Vikan - 30.10.1986, Page 9

Snorrason, son Snorra goða, og Ulf Ospaksson,
son Óspaks Ósvífurssonar hins spaka. í Heims-
kringlu segir frá dvöl þeirra ytra og hernaði við
Miðjarðarhafið. Frásögnin er viðburðarík og má
ekki minna vera en Zóe, drottningin í Mikla-
garði, beri ástarhug til Haralds. Hann var meira
spenntur fyrir Maríu, dóttur drottningar, en
drottningin varð grútspæld og neitaði bónorði
Haralds til Maríu.
Þegar Haraldur var búinn að fá sig fullsaddan
af drápum og hitasvækju þarna syðra og ætlaði
að snúa til Noregs aftur lét Zóe taka hann hönd-
um og stinga honum í dyblissuna. Haraldi tókst
þó fljótlega að sleppa úr prísundinni, náði i lið
sitt og fór þar sem konungur svaf. Segja drápur
hann hafa stungið augun úr kóngsa og numið
Maríu á brott. Komst hann við illan leik um
Bospórussundið út i Svartahaf en lét „jung-
frúna" á land. Fékk hann henni föruneyti til
Miklagarðs aftur og bað hana að segja Zóe
„hversu mikið vald hún hafði á Haraldi eða hvort
nokkuð hefði drottningar ríki fyrir staðið að hann
mætti fá jungfrúna". Að þessu mæltu sigldi Har-
aldur til Noregs, tók þar við konungdómi og fékk
brátt viðurnefnið Haraldur harðráði. En það er
önnur saga.
Kvennabúr og
filabeinsskeiðar
Skal nú aftur tekinn upp þráður þar sem seld-
sjúkarnir voru farnir að láta til sín taka á því
svæði sem í daglegu tali er nefnt Tyrkland. Þeir
fylgdu Múhameð spámanni að málum en sýndu
kristnum helgistöðum sömu óvirðingu og trú-
bræður þeirra sunnar í álfunni. Þótt kjrkjan hefði
klofnað i rómversk-kaþólska og grísk-kaþólska
deild stóð hún saman gegn þessum „villimönn-
um". Fyrstu krossfararnir voru sendir út af
örkinni til að hjálpa Miklagarðsmönnum að vinna
landið helga á ný. Slóð þeirra var blóðug en þeir
voru ekki að sama skapi sigursælir. Að endingu
lögðu þeir Konstantinópel undir sig og rændu
musteri hennar.
í upphafi fimmtándu aldar réðu Ottóman-
Tyrkir, sem voru skyldir seldsjúkunum, yfir
svæðinu milli Svartahafsins og Miðjarðarhafsins,
að Konstantínópel frátalinni. Það var svo árið
1453 að þeir náðu valdi yfir borginni eftir langa
og harða bardaga. í stað keisara og kirkju komu
íslamskir soldánar til sögunnar. Konstantínópel
var gefið nýtt nafn, Istanbúl. Nafnið á sér grískar
rætur, er dregið af „eis ten polin" sem þýðir „til
borgarinnar". Næstu Ijögur hundruð árin lifðu
soldánarnir við mikinn íburð og glæsilegt hirðlíf.
Kvennabúr þeirra rúmaði nokkur hundruð eigin-
konur og súpan var snædd af gulldiskum með
filabeinsskeiðum. Framfarir voru hins vegar litl-
ar. Á nítjándu öld stóð ríkið í kostnaðarsömum
stríðsrekslri og átti í peningaerfiðleikum, ítök
soldánanna minnkuðu og urðu að engu að fyrri
heimsstyrjöldinni lokinni. Eftir styrjöld Tyrkja og
Grikkja 1919 til 1922 var lagður grunnur að því
Tyrklandi sem nú er. Tyrkir þakka það starf
fyrsta forseta sínum. Mustafa Kemal eða Ata-
turk, eins og þeir kalla hann, það er faðir Tyrkja.
Hann lét latneska stafrófið leysa það arabíska af
hólmi, jók frelsi kvenna. breytti dagatalinu, endur-
skoðaði lög og beitti sér fyrir framförunt í
landbúnaði og iðnaði. Auk þess var Ankara gerð
að höfuðborg í hans tíð.
Fimm og hálf
milljón íbúa
Eftir situr Istanbúl; með mörg hundruð ára
sögu að baki, kastalarústir, basara, glæsilegar
hallir soldánanna, óteljandi moskur og styltur af
Ataturk - og fólk. Talið er að í Istanbúl búi fimm
og hálf milljón rnanna en daglega eru mörg hundr-
uð þúsund Tyrkir utan af landsbyggðinni þar
gestkomandi.
Bros og harmur.
Borginni má skipta í þrjá hluta. Einn er Asíu-
megin við Bospórussundið en Gullna hornið,
vatnsmikil. lygn á, deilir borgarhlutunum Evr-
ópumegin. Sunnan við það er elsti hluti borgar-
innar sem skagar út í Bospórus við mynni
Marmarahafsins. Á þessu svæði eru flestar elstu
og markverðustu byggingar í Istanbúl. Yst á skag-
anum er gamla soldánahöllin, Topkapi Sarayi,
sem nú er nokkurs konar safn, meðal annars
undirdjásn krúnunnar. í Topkapi gefst fólki kost-
ur á að fá leiðsögn um rangala kvennabúrsins sem
er vel við haldið, utan það hvað kvenna er vant
þar inni. í höllinni eru einnig einhverjir persónu-
legir munir Múhameðs spámanns geymdir. Hins
vegar er ekki vitað til þess að skegghár þeirra
Þorsteins drómundar eða Haralds harðráða séu
nokkurs staðar varðveitt.
í næsta nágrenni Hajlarinnar er Ayasofya eða
Soffiukirkjan sem Konstantín mikli á að hafa
látið byggja árið 325. Kirkjan eyðilagðist tvisvar
í eldi en var endurbyggð í stjórnartíð Jústiníanus-
ar. Var hvergi til sparað við endurgerð hennar
og var byggingarefnið flutt frá hinum ólíkustu
stöðum. Á fimmtándu öld var kirkjunni breytt í
mosku en árið 1935 lét Ataturk gera hana að safni.
Gegnt kirkjunni er Sultan Ahmet Camii eða
Bláa moskan eins og hún er oftast kölluð. Hún
var byggð á sautjándu öld og fær gælunafn sill
vegna bláleitra keramikflísa sem einkenna hvelf-
ingar hennar. Moskan er gríðarstór og óvenjuleg
að því leyti að hún hefur sex bænaturna í stað
tjögurra eins og flestar moskur.
Næst við Bláu moskuna er stórt ferhyrnt torg,
At Meydani eða Torg hestanna. í tíð Býzantíon
var þar leikvöllur fyrir hestvagna-kappakstur og
aðrar skemmtanir en nú standa þarna gömul
minnismerki, þar á meðal egypsk kleópötrunál frá
því um 1500 fyrir Krist. Myndletur hennar er
ennþá vel læsilegt, það er að segja ef maður er læs
á slíkar rúnir.
Tyrknesk
stórborgarmenning
Það væri lengi hægt að telja upp staði af þessu
tæi, minnismerki horfinna menningarskeiða, en
auðvitað setur menning samtímans mestan svip á
milljónaborg.
Eftir helgarinnkaupin.
í Tyrklandi er mikið atvinnuleysi og fjölmargir
freista gæfunnar í stórborgunum. Þar búa margir
við þröngan kost en flestir hafa einhver ráð með
að þjarga sér og sínum. Á fjölfarnari stöðum í
Istanbúl eru alls kyns sölumenn að störfum. Þeir
selja ilmvötn, greiður, maísstöngla, bolla, skyrtur;
bókstaflega allt sem nöfnum tjáir að nefna. Á
götuhornum rekst maður á smástráka með litlar
vogir sem þeir bjóða vegfarendum að stíga á fyr-
ir nokkra aura. Einstaka fullorðinn reynir einnig
að hafa ofan í sig og sína með þessum hætti og
margir hafa ekki ráð eða getu til annars en að
betla.
Verslunarhverfin skipta hundruðum. Frægast
er stóri basarinn þar sem fjögur þúsund kaup-
menn bjóða vöru sína. Vistarverur fólks eru með
öllu móti; allt frá glæsilegum einbýlishúsum niður
í pappakassa. Flest eru einhvers staðar þar á
milli. Víðs vegar er yfirbragðið mjög ólíkt því sem
gerist og gengur í Norður-Evrópu. Kindur eru
tjóðraðar við ljósastaura og gripum slátrað á
götum úti. Rafmagns- og símaleiðslur liggja utan
á húsum og er frágangurinn slíkur að það gengur
kraftaverki næst ef þær gera sitt gagn.
Annars fer kjarninn fyrir ofan garð og neðan
í lýsingu sem þessari. Þennan kjarna skynjar sér-
hver ferðamaður á persónubundinn hátt. Sumir
vilja kalla þennan kjarna hjartslátt þjóðarsálar-
innar, aðrir tala um andrúmsloft þorgarinnar.
Þennan kjarna fangar enginn í orð. En það má
kannski taka mynd af honum.
44. TBL VIKAN 9