Vikan - 12.12.1985, Side 30

Auguste Vaillant fór undir fallöxina
fyrir þetta tilræði sem olli meiri
reyk og skelfingu en skemmdum.
Enginn fórst. Sprengjan sprakk í
þinghúsinu í Paris á desemberdegi
1893. Vaillant var óskilgreinanleg-
ur rótleysingi en sló um sig með an-
arkiskum frösum og þvi var barátt-
an gegn anarkistum enn hert eftir
tilræðið.
um sínum í framkvæmd og
voru á tímabili síst minna áber-
andi en kommúnistar í andstöð-
unni gegn Frankó og falangist-
um. En sem kunnugt er urðu
það hinir síðastnefndu sem
höfðu sigur í lokin og nutu
drjúgs liðstyrks frá skoðana-
bræðrum i Þýskalandi.
Proudhon
,,Eign er þjófnaður!” var
slagorðið sem hneykslaði menn
hvað mest hjá anarkistanum
Proudhon (1809 — 1865) þegar
hann gaf út bókina Hvað er
eign? (1840). Proudhon var
prentari að iðn og skrifaði mikið
um anarkisma. Hann velti mjög
vöngum yfir skipulagningu
þess þjóðfélagskerfis sem hann
trúði á. Það var mjög í anda
þeirra sem vildu smáar einingar
handverksmanna þar sem allir
gætu lifað starfsömu lífi og
uppskorið nauðþurftir en eignir
yrðu ekki á fárra höndum.
Hann gerði ráð fyrir að menn
ættu afrakstur þess sem þeir
sjálfir ynnu fyrir en ekki fram-
leiðslutæki, þau væru sameign
allra.
Bakúnín
Byltingarsinnaðri var Rússinn
Bakúnin (1814 — 1876) sem ef
til vill var litskrúðugastur allra
frumkvöðla anarkismans. Hann
lifði ekki reglusömu og vinnu-
sömu lífi eins og Proudhon,
hann var að vísu hamhleypa til
verka og afkastaði á stuttum
tíma heilmiklu en gat svo nýtt
tímann illa á milli og lifað
bóhemalífi. Hann var mikill
ræðuskörungur og eldmóður-
inn, sem fylgdi honum, verkaði
smitandi á samstarfsfólkið.
Hann var sífellt að bralla eitt-
hvað róttækt til að bylta samfé-
laginu á þann veg sem hann
vildi hafa það. Hann var sá an-
arkistanna sem tók þátt í
flestum uppreisnum og bylting-
um, sem fóru að vísu allar út
um þúfur, og hann var einnig
sá þeirra sem var mest áber-
andi í deilum anarkista við
kommúnista, meðal annarra
Marx. Fylgi manna við anark-
isma var síst minna en við
kommúnisma á ofanverðri 19.
öld en eftir að sló í brýnu milli
þessara tveggja höfuðbyltinga-
stefna um og eftir 1870 klofn-
aði alþjóðasamband verka-
manna og anarkistar urðu í
raun undir í þeim átökum þó
þeir hafi fyrir verið áhrifameiri
en kommúnistarnir.
Krópotkín
Á meðan barátta anarkista
fyrir réttlátara þjóðfélagi fór að
taka á sig æ fjölbreyttari myndir
og verða ofbeldisfyllri kom fram
á sjónarsviðið þriðji anarkistinn,
Rússinn Krópotkín (1842—
1921) sem var þeirra friðsæl-
astur í kenningum. Hann lenti
eins og landi hans í fangelsun-
um út af skoðunum sínum en
var lengst af búsettur í London
og víðar í Evrópu, lifði mjög
friðsælu og borgaralegu lífi og
skrifaði mikið um kenningar
sínar.
Að einu leyti tók hann þó
herskárri afstöðu en flestir aðrir
anarkistar, hann studdi banda-
menn opinberlega í fyrri heims-
styrjöldinni og var gagnrýndur
mjög fyrir það af mörgum skoð-
anaþræðrum sínum. Hann lifði
það að koma til Rússlands eftir
byltinguna en dó skömmu eftir
1920, vonsvikinn yfir fram-
kvæmd mála i landi sínu.
30 Vikan 50. tbl.