Vikan - 13.05.1982, Blaðsíða 7

Einkarétturá Islandi:Vikan
Vísindi fyrir almcnning
*
GÁTAN UM
GULA REGNIÐ
LEYST?
Er eiturefnahernaður stundaður í Suðaustur-Asiu? Því hefur
um skeið verið haldið fram. Hér skoðar sænski vísindablaða-
maðurinn Harry Bökstedt það sem fram hefur komið í þessu
máli og hvað líklegt má telja með og móti.
aðgerðum gegn kjarnorkuvopnum.
Hann lýsti því yfir að nú hefðu fundist
öflugar sannanir (firm evidence) fyrir því
að líffræðilegum vopnum væri beitt i
Suðaustur-Asiu.
Enn ein sönnun....
Daginn eftir var haldinn fréttafundur í
Washington þar sem utanríkisráðu-
neytið lagði fram „sönnunargögn" sin.
Þau voru sýnishorn af gróðri — eitt lauf
og dálitill plöntustilkur — frá þorpi i
Kampútseu, skammt frá landamærum
Thailands. Á þessum plöntuhlutum var
lag sem sagt var myndað af „gula
regninu”. Sérfræðingur í sveppaeitri
komst að þeirri niðurstöðu að bæði i
blaðinu og stilknum væri óeðlilega mikið
af þessum tegundum sveppaeiturs:
nivalenol, deoxynivalenol og T2. Þessar
eiturtegundir verða til i vissum
legundum rotnunarsveppa sem viða eru
mjög algengir. Þessir rotnunarsveppir
leggjast oft á ræktaðan gróður og með
þeim hætti getur maðurinn orðið fyrir
lifshættulegri eitrun. Árið 1944 dóu til
dæmis fjölmargir borgarar i Sovét-
rikjunum eftir að hafa neytt brauðkorns
sem hafði myglað af völdum rotnunar-
sveppa i vetrargeymslunni.
Droift úr flugvcl
Samkvæmt vitnisburði bandariska
sérfræðingsins dr. Chesters Mirocha
þrífast þessir sveppir hins vegar ekki i
heitu loftslagi Suðaustur-Asíu þannig að
eiturefnin hefðu ekki getað myndast á
náttúrlegan hátt i þeim plöntuhlutum
sem teknir voru i þorpinu í Kampútseu.
Mirocha var þess vegna sammála stað-
hæfingu stjórnvalda um að sveppa-
eitrinu hlyti að hafa verið dreift yfir
þessar slóðir úr flugvél. Þegar enn-
fremur var bent á að Sovétrikin höfðu
góða möguleika til að framleiða þessi
efni i stórum stíl var það að sjálfsögðu
skýr vísbending um hvaðan eitrið væri
ættað.
En þeir voru margir, líka í Banda-
ríkjunum, sem töldu utanrikisráðu-
neytið standa á veikum grunni til að
bera fram svo alvarlegar ásakanir sem
þessa. Einn skarpasti gagnrýnandinn var
Matthew Meselson, virtur líffræðingur
við Harvard háskóla, sem i mörg ár var
ráðgjafi varnarmálaráðuneytisins í
málum varðandi efna- og liffræðileg
vopn. Hann staðhæfði meðal annars að
aðeins eitt sýnishorn væri ekki nægilegt
til að bera fram svona grófa ásökun og
að eiturefnin gætu þrátt fyrir allt hafa
myndast þar á staðnum með eðlilegum
hætti. Hann vildi ekki neita því að „gult
regn” gæti verið til en hélt þvi fram að
virk efni í þvi hlytu að vera eitthvað
annað en mycotoxin, sem að hans áliti
gátu ekki ein út af fyrir sig valdið jafn-
heiftarlegum einkennum og lýst var.
Bók og þingncfndarrannsókn
Síðar í þessum sama mánuði kom út
bók eftir blaðamanninn Sterling
Seagrave, sem lýsti því hvernig fjöldi
fólks í Suðaustur-Asiu, Jemen og
Afganistan hefði orðið fyrir efna- eða
líffræðilegum árásarvopnum. Og i
nóvember komu stjórnvöld fram með ný
sönnunargögn. Richard Burth
aðstoðarutanríkisráðherra tilkynnti að
nú hefðu verið rannsökuð þrjú ný sýni
frá jafnmörgum stöðum í Kampútseu og
Laos og í þeim hefði fundist mikið af
sömu eiturtegundum og i fyrsta sýnis-
hominu. Þetta varð til þess að þingið
skipaði sérstaka rannsóknarnefnd til að
kanna þessi mál og Burth taldi sér óhætt
aðskerpa ásakanirnar. Hann sagðist viss
um að „sambærilegu eitri væri dreift í
Afganistan þótt enn væru ekki komin
bein sönnunargögn þaðan”.
Efasemdamaðurinn Meselson viður-
kennir að þessar nýju uppgötvanir bendi
til þess að sveppaeitri sé dreifl viljandi en
hann hvetur enn til að fara varlega í full-
yrðingar um þetta mál. Hann segir að til
þess að menn geti verið alveg vissir í
sinni sök þurfi fleiri rannsóknir á fleiri
sýnishornum sem séu fengin með þeim
hætti að uppruni þeirra sé yfir alla gagn-
rýni hafinn. Hann sakar utanrikisráðu-
neytið enn um ýkjur og staðhæfir að til-
tekið vatnssýnishorn frá Laos geti ekki
verið jafnhættulegt og gefið er i skyn i
rannsókn þingmannanefndarinnar.
Hann segir að með þvi innihaldi sveppa-
eiturs, sem vatnið hafði samkvæmt
rannsóknarniðurstöðum, þurfi
maðurinn að drekka 25 lítra af þvi til að
fá í sig banvænan skammt af eitri.
Aftur á móti var því haldið fram í
sjónvarpsdagskrá nýlega að hugsanlega
gætu nefnd sveppaeiturefni valdið
áköfum innri blæðingum á mjög
skömmum tíma. Engu að siður hefur
utanrikisráðuneyti Bandarikjanna orðið
fyrir margvíslegri gagnrýni fyrir skort á
sönnunum og fyrir að hafa dregið hvat-
vislegar ályktanir. Þetta má meðal
annars sjá i grein eftir Nicholas Wade í
tímaritinu Science en þótt Wade gagn-
rýni ráðuneytið endar hann grein sina á
að segja að þau sönnunargögn, sem
þegar hafa verið lögð fram, séu nægilega
ískyggileg til að ástæða sé til að gera
„alvöru”-rannsókn á „gula regninu”.
„Fullkomlcga eðlilegt"
Hversu liklegt er að Sovétríkin taki þá
áhættu að búa heri sína og bandamanna
sinna efna- og líffræðilegum vopnum og
brjóta þannig viðurkenndar alþjóðasam-
þykktir? Og velja þá til þess efni eins og
mycotoxin?
Sænski lyfjafræðingurinn Nils-Göran
Sjöblom, sem jafnframt er sérfræðingur
í málefnum þróunarlandanna, hefur
lengi átt þátt í sænskum rannsóknum i
leit að mótefnum við hugsanlegum efna-
fræðivopnum. Hann telur staðhæfingar
bandariskra stjórnvalda „fullkomlega
eðlilegar”. Þessi eiturefni hafa þann
mikla kost að það er erfitt að finna þau,
meðal annars vegna þess að þau hverfa
mjög fljótt. Einnig má segja að þau séu
sérlega hentug til að nota i afskekktum
byggðum, sem erfitt er að komast að,
byggðum þar sem skortur er á sjúkra-
o
þjónustu og mannafla og aðferðum til
að staðfesta orsök sjúkdómanna.
Sjöblom telur einnig ákveðna kaldhæðni
fólgna i því að einmitt svona svæði skuli
valin til að próf? ný og lúmsk eiturvopn.
19. tbl. Vikan 7