Vikan - 17.06.1971, Síða 8

„SPENNA
ARANNA
VAR
MIKIL"
Rætt við Bjarna M. Gíslason, rithöfund,
sem helgaSi sig baráttunni fyrir endurheimt
handritanna í rúmlega tuttugu ár.
Dagana 21. og 22. apríl voru
fánar dregnir við hún um land
allt til heiðurs kærkomnum
gestum, sem færðu okkur hand-
ritin heim. Gestirnir voru nær
eingöngu danskir stjórnmála-
menn eða fyrrverandi og nú-
verandi ráðherrar, og það var
auðséð á andlitssvip manna
hjá Hótel Sögu, þar sem gest-
irnir bjuggu, að þeim var fagn-
að af heilum hug. En það var
einn íslendingur meðal þeirra,
Bjarni M. Gíslason, rithöfund-
ur, og menn tóku eftir því, að
hann og dönsku gestirnir röbb-
uðu saman eins og gamlir
kunningjar. Margir hafa ugg-
laust spurt, hver hann væri,
þessi íslendingur. Vikuna lang-
aði til að svara þeirri spurn-
ingu og lagði því leið sína upp
á Hótel Sögu til að ná tali af
Bjarna. En hann aftók með
öllu að ræða um sjálfan sig á
slíkri stundu. Hins vegar birt-
um við á öðrum stað nokkur
æviatriði hans, samantekin úr
ýmsum áttum.
Bjarni Gíslason ræddi ofur-
lítið um handritamálið almennt
þá stuttu stund, sem við höfð-
um til umráða.
— Geturðu ekki sagt okkur
eitthvað um handritabaráttu
þína og hvers vegna þú byrj-
aðir á henni?
— Æ, farið þið nú ekki að
spyrja mig um þetta. Ég er
ekki í þeirri stemningu núna
að hugleiða liðna baráttu fyr-
ir endurheimt handritanna. —
Þegar ég sá Eddu og Flateyj-
arbók bornar í land, vatnaði
ég hreinlega músum. Spenna
áranna hefur verið mikil, og
það leystist eitthvað úr læð-
ingi, sem líktist heill, dæma-
lausri heill. Þar sem ég stóð
þarna lagði danskur maður
höndina á öxl mér og sagði:
„Ég skil þig vel, Bjarni." Þetta
var Jens Otto Krag, fyrrver-
andi forsætisráðherra Dana, og
hann bætti við: „En án stuðn-
ings jafnaðarmannaflokksins
danska hefði þetta aldrei tek-
izt.“ Og það voru orð að sönnu.
Þessum stærsta stjórnmála-
flokki Dana og leiðtogum hans
eigum við mest að þakka.
En fylgdi ekki flokkur
Jörgen Jörgensens okkur líka
að málum?
— Jújú, en það er lítill
flokkur, og auk þess höfðu
kratarnir alltaf aðalvöldin í
þeirri stjórn, þar sem Jörgen
Jörgensen var kennslumála-
ráðherra.
Bjarni M. Gíslason er fæddur á
Stekkjarbakka í Tálknafirði 7. apríl
1908. Foreldrar hans voru Gísli
Bjarnason úr Arnarfirði og kona
hans, Ingveldur Jónsdóttir úr
Tálknafirði. Stekkjarbakki er nú í
eyði, en var eitt mesta örreytiskot
þessa lands. Pví fylgdi ekkert tún,
engin beit og enginn fær lendingar-
staður við sjávarsíðuna, enda
drukknaði faðir hans, á meðan
Bjarni var í vöggu. Þegar móðir
hans dó nokkrum árum seinna, var
Bjarna komið i fóstur hjá frænd-
fólki sínu á Hvallátrum í Rauða-
sandshreppi. Hann dvaldist þar til
tólf ára aldurs, en fór þá til frænd-
fólks síns í Reykjavík. Skyldmenni
hans voru fátæk, og engum datt í
hug að setja hann til mennta. En
árið 1933, þegar hann var 25 ára
gamall, réðist hann í það sjálfur að
mennta sig, fór til Danmerkur og
hefur verið búsettur þar síðan.
Hann stundaði tvo vetur nám á
Danebod Folkehöjskole á Als, Suð-
ur-Jótlandi, tvo vetur á Askov og
lauk síðar námskeiði á Den inter-
nationale höjskole í Helsingör.
Við sambandsslit íslands og Dan-
merkur 1944 gerðist Bjarni ötull
málsvari íslendinga, og frá 1947
helgaði hann sig lausn handrita-
málsins. Um margra ára skeið stóð
styr um nafn hans í sambandi við
handritin. Hann hefur gefið út
skáldsögur og ljóð og fræðibækur
um ísland. En frægastur varð hann
fyrir handritabókina „De islandske
hándskrifter", sem gefin var út 1954
og aftur 1955. Hún var svar við
nefndaráliti dönsku prófessoranna,
og má segja, að hún kollvarpaði
rökum þeirra um að neita Islandi
um handritin. Við útkomu hennar
bauð ríkisstjórn Ólafs Thors Bjarna
til íslands. Bjarni Benediktsson, sem
þá var menntamálaráðherra, fagn-
aði honum og tveimur öðrum gest-
um með hádegisverðarboði í ráð-
herrabústaðnum og þakkaði einnig
fyrir bókina í Morgunblaðinu 25.
sept. 1954.
Þegar Bjarni Gíslason kom aftur
til Danmerkur, hljóp mikill hiti í
handritamálið. Hann skrifaði í blöð
og ferðaðist um landið og flutti fyr-
irlestra um þjóðleg tengsl íslands
við handritin. Hvaða áhrif þetta
hefur haft fær maður grun um í
skrifum sumra andstæðinga hans.
Fyrrverandi ráðherra Viggo Starcke
segir blátt áfram í einni af greinum
sínum, að Bjarni hafi blekkt ótal
manna og íagt tálsnörur fyrir lýð-
háskólamenn. Annar andstæðingur
hans, prófessor Westergárd-Nielsen,
lætur þess getið í einni af greinum
sínum, að tilgangslaust sé að loka
dönskum blöðum fyrir honum, því
að þá þjóti hann bara í blöð á hin-
um Norðurlöndunum og skrifi þar.
Svo hart fylgdi Bjarni málinu eftir
upp á eigin ábyrgð og án þess að
nokkur bæði hann um það.
Árið 1961 sendi hann frá sér nýja
bók um handritamálið, „Danmark
— Island og hándskriften“. Skömmu
seinna var tillagan um að færa ís-
landi handritin sem gjöf samþykkt
á danska þjóðþinginu í fyrsta sinn.
En Poul Möller setti lykkju á band-
ið hjá Jörgen Jörgensen með mót-
mælaundirskrift 60 þingmanna, svo
að lögin gátu ekki gengið í gildi,
fyrr en eftir nýjar kosningar, sem
fram fóru 1965. Þá tók K. B. Ander-
sen við af Jörgen Jörgensen, og
lögin voru samþykkt á nýjan leik.
Eftir að danska gjafatillagan kom
fram á sjónarsviðið brýndi Bjarni
brandinn miklu minna en áður og
stuðlaði að því, að danskir íslands-
vinir önnuðust málflutninginn. Á
sama hátt beittu íslenzk stjórnar-
völd sér fyrir því að skapa velvilja
og skilning gagnvart okkur með því
að gera hlut þeirra sem stærstan.
Samt sem áður gleymdi enginn
Bjarna Gíslasyni, og stjórn íslands
hefur sýnt honum heiður og þakkir
á vegum þjóðarinnar. Við heim-
komu fyrstu handritanna var hann
sæmdur stórriddarakrossi fálkaorð-
unnar.
★
8 VIKAN 24. TBL.