Vikan - 22.03.1968, Síða 18

HUGURINN REIKAR VIÐA
MINNINGAR1H HERNÁM11M
EFTIR GYLFA GRÖNDAL
UNGT FÓLK BROSIR í KAMP-
INN, þegar öldungar rifja upp
minningar frá liðnum dögum í
tíma og ótíma. Því finnst pndar-
legt, að atburðir sem eru að
gerast skuli fyrst og fremst höfða
til annarra atburða sem gerðust
fyrir langa löngu, þótt þeir séu
ekki nema að litlu leyti hlið-
stæðir. Ungt fólk lifir fyrir líð-
andi stund, þrífur bikarinn á-
fjáðum höndum og teygar stóra
sopa — þar til því svelgist á.
Af þessum sökum eru endur-
minningar, sú bókmenntagrein
íslenzk sem er mest að vöxtum
og fyrirferð, hlægilega gamal-
dags fyrirbæri í augum æsku-
fólks. En ævin er nokkuð löng,
þegar allt kemur til alls, og ekki
eru margir tugir ára lagðir að
velli þegar viðhorfið breytist. Á
þeim árum sem menn eru enn
taldir ungir vakna þeir allt í
einu upp við þá staðreynd, að
þeir eiga sér þegar talsvert digr-
an sjóð af minningum sem þeir
hafa gaman af að rifja upp og
vitna í þegar tækifæri býðst.
Sá sem þessar línur ritar hef-
ur til skamms tíma haft megn-
asta ímugust á minningarorð-
um. Honum hefur fundizt dýr-
mætu rúmi blaðanna illa var-
ið þegar það hefur verið fyllt
með slíkum samsetningi. Nú er
hins vegar svo komið, að hann
stendur sjálfan sig hvað eftir
annað að því að lesa minningar-
greinar blaðanna af mikilli for-
vitni. Um leið og mynd og nafn
látins manns blasir við sýn í
blaði, vakna ótal spurningar sem
áður voru víðsfjarri: Hvaða mað-
ur er þetta? Hvað gerði hann?
Hvaða kostum var hann búinn?
Og hvaða göllum? Hvernig skyldi
líf hans hafa verið? — Að sjálf-
sögðu er sjaldan að finna í minn-
ingarorðum bein svör við slík-
um spurningum. Oft má satt
kyrrt liggja, sérstaklega þegar
menn eru komnir undir græna
torfu. En það má lesa sitt af
hverju milli lína. Maður fær
hugboð um hitt og þetta af blæ
frásagnarinnar, jafnvel þótt
margur greinarhöfundurinn eigi
erfitt með að koma fyrir sig
orði og sé lítt vanur að stinga
niður penna.
Þetta er líklega einn af kost-
um þess að vera þegn smáþjóðar;
hafa áhuga á lífi samborgara
sinna og aðstöðu til að svala
mannlegri forvitni um hagi ná-
ungans.
ÞAÐ ER ENN ALLTOF sjald-
gæfur atburður, að verið sé að
sýna íslenzka kvikmynd i ein-
hverju af hinum mörgu og stóru
kvikmyndahúsum höfuðstaðar-
ins. í vetur gerðist þetta þó. Sýnd
var íslenzk heimildarkvikmynd
um hernámsárin; merkileg mynd
fyrir margra hluta sakir og virð-
ingarvert framtak. Hér var að-
eins um fyrri hluta að ræða, en
gaman verður að sjá síðari hlut-
ann. Ætla mætti, að mynd sem
fjallar um jafn sögulegt fyrir-
brigði og hernámsárin, ætti sér
vísar miklar vinsældir. Hér í
höfuðstaðnum mun þó aðsóknin
hafa orðið snöggtum minni en
vonir stóðu til. Nú er myndin
sýnd úti á landi og verður von-
andi betur sótt þar. Ef þessar
daufu undirtektir verða til þess,
að síðari hlutinn lítur aldrei
dagsins ljós, er það vissulega
hryggilegt og ekki uppörfandi
fyrir þá sem hafa trú á íslenzkri
kvikmyndagerð.
Komin er á legg kynslóð ungs
fólks sem ekki þekkir hernámið
nema af afspurn eða lestri fárra
bóka. Eldri kynslóðin sem fylgd-
ist með þessum atburðum frá
degi til dags og gjörþekkir þá,
hefur þegar reist þessum árum
minnisvarða, þótt hvorki sé hann
stór eða rismikill enn sem kom-
ið er. En kynslóðin sem þarna
er á milli, þeir sem nú eru í
kringum þrítugt, hefur enn ekk-
ert látið til sín heyra. Þessi kyn-
slóð er alin upp í nábýli við
herinn. Bernskuminningar henn-
ar eru tengdar bröggum, gadda-
vírsgirðingum og barngóðum sol-
dátum sem voru ósínkir á dýr-
indis súkkulaði.
EINHVER ER kannski alinn upp
í húsi, sem var umvafið hvann-
grænu túni, þar til einn morgun
er hann vaknaði við annarlegt
hljóð. Það var hvorki hringing í
vekj araklukku né Suð í húsflugu,
heldur framandi vélarhljóð. Hann
sprettur á fætur og hleypur út
í gluggann. Við honum blasir
sýn sem festist í minni og vík-
ur ekki þaðan, þrátt fyrir stöð-
uga ásókn stórfenglegra tíðinda:
Dökkgrænir herflutningabílar
sem ryðjast inn á túnið hlaðnir
kössum og hvers kyns varningi;
hver drekinn á fætur öðrum;
hjólin stór og beitt og rista túnið
niður í svörð.
Þeir eru fljótir að byggja sér
kamp. Braggarnir rísa hver á
fætur öðrum eins og þeir spretti
upp úr moldinni. Þessir einkenni-
legu bogar með tveimur glugg-
um og hurð á milli minna á and-
lit sem gægjast úr fylgsnum.
Girðingin er meira en mann-
hæðar há. Hún er fullgerð einn
morgun, þegar út er komið.
Kannski er fallegur sumarmorg-
unn og sólríkt. Hann hleypur
að girðingunni, tekur í tvo
möskva netsins og horfir upp.
Efst eru járntindar sem vita frá
og gaddavír strengdur á milli.
Hann stendur þarna lengi og
virðir fyrir sér nýja veröld
handan girðingarinnar:
Þrír hermenn ganga í takt eft-
ir veginum; einn fremstur og
ber gljáandi lúður undir hend-
inni; hinir tveir samsíða fast á
Allt í einu höfðu þeir atburðir gerzt við strend-
ur landsins, sem urðu til þess, að ísland varð
sú fréttalind, sem allir brezkir blaðamenn vildu
drekka af. Það keyrði um þverbak, þegar blaða-
menn Sólarinnar komu hingað fylktu liði og
héldu ungri og varnarlausri sjómannskonu fast
í greipum sínum.
18 VIKAN n-tbl