluppu lifandi frá drepsóttinni,
vöfruðu um einmana og gleðisnauð-
ir og vissulega getum við fallizt á
það erindi kvæðisins, þar sem segir:
„Hann stráði lýðum
í stóran val.
Hann mátti sín nokkurs
í Möðrudal . . . “.
Það eru einir 50 kílómetrar úr
Möðrudal í efstu bæi í Jökuldal.
Vegurinn liggur yfir brunasand
fyrst, en sandurinn stendur saman
af molnuðu móbergi og eldfjalla-
ösku. Þetta samsull fýkur til og frá
í þurrki og roki og getur valdið
skemmdum á bílum. Hugurinn
hvarflar um sinn frá afturgöngun-
um, því nóg er að gera að krækja
fyrir smásteinshvörf í veginum.
Á víð og dreif eru gróðurbelti
í hörðum melnum. Þetta eru góð
beitilönd og ekki þá sízt með hlið-
sjón af því, hve stráin eru „sver í
rótina“, enda er haft fyrir satt, að
rjóminn hjá fjallabændunum sé svo
þykkur, að skaflaskeifur fljóti á
trogunum.
Yfir tvo meginfjallgarða er að
fara úr Möðrudal til Fljótsdalshér-
aðs, og á milli þeirra er algjörlega
gróðurlaus slétta, sem er tómur fok-
sandur. Þessi dauðadalur er 5—600
metra yfir sjó og svartfjöllin byrgja
útsýn á alla vegu. Þegar yfir seinna
fjallið er komið, tekur við Jökul-
dalsheiðin, þar sem blómlegt er á
sumardegi, ekki sízt í augum þeirra,
er úr auðninni koma. Þarna eru
vötn og keldur á víð og dreif, innan
um holt, gróðurlönd og malarkamba.
Nokkuð er um stórgrýti.
Vegurinn liggur upp og niður lága
ása og er endalaus og holóttur. Þama
sér fá merki mannavistar, nema skúr
einn stendur við veginn niðri við
dálítið vatn og Pepsíkóla auglýsir
sinn mjöð, afturgöngum og hlöðu-
draugum til augnayndis. Hér var
einu sinni fjölmenn sveit, líf og
starf. Það var áður en þilskipin og
síldarplönin mörkuðu atvinnustefn-
una í landinu.
Á Jökuldalsheiði voru í fyrri tíð
allmörg býli og þrátt fyrir mikla
hæð yfir sjávarmál, eru búskapar-
skilyrðin furðanlega góð. Túnrækt
var aldrei hentug hér, en kýrfóðurs
var aflað með öðrum hætti — flóa-
stör, ljósalykkja og rauðbreyzkingur
(brok) var varla lakara en almennt
ræktunarhey. Þá var hér gnægð
fjallagrasa og búsnytjar af silungi,
rjúpu og vatnafugli. Sauðfé var
vænna til frálags en víða annars
staðar. Núna eru heiðarbýlin öll
komin í eyði. Nútíma kröfur til
lífsþæginda henta ekki til búskapar
á heiðinni, því aðdráttarleiðir eru
erfiðar.
Býlum fór af þeim sökum fækk-
andi. Dyngjufjallagosið mikla 1875,
eða öskufallið, sem því fylgdi, gerði
nær út af við þessa byggð og batt
enda á blómaskeið hennar. Aðeins
fá heiðabýli stóðu eftir, og nú er
þessum sérkennilega kafla íslenzkr-
ar bændamanningar að fullu og öllu
lokið.
Nútímamenn eiga fullerfitt með
að setja sig inn í búskap í vetrar-
ríkinu, þar sem meðalhiti er rétt of-
an við frostmark og svalir stormar
væla í hjarni veturlangt. En óvíða
er sumarfegurð jafn mikil og sann-
arlega er gróska í öllu lífi, þegar
dagur verður lengstur.
Þú ekur áfram og alltaf virðist
nýtt hæðardrag eða ásar vera fram-
undan, og þú ferð í alvöru að hugsa
um, hvort þú sért á réttri leið til
Héraðs, því vegurinn virðist enda-
laus með öllu, en skyndilega blasir
Jökuldalurinn við og óbyggðarferð-
inni er lokið.
Vegurinn bugðast niður grýtta
fjallshlíðina og síðan með austan-
verðri ánni. Þarna skildu leiðir. Guð-
mundur kvaddi og hélt til kaffi-
drykkju á bæ einum reisulegum, þar
sem fjöldi manns var í heyvinnu, en
við höktum niður Jökuldalinn í átt
til Egilsstaða.
Þjóðverjinn, sem með mér var í
bílnum, var reyndar annar þeirra
kappa, sem réri á kajal^ til Vest-
mannaeyja. Hann hafði verið held-
ur fámáll á leiðinni. Þegar hann leit
niður í Jökulsá á Dal, sem er eins
og skolpræsi í New York á litinn,
sagði hann á sinni stirðu ensku og
benti á ána með viðbjóði: „Icelandic
rivers no good for kajak“, og ég
kinkaði kolli samþykkur.
VIKAN 31