Vikan - 12.01.1989, Blaðsíða 42

aukningu. Ómögulegt er að segja um
hvort hún er aðeins tímabundin eða upp-
haflð á aukinni tíðni í anda Durkheims.
Aðeins er hægt að fúllyrða að sjálfsmorð-
um fari fjölgandi þennan áratug.
Fullyrðingar
um sjálfsmorð
Miklar ranghugmyndir eru ríkjandi
varðandi sjálfsmorð. Hér á eftir fara 10
fullyrðingar sem virðast vera skoðanir al-
mennings en sérfræðingar vilja rengja.
1. Fólk sem talar um að taka eigið líf
gerir það ekki. Staðreyndin er sú að þrír
af hverjum fjórum þeirra sem fremja
verknaðinn hafa rætt ætlan sína áður og þá
jafhvel til að leita eftir hjálp.
2. Eingöngu vissar stéttir fremja
sjálfsmorð. Fólk af öllum stéttum fremur
verknaðinn. Þetta samræmist einnig niður-
stöðum Guðrúnar.
3. Þátttaka í vissum trúarhópum er
góð vöm gegn sjálfsmorðum. Það hef-
ur ekki sýnt sig að ströng trúarstefha geri
tíðnina minni. Ástæðan kann að vera sú að
hin sanna trú sé ekki það sama og trúar-
reglur. T.d. er útbreidd skoðun að sálin
komist ekki á réttan stað ef um sjálfsmorð
er að ræða.
4. Ástæður sjálfsmorða eru auð-
fundnar. Sannleikurinn er sá að skilning-
ur á ástæðunum er sáralítill.
5. Flestir þeir sem fremja sjálfsmorð
em haldnir þunglyndi. Sérffæðingar
telja þetta ekki rétt því margt annað komi
til. í samtali við Guðrúnu kom fram að illa
haldinn þunglyndissjúklingur fremdi ekki
sjálfsmorð. Hins vegar væru mörg dæmi
um verknaðinn þegar sjúklingur væri á
leið annaðhvort upp úr eða niður í alvar-
legt þunglyndi. „Því það þarf kraft til að
ffemja sjálfsmorð og illa haldnir þung-
lyndissjúklingar hafa ekki þennan kraff,“
sagði Guðrún. Hún vildi ennffemur taka
ffam að kraffur af þessu tagi ætti ekkert
skylt við hugrekki.Sjálfsmorð væri í raun
flótti eða uppgjöf, sem er algjör andstæða
hugrekkis.
6. Bati á tilflnningalegri líðan þýðir
minnkandi hættu á sjálfsmorði. Þá er
hættan mest, sbr. 5. fullyrðingu.
7. Að fremja sjálfsmorð er geðveiki.
Þrátt fyrir að fórnarlömbin séu flest ákaf-
lega óhamingjusöm þá virðast flest þeirra
veraí fullkomnu sambandi við raunveru-
leikann.
8. Árstíðir, staðsetning, loffþrýsting-
ur, loftslag, skýjafar, vindhraði, hita-
stig og vikudagar eru áhrifavaldar á
sjálfsmórð. Fyrir þessum sögusögnum
eru engar sannanir. Guðrún skoðar málið
með tilliti til árstíða. Niðurstaðan er að
konur fremja helst sjálfsmorð í nóvember,
því næst í október og desember en í 4.
sæti er júní. Karlar velja helst maí en því
næst mars. Fyrir bæði kynin eru maí og
mars með hæstu tíðnina.
9. Stjamfræðilegir þættir, s.s. afstaða
sólar og tungls, eru áhrifavaldar á
sjálfsmorð. Fyrir þessu eru engin rök.
10. Fómarlömb sjálfsmorða vilja
deyja. Flestir virðast vera í miklum vafa
um eigin dauða.
40 VIKAN 1. TBL. 1989
Sjálfsvígstilraunir
Lyfjaeitranir
Guðrún og Páll gerðu könnun á sjálfs-
vígstilraunum og birta þau niðurstöðurnar
í 10 ára afmælisriti Borgarspítalans. Þau
komast að þeirri niðurstöðu, með fyrir-
vara þó, að sjálfsvígstilraunir séu 11—13
sinnum fleiri en sjálfsmorð. Að sögn Ólafs
Jónssonar yfirlæknis á gjörgæsludeild
Borgarspítalans, en þangað koma flest til-
felli sjálfsvígstilrauna, er aðallega um að
ræða lyfjaeitranir og í mörgum tilfellum
tvö eða fleiri lyf saman ásamt áfengi. Lyfin
eru þá tekin ofan í áfengisvímuna. Hann
sagðist muna eftir nokkrum tilfellum þar
sem greinilega hefðu verið tæmdir heilu
lyfjaskáparnir í ölæði því hjá sömu ein-
staklingunum fundust m.a. fúkkalyf (pensi-
lín) og getnaðarvarnarlyf ásamt fleirum
sem algjörlega eru óviðkomandi sjálfseyð-
ingu. Aðspurður um fyrstu viðbrögð sjúkl-
inga þegar þeir vöknuðu af dvalanum,
sagði Ólafur að þau væru misjöfh. Þeir sem
hefðu í raun haft sjálfsmorð í hyggju og
jafhvel verið búnir að skipuleggja slíkt
yrðu oft bitrir, illir eða miður sín. Aðrir,
sem ffamkvæmt höfðu verknaðinn í minni
alvöru eða stundaræði, yrðu mjög fegnir
og þakklátir björguninni. „Bylting varð um
1950," sagði Ólafur, „þá var farið að nota
öndunarvél til að ná upp öndun og menn
hafa sífellt verið að ná betri tökum á gegn-
umstreymi vökva, þ.e. að fá fram þvag.
Árangur þessarar tækni er þegar kominn í
Ijós en nú deyja innan við 2% þessara ein-
staklinga." Ólafur kvað miklar breytingar
hafa orðið á lyfjanotkuninni. Svefnlyf
(barbitursýrusambönd) hefðu síðan 1950
verið á hröðu undanhaldi fýrir hinum
ýmsu geðdeyfðarlyfjum (valíum o.fl.)
Um fjölgun sjálfsmorða á þessum áratug
má segja að svipaðir toppar hafi komið
ffam áður, bæði 1910—1919 og 1961—
1970. Því er eins líklegt að næsti áratugur
verði lægri en sá sem nú líður. Hitt ber að
athuga að til er komin mikil neyðarhjálp
fýrir þá sem gera sjálfsvígstilraun með
lyfjum. Ef við gefum okkur að hjálpin leiði,
í einhverjum tilfellanna, til breytts hugar-
fars og einstaklingarnir reyni ekki aftur þá
er með þessu móti verið að vinna eins
konar fyrirbyggjandi starf sem áður var
ekki fyrir hendi. Því er það að þegar sjálfs-
morð eru skoðuð sem þjóðfélagslegt
vandamál þá má ekki einblína á fjölda
dauðsfalla og vera „ánægður" með gang
mála meðan þeim ekki fjölgar hlutfalls-
lega. Það þarf að skoða sjálfcvígstilraunir í
sama ljósi. Aðeins ef þær eru lagðar við
tölu dauðsfalla kemur stærð vandans í ljós.
Hví sjálfsmorð? Öll sund hljóta að virð-
ast lokuð því fólki sem hyggst taka eigið
líf. En hvernig má það vera þegar sundin
eru óteljandi? Gera má ráð fýrir að hugs-
unin um sjálfsmorð hertaki hugann og
blindi skynjun einstaklingsins svo erfitt sé
að koma auga á leið út. Fólk í hugarástandi
sem þessu kann að spyrja: „Hver er til-
gangur lífcins?" „Er dauðinn tilgangur
lífeins?" Öll deyjum við og kynnumst því
sem þar bíður. Er það því ekki skylda
hvers og eins, þó ekki sé nema gagnvart
sjálfum sér, að berjast í „þessu" lífi og
kynnast því til hlítar? □
*
SORGIN
TEXTI: SIGRÚN HARÐARDÚTTIR
Nýlega kom út bókin Ástvinamissir,
sem Guðbjörg Guðmundsdóttir
skráði, og gefin er út af bókaútgáf-
unni Tákn.
í bókinni er kafli eftir Högna Ósk-
arsson geðlækni, þar sem hann tæpir
á sjálfsvígum. Högni segir viðhorf sín
til sjálfsvígs mótast af hefðun lækna-
stéttarinnar, sem byggjast á því að þau
tengist mjög oft ákveðnum geðsjúk-
dómum, aðallega þunglyndi. Þótt
hann sé þeirrar skoðunar að menn
eigi að fá að ráða sínu lífi sjálfir álítur
hann að sé vilji fólks mótaður af sjúk-
dómi sem mögulegt er að meðhöndla
og lækna þá beri að skoða sérhvert at-
vik sérstaklega og reyna að hjálpa við-
komandi í stað þess að yppta öxlum
og segja: „Þetta er þitt einkamál." Geti
fólk ekki treyst sínum nánustu er
eðlilegt að það leiti til sérfræðinga,
svo sem lækna eða presta.
Högni segir: „Ein tegund sjálfemorða á
rót sína í félagslegri firringu. Fólk er þá
einangrað í starfi eða innan fjölskyldunnar,
engum tengt og sér sjálfsvíg sem einu út-
gönguleiðina." í slíkum tilfellum, og þegar
fólki tekst ekki að gera sér lífið nægilega
verðmætt, þá finnst því stundum greiðust
leið að reyna sjálfcvíg. f sumum tilvikum
verður hugsunin að áráttu, og þá er hún
orðin sjúkdómseinkenni. „Það þarf ákaf-
lega takmarkað hugrekki til þess að fyrir-
fara sér. Það að lifa krefct meira hugrekk-
is,“ segir Högni.
Oft hefur verið rætt um það hvort ekki
eigi að leyfa fjörgömlu fólki eða dauðvona
sjúklingum að binda endi á líf sitt og jafn-
vel að hjálpa þeim til þess. Högni segir það
ekki vera í sínu valdi að ákveða slíkt. Leiti
einhver til hans, til dæmis einstaklingur,
sem er mjög þjáður af krabbameini, ræðir
hann við hann og hjálpar honum að takast
á við dauðann, en hann samþykkir ekki að
hann fýrirfari sér. Högni bendir á að
Krabbameinsfélag íslands hafi komið af