Vikan

Eksemplar

Vikan - 11.09.1975, Side 14

Vikan - 11.09.1975, Side 14
Ennþá er það kynþokki JamesDean, sem selur gallabuxur um heim allan.... Var það ástarsorg, sem rak hann i dauðann? Steig hann ben- sinið i botn og kvaddi þennan heim af ásetningi? Er hann ennþá á lifi, vandlega falinn á geð- veikrahæli i Bandarikjunum? Eða dó hann, vegna þess að hann vildi leika hina stórkostlegu hetju i einkalifinu lika, uppreisnar- seggur undir stýri? Spurningar eru margar um goðsöguna og manninn James Dean. Hvort kvikmyndastjarnan, James Dean, hafi ekið viljandi i dauðann, — hvort það sé raun- verulegt? Og ennþá er spurt, tuttugu árum eftir dauða hans. Fyrirmyndin og átrúnaöar- goðið lifir enn i hjörtum margra kvikmyndahúsin um heim allan. Nú er verið að sýna þrjár myndirnar, sem hann lék i i Hollywood og ennþá fylla þær kvikmyndahúsin um heim- allan. Þótt hann sé látinn, — og senni- lega verður að álita það rétt, þá lifir hann áfram i goðsögninni. Sólin var hátt á himni, eins og eldrauður hnöttur, hinn eftir- minnilega dag, 28. september árið 1955. James Dean þaut eftir hraðbrautinni númer 466 i silfur- lita bilnum sinum, Porsche Spyder, á leið frá Los Angeles til Salinas. Við hlið hans sat Rolf Weytreich, þýskur vélfræöingur, og þeir voru á leið til að ’ taka þátt i kappakstri. Lögregluþjónn i umferðarlög- reglunni, Otie Hunter, náði i Porschinn og gat stöðvað hann. Þegar Dean sveigði aftur út á hraöbrautina, var hann búinn að fá eina sektina fyrir of hraðan akstur. Og aftur var þotið af stað til Salinas og kappaksturins. En hálftima siðar skeði iö ör- lagafulla slys. A vegamótum milli hraðbraut- ar númer 466 og 41, ók Porschinn inn i Buick á æðislegum hraða. Sekúndum siðar var billinn orðinn að óþekkjanlegri járna- hrúgu. Lögreglubilar og sjúkrabilar með vælandi sfrenum komu skjótt á staðinn og að minnsta kosti þrem mönnum var ekið til Chilamesjúkrahússins. Þaö voru þeir James Dean, aðstoðarmaður hans Rolf Weutreich og Donald nokkur Turnupseed sölumaður, sem ók Buicknum. Allt, sem i mannlegu valdi stóð, var gert á sjúkrahúsinu til að bjarga hinum þrem slösuðu mönnum, Weutreich og Turnupseed varð bjargað og þeir hlutu engin varanleg meiðsl.En þannig var það ekki með James Dean. Klukkutima eftir árekstur- inn, var tflkynnt i útvarpi, að kvikmyndastjarnan James Dean væri látinn. A þvi augnabloki varð goð- sagan um þennan unga mann til. Hann varð frelsari ungu kyn- slóðarinnar i gallabuxum og nankinsjakka. Já, nú eru liðin tuttugu ár frá þessum atburði, og ennþá hyllir æskufólk James Dean. Ungar stúlkur og grátandi konur flykkj- ast ennþá að gröf hans, eins og pilagrimar. Hann var goðsögn, meðan hann lifði og i enn rikari mæli eftir andlátiö. Ef hann er þá dáinn. Þvi að lát hans var dularfullt, jafn dularfullt og ævintýralegur frami hans i kvikmyndaheimin- um. Hinar stuttu tilkynningar um lát hans frá lögreglu og sjúkra- húsinu, hafa orðið til þess að alls konar sögur spunnust og at- burðurinn túlkaður á ýmsa vegu. Sniðugir náungar, með verslunarhæfileika (og þeirvoru margir i þá daga), hafa haldið þessari goðsögn vakandi til að hagnast og hafa breitt út þá hug- mynd, að James Dean hafi alls ekki látist i bilslysinu. t öllu þessu sagnaflóði, hefur sú saga lika komist á kreik, að það hafi verið einhver fjórða persóna við harmleikinn riðin og það hafi verið lik þeirrar persónu, sem hafði verið grafinn, þar sem minningarlegsteinninn um James Dean er i dag. Það fylgdi sögunni, að James Dean hefði hlotið svo hroðalegan áverka, að útlit hans hefði af- skræmst og að hann hafi hlotið heiláskemmdir, sem orsökuðu geðbilun og að hann sé falinn á einhverju geðveikrahæli i Banda- rikjunum. Ilviksögurnar gcngu og nýtt æði hóf göngu sína. Nokkrum vikum eftir slysið, fóru þessar hviksögur að berast um Hollywood. Blaðasnápar fengu þarna gómsætan bita og nýtt James Dean-æði greip um sig, en það varð til þess, að kvik- myndir hans fóru nýja sigurför um heiminn. Nú er enn eitt æðið á leiö i vest- rænum heimi og frami þessa sér- kennilega unglings enn einu sinni kominn á ferö fyrir fullum segl- um. Það eru margir sem hafa skrifað ævisögu James Byron Deans, en þær eru sennilega ekki allar sannleikanum samkvæmar, en samt er hægt að draga ýmis- konar álit af þeim um þennan pilt. Eftir þvi, sem sögur herma, var hann einmana á æskuárum. Hann missti móöur sina, þegar hann var fimm ára og faðir hans kæröi sig sennilega litið um hann. Hann var þvi sendur til ættingja i Illionois, og þeir ættingjar sáu ai- veg um uppeldi hans. Það var einhvers staðar i Indiana, sem hann gekk sin fyrstu hikandi skref á leiksviðsfjölum. Ættingjar hans vildu um fram allt gera hann að lögfræðingi. Hann var prýðilega greindur og gekk vel i skóla. James Dean rölti að visu um háskólalóðina, með lagadoðranta undir handleggn- um, en áhugi hans allur beindist aðallega að leikstarfsemi innan skólans. Hann notaði allar sinar fristundir, til að kynna sér leikhús og leiklist og óskaði einskis frekar en að verða leikari, fræg- ur leikari. Arið 1950varhann nitján ára og þá strauk hann til New York með vini sinum, sem var með sömu leikhúsdelluna. Þeir voru báðir ákveðnir i að sigra á leiksviðinu. En Broadway hafði engan áhuga á honum og hann varö að vinna fyrir sér með allskonar lausavinnu: við strætisvagna á veitingastofum og öðrum slikum stöðum. Það sem hélt i honum lif- inu þegar sulturinn svarf að, var vonin um að verða einhvern tima leikari. Fyrsta tækifærið fékk hann i leikriti eftir Gide, en þótt leikritið i þeild fengi frekar slæma dóma, þá fékk James Dean mjög góða dóma fyrir leik sinn. Árið 1954 varð merkisár i lifi James Dean. Það hófst með þvi, að hann var kjörinn sá ungi leikari, sem ætti mesta framtið fyrir sér, en þótt framleiðendur þyrðu ekki að veðja á hann, varð þetta samt það sem reið bagga- muninn. Maðurinn, sem m.a. kom Marlon Brando á framfæri, tók Dean með sér til Hollywood. Sá maður var Elia Kazan. Þrátt fyrir mikil mótmæli framlcið- anda, þá hamraöi hann vilja sinn i gegn og kom Dean á kvik- myndatjaldið. Frumraun sina þreytti hann i „East of Eden” árið 1954 og framleiðandinn sem ekki hafði trúaö á hæfileika hans, varð nú fyrir mikilli undrun. Það má segja að James Dean hafi orðið heimsfrægur á einni nóttu. Þrjóskufulli unglingurinn i galla- .buxunum varð nú á sömu stundu fyrirmynd unglinga um allan heim og frægðina fann hann, sérstaklega var það kvenfólkið, sem dáði hann. Hollywood hefur breytt mörg- um leikaranum, en það var James Dean, sem breytti Holly- wood. Uppreisnarmaðurinn, sem kom ungu stúlkunum til að andvarpa. James Dean var eitthvaö nýtt, algjör andstæða hinna skartlegu stjarna, sem þá réðu lögum og lofum í Hollywood. Hann lagði sér aldrei til þetta hefðbundna kvik- myndabros og var ekkert likur kvikmyndahetjunum, sem áður höfðu töfrað áhorfendur. Hann var einfaldlega eins og venjuleg- ur unglingur, maður af holdi og blóði. Hvers vegna var það einmitt þetta, sem kom ungu stúlkunum til að andvarpa af hrifningu? Það er sennilega ekki hægt að svara þvi, en það er hægt að geta sér þess til. Æskan i þá daga, var alin upp i skugga atomsprengjunnar og var i brýnni þörf fyrir að fá þessa fyrirmynd, kynnast manni, sem þorði að ganga i berhögg við forna hefð. Flöktandi augnaráðið undir hárlubbanum var þrjósku- legt: buxnagarmarnir og stutt- ermabolurinn höfðu sannarlega séð betri daga: — en hann var uppreinsarmaðurinn sem þetta unga fólk þráöi að likjast sem mest. Nú risu upp klúbbar og allskon- ar félagsskapur, sem kenndi sig við James Dean og næsta kvik- myndin, sem lika fór sigurför um heiminn kvnnti undir þessari að- dáun alveg að suðupunkti. Reyndar voru það aðallega stúlkurnar, sem stóðu i löngum biðröðum til að sjá hetjuna. Það var kvikmyndin „Giant”, sem tók af allar efasemdir og því var slegið föstu, að James Dean væri besti kvikmyndaleikari þessarar kynslóðar. Jafnvel stjörnur eins og Liz Taylor féllu i skuggann, þegar þessi ungi maður varð mótleikari hennar. Eldri kynslóðin varð einfald- lega að sætta sig við þetta og hann leysti úr læðingi hugmyndir unga fólksins um lifið sjálft. Hann varð hinn ungi uppreisnarseggur, en það varð reyndar titillinn á þriðju kvikmyndinni, sem hann lék i (A Rebel without a Cause (1955). En þegar sú kvikmynd var sýnd, var James Dean allur. Ilann var á kvikmyndatjaldinu cins og hann var f einkalífi slnu. Einkalif hans og lif þeirra, sem hann sýndi á kvikmyndatjaldinu, var ósköp áþekkt. Hann var jafn þrjóskur, uppstökkur og hrottafenginn á báðum þessum vigstöðvum. Hann elskaði hraða, hraða, sem gat varla haft annaö en dauðann að fylgdarsveini. En hann varö aö skuldbinda sig til þess að aka ekki of hratt og halda sig sem lengst frá kappaksturs- brautum meöan á upptökum stóð, og hann varö að skrifa undir samningana. Framleiðendur treystu honum ekki of vel. Þrátt fyrir tiltölulega stutta 14 VIKAN 37. TBL.

x

Vikan

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.