Vikan - 24.04.1986, Page 45

- Af þjó&iaðarmálum
og opinberum hýðing-
um á Austurvelli
I einum hinna fyrri greina um þætti úr
Reykjavíkursögu, sem hér hafa birst að undan-
förnu, var sagt frá hinu svokallaða draugamáli
í Brúnsbæ þegar við lá að þeir hræddu líftór-
una úr Pétri beyki, Sigurður rímnaskáld
Breiðfjörð og félagar hans. Spannst af því dóms-
mál og þó ekkert þætti beinlínis sannað féllust
hinir ákærðu á að borga nokkra upphæð til
fátækra í Reykjavík og skildu aðilar eftir það
sáttir að kalla. Einn félaga Sigurðar Breið-
fjörð, og sá þeirra sem mun hafa leikið draug-
inn, var Guðmundur nokkur Hannesson sem
þá gegndi böðulsstörfum í Reykjavík. Var hann
kallaður „Fjósarauður" og var seinasti böðull
Reykvíkinga. Þá hýddi hann meðal annars þrjá
pilta samtímis á Austurvelli eftir þjófnaðarmál
og stakk vænni fúlgu í vasa sinn eftir þær að-
farir. Hér verður sagt frá máli piltanna þriggja.
Hýðingar tíðkuðust mjög á íslandi á fyrri
hluta nítjándu aldar enda voru æðstu embættis-
menn Dana þá sestir að „í Múrnum“ og ekkert
almennilegt fangelsi til í landinu um töluvert
árabil. Hýðingarnar þóttu því fjarska hentugar
refsingar en þóttu afar niðurlægjandi sem von
er, enda voru þær framkvæmdar opinberlega
og allur almenningur jafnan hvattur til að vera
viðstaddur. Sem betur fer virðast íslendingar
ekki hafa haft þá illkvittnislegu skemmtun af
hýðingum sem ýmsar aðrar þjóðir hafa af opin-
beru lífláti sakamanna sinna, en á hinn bóginn
var litið mjög niður á þá sem hýddir höfðu
verið og sumir þeirra áttu sér vart viðreisnar
von eftir refsinguna. Það er því svolítið mót-
sagnakennt að starf böðulsins var smáð af
öllum sómakærum mönnum; það var eins og
niðurlæging fangans færðist yfir á böðulinn og
mun það víst ekkert einsdæmi. Guðmundur
„Fjósarauður“ Hannesson kippti sér að vísu
ekkert upp við almenningsálitið og var stoltur
af starfi sínu - mun jafnvel hafa talið sig til
heldri manna. Um það voru fæstir Reykvíkinga
honum sammála og mönnum þótti við hæfi að
Guðmundur gerðist sótari og kamarmokari
þegar hýðingar voru aflagðar. En það er önnur
saga.
Hýðingarmál það sem hér verður frá sagt
hófst í febrúar árið 1829 eða nokkrum árum
eftir að Guðmundur Hannesson lék draug fyrir
Pétur beyki. Þá komu til Reykjavíkur nokkrir
ungir menn norðan úr landi og ætluðu sér að
fara á vertíð eins og þá var alsiða. Tveir ungu
mannanna voru bræður, Jóhannes og Benedikt
Björnssynir, og var Jóhannes 25 ára en Bene-
dikt þremur árum yngri. Með þeim voru þeir
Guðmundur Eiríksson, 26 ára, og Sveinn
Sveinsson, 27 ára gamall og bróðir fóstra Guð-
mundar; sá var maður afar illa þokkaður og
frægur víða um sveitir.
Norðanmennirnir fengu sér gistingu þegar í
bæinn var komið, bræðurnir hjá tómthúsmanni
í Traðarkoti en Guðmundur og Sveinn hjá föð-
ur Guðmundar í litlu koti er nefndist Garðs-
horn. Þeir komu sér fyrir fyrsta kvöldið en
daginn eftir hugðust þeir gera sér dagamun
áður en vertíðin hæfist.
Guðmundur hét maður og var Jónsson, versl-
unarmaður hjá Sigurði kaupmanni Sívertsen
sem verslaði í Hafnarstræti. Guðmundur hafði
herbergi í verslun Sívertsens og þangað komu
þeir Jóhannes Björnsson og Sveinn Sveinsson
kvöldið eftir að þeir héldu innreið sína í bæ-
inn. Þetta var ekki í fyrsta sinn sem þeir komu
til Reykjavíkur og vorið áður höfðu þeir haft
eitthvert snatt á hendi fyrir Sívertsen kaup-
mann og þá kynnst Guðmundi verslunarmanni
hans.
Guðmundur var heima þegar þá bar að garði
en giska ölvaður. Hann hleypti þeim þó inn en
vildi ekki gefa þeim brennivín. Þeir létu ekki
deigan siga, fóru yfir í verslun Robbs og keyptu
af honum hálfan pott af brennivíni sem Jóhann-
es borgaði. Með fenginn fóru þeir til Guðmund-
ar og settust að drykkju. Guðmundur Eiríksson
norðanmaður slóst brátt í hópinn.
Eitthvað mun þessi gleðskapur hafa farið
fyrir brjóstið á konu Sívertsens kaupmanns -
en hann var þá sjálfur fjarstaddur. Hún óttað-
ist að Guðmundur og þeir félagar myndu
kveikja í húsinu ef svo héldi fram sem horfði
og hafði að vonum af því stórar áhyggjur.
Brunavarnir voru þá litlar sem engar í Reykja-
vík. Hún bað því guðfræðinema einn, sem
einnig bjó í húsinu, um að freista þess að stöðva
gleðina. Guðfræðineminn hét Lárus Sigurðsson
og var mikill vinur þeirra Jónasar Hallgríms-
sonar og Tómasar Sæmundssonar; hann ku
hafa verið efnispiltur en lést seinna úr berkla-
veiki, aðeins 24ra ára að aldri. Hvað sem því
líður þá tókst Lárusi eftir nokkurn hamagang
að koma gestum Guðmundar út en ekki fyrr
en kallað hafði verið á báða lögregluþjóna
bæjarins. Guðmundur mun síðan hafa ætlað
að fara að sofa en gestirnir hans þrír voru ekki
seinir á sér að snúa til baka. Lögregluþjónarn-
ir höfðu ekkert tugthús og enga græna klefa
til að stinga þeim inn í og héldu þeir því ótrauð-
ir á fund Guðmundar að nýju þegar pólitíin
voru komin í hvarf.
Að því kom að allt brennivín var uppurið
og þá fór Sveinn aftur á stúfana og keypti
meira hjá Robb, að þessu sinni út á reikning
Guðmundar Jónssonar sem hafði leyft honum
það. Þeir sátu svo fjórmenningarnir að sumbli
fram undir miðnætti en þá héldu Sveinn Sveins-
son, Jóhannes Björnsson og Guðmundur
Eiriksson til síns heima. Guðmundur Jónsson
var þá orðinn svo snaróður af drykkju að hann
reyndi að brjótast inn í hús Sívertsens en var
ekki hleypt inn og drattaðist þá inn til sín.
Þegar Guðmundur vaknaði morguninn eftir
leið honum ekki vel. Hann mundi sömuleiðis
illa hvað gerst hafði kvöldið áður - aðeins að
þeir Sveinn og Jóhannes hefðu komið í heim-
sókn og að skömmu síðar hefði orðið eitthvert
vesin með lögregluþjónana. Fleira mundi hann
ekki. Hitt mundi hann að kvöldið áður hafði
hann átt forláta úr og ýmislega muni í ólæstri
kistu en þá átti hann bersýnilega ekki lengur.
Hann hélt því þegar á fund bæjarfógetans, held-
ur óhrjálegur á að líta, og kærði þá Jóhannes
og Svein fyrir þjófnað.
Land- og bæjarfógeti var þá maður að nafni
Ulstrup; maður sem ekki lét mikið að sér kveða
í þjóðmálum en þótti röggsamur lögreglustjóri.
Ritara hafði Ulstrup sem Jónas hét og var
Hallgrímsson.
Bæjarfógeti brá við skjótt og lét framkvæma
húsleit í Garðshorni og Traðarkoti þar sem
norðanmenn dvöldust. Garðshorn var rétt fyrir
ofan stiftamtmannshúsið, sem nú er Stjórnar-
ráðið, en Traðarkot nokkru ofar - svona hér
um bil þar sem nú er Vegamótaútibú Lands-
bankans, og er skemmtilegt til þess að vita að
það var þá utan lögsagnarumdæmis Reykjavík-
ur! Ulstrup varð þessvegna að fá leyfi sýslu-
mannsins í Gullbringu- og Kjósarsýslu til að
gera húsleit í Traðarkoti og fór sýslumaður,
Stefán Gunnlaugsson, með honum, lögreglu-
þjónunum tveimur og Guðmundi Jónssyni að
leita í föggum norðanmanna.
Ekkert fannst en þeir Jóhannes og Sveinn
voru settir í gæsluvarðhald. Þegar yfirheyrslur
hófust var fjarska lítið á Guðmundi Jónssyni
að græða annað en það sem fram kom hér að
ofan og þeir Jóhannes og Sveinn þrættu báðir
ákveðið fyrir að vita nokkuð um hina horfnu
gripi hans. Sveinn gat þess að Guðmundur Ei-
ríksson hefði komið í hópinn en hann mundi
ekki nákvæmlega hvenær. Hann sagðist og
hafa farið fyrstur úr herbergi Guðmundar um
nóttina en Jóhannes náð sér fljótlega. Bróðir
Jóhannesar, Benedikt, var einnig yfirheyrður
17. TBL VIKAN 45