Vikan - 07.02.1980, Qupperneq 16

Fjölskyldumál — Guöfinna Eydal
Sálrænir
sjúkdómar
fullorðiima
Mótun í bernsku
1 bernsku mótast flest persónusér-
kenni mannsins. Mótun þessara sér-
kenna er mjög háð því umhverfi sem
barnið elst upp í. Maðurinn getur þróast
í jákvæða eða neikvæða átt á margan
hátt. Maðurinn getur t.d. orðið
skaddaður persónuleiki af því að
umhverfið, sem hann ólst upp í,
megnaði ekki að veita honum nægilegan
stuðning þegar hann hafði þörf fyrir
j>að. Maðurinn getur líka skaddast af því
að umhverfið gat ekki tekið tillit til eða
skilið sérkenni og þarfir hans.
Barn sem skaddast í æsku þarf ekki að
sýna þess merki fyrr en komið er fram á
fullorðinsár. Enn er lítið vitað um að
hve miklu leyti erfðafræðilegir og
líffræðilegir þættir ráða því að sumt fólk
lendir í sálfræðilegum erfiðleikum og
sumt ekki. En rannsóknir innan
þróunarsálfræði hafa hins vegar leitt til
að í dag er miklu meira vitað um hvaða
þýðingu umhverfi mannsins hefur á
persónuleika hans. Persónuleiki
mannsms endurspeglar alltaf samskipti
einstaklingsins við umhverfi sitt og hvað
umhverfi hefur getað boðið einstakl-
ingnum upp á. Maðurinn fæðist ekki
sem ákveðinn persónuleiki, heldur
verður hann það smám saman i nánum
tengslum við umhverfi sitt.
Afbrigðileg hegðun
Allar menningarþjóðir hafa ákveðnar
skoðanir og reglur um hvaða mannleg
hegðun sé viðurkennd sem eðlileg og
hver sé óeðlileg eða afbrigðileg. Maður-
inn er gjarnan kallaður afbrigðilegur ef
hann er öðruvísi en reglur og væntingar
annarra samfélagsmeðlima segja til um.
Maður er þvi oft talinn sálrænt
afbrigðilegur ef hann uppfyllir ekki þær
kröfur um hegðun sem samfélagið ætlar
honum. Á seinni árum hafa farið fram
miklar umræður víða erlendis um hvern
eigi að kalla sálrænt afbrigðilegan og
hvern ekki. Umræðurnar hafa að miklu
leyti orðið til vegna þess að þegar ein-
hver er kallaður sálrænt afbrigðilegur,
skrítinn eða geðveikur, þá liggur sú
skoðun til grundvallar að eitthvað sé
„að” viðkomandi á sama hátt og þegar
hann er t.d. líkamlega veikur. Það hefur
ekki verið tekið tillit til umhverfis
mannsins og þróunarsögu hans.
Meðhöndlun á fólki sem á í sálrænum
erfiðleikum hefur oft einnig beinst að
því að meðhöndla einstaklinginn eins og
það sé einungis eitthvað að honum.
Þegar mönnum fór að verða meira
ljóst, að þróunarsaga hvers manns hefur
mikil áhrif á tilkomu sálrænna erfið-
leika og að umhverfið skiptir miklu máli
fyrir persónuleikaeinkenni hvers og eins,
hafa margir endurskoðað afstöðu sína
gagnvart fólki sem á í sálrænum erfið-
BANGKOK sófasettið
Úr eik — Plussáklæði
Sófaborð úr eik
BÓLSTRARINN
Hverfisgötu 76 — Sími 15102
V .. . imJ
leikum og breytt meðhöndlun
samkvæmt því
Hefðbundin heiti á sálrænum
sjúkdómum
Þegar litið er á sálræna sjúkdóma og
hegðun sem kallast afbrigðileg í ljósi
umhverfis og þróunarsögu mannsins er
þörf á að nota ákveðin hugtök til að lýsa
þeim. 1 dag eru slík hugtök ekki til. Hins
vegar eru til mörg hefðbundin hugtök
sem sálfræðin og geðlæknisfræðin hafa
notað til að aðgreina og skilgreina
sálræna sjúkdóma. Mörg þessara
hugtaka kannast flestir við og margir
hafa kynnst þeim sjúkdómum sem
minnst verður á, annaðhvort af eigin
raun eða fyrir reynslu annarra. Tveir
stærstu sjúkdómahópar sem taiað er um
í hefðbundnum skilningi nefnast: 1.
taugaveiklun (d. neuroser) og 2. gcðveiki
(d. psykoser).
Taugaveiklun
Ýmiss konar taugaveiklunareinkenni
eru mjög algeng í vestrænni menningu.
Maður sem er taugaveiklaður getur oft
lifað tiltölulega eðlilegu lífi og það þurfa
ekki aðrir en þeir allra nánustu að verða
varir við taugaveiklun hans. Tauga-
veiklað fólk leggur hins vegar yfirleitt
miklar hömlur á sína nánustu, m.a. með
þvi að vilja alltaf láta taka skilyrðislaust
tillit til sín, láta vorkenna sér fyrir hvað
það á bágt, vera heima hjá sér, láta ekki
aðra yfirgefa sig.
Taugaveiklun eða taugaveiklunar-
einkenni eru til í mörgum myndum, en
fólk sem er alvarlega taugaveiklað hefur
oft ýmiss konar óþægileg einkenni, t.d.
hræðslu við ýmsa hluti eða ómót-
stæðilega þörf fyrir að framkvæma
hlutina á nákvæmlega sama hátt.
Tilvera taugaveiklaðs fólks einkennist
gjarnan af miklum hömlunum og því að
það þorir ekki að fullnægja ýmsum
hvötum.
Taugaveiklun er talin mótast i
bernsku, enda þótt hún komi fyrst fram
þegar komið er fram á fullorðinsár.
Taugaveiklun verður sennilega til vegna
rangs, harðneskjulegs uppeldis sem
mótast af boðum og bönnum, sérstak-
lega þegar um er að ræða eðlilegar
kynferðislegar og árásargjarnar hvatir
mannsins. Taugaveiklun hamlar
persónuleika mannsins miklu minna en
geðveiki.
Geðveiki
Það er oft sagt að geðveikur maður
einkennist af því að raunveruleikaskyn
hans sé brenglað. Persónuleiki og
hegðun geðveiks manns breytist mikið
frá því sem kallað er eðlilegt. Geðveikur
16 Vlkan 6. tbl.