Vikan - 23.03.1939, Qupperneq 4

4
VIKAN
Nr. 12, 1939-
Þessi orðamunur er því sjaldnast raun-
verulegur, heldur orsakast hann af því að
orðið, sem um er að ræða, er ritað á marg-
víslegan hátt; þetta er oft mjög villandi
og eykur mjög fyrirhöfnina, þar sem af
því leiðir, að athuga verður öll orð, sem
hugsanlegt er að til greina geti komið.
Orðið „sin“ getur t. a. m. táknað „sin“,
„sín“, „sínn“, „syn“, „sýn“, „sýnn“
o. s. frv. vegna þess að afritarar gera oft
ekki greinarmun á „i“ og „y“, „í“ og „ý“
og rita ýmist einfaldan eða tvöfaldan sam-
hljóðanda.
Það er á þessu ófremdarástandi í ís-
lenzkri stafsetningu, sem höfundur 1. mál-
fræðiritgerðarinnar í Snorra-Eddu, senni-
lega Sæmundur fróði, hyggst að ráða
bót með hinu nýja stafrófi. En fulln-
aðarsigri, á ónákvæmninni í stafsetn-
ingunni, sem var arfur frá rúnastafsetn-
ingunni, hefir honum ekki tekist að ná, og
þótt það ætti við hér að ræða afleiðingar
þessa ósigurs hans, þá er það ekki hægt
vegna þess, að það er alltof langt mál.
1 fimmta lagi kemur til greina, að marg-
ir af stöfum gotneska letursins, sem menn
rituðu, voru svo líkir, ef ekki var vandað
til letursins, að menn réðu þá ranglega.
Lásu I = s, og i, k, r og t rugluðu menn
saman; u og n urðu oft svo líkir stafir að
ekki varð á milli þeirra greint o. s. frv.,
og því að „um“ verður ,,inn“, „in“ að „ni“
o. s. frv. veldur að líkindum annað hvort
misgáningur eða óhreinindi, sem sezt hafa
á blaðið. Stundum hefir h orðið að „li“,
eða li að h, og t að r (eins og getið var
hér að framan). Þannig verður orðið „ht-
uðr“ að „hrodr“ í einu handritanna af
Glymdrápu. Sumir afritarar virðast ekki
hafa kunnað skil á því, hvort orð eða at-
kvæði byrjuðu á h eða ekki; t. a. m. ritar
einn afritari „hjalphendr" þar sem hinn
skrifar „hjalpendr", í einni af vísum Egils
Skallagrímssonar. Allar þess villur eru svo
algengar í handritunum að til þeirra verð-
ur að taka tillit, jafnvel þótt þær komi
ekki fyrir í fáum afritum, sem til eru af
vísunni, því að afritaskortur getur verið
ástæðan til þess að enginn ágreiningur er
um orðin, sem grunsamleg eru. Hinir svo-
kölluðu „titlar“ hafa einnig valdið margs-
konar villum, að því er virðist.
Einu villurnar, sem raunverulega eru
óviðráðanlegar, eru leiðréttingarnar, sem
sumir afritaranna hafa gert að yfirlögðu
ráði, á sama hátt og menn gera nú á tím-
um, ef þeir skilja ekki það, sem í hand-
ritunum stendur. En sem betur fer hefir
slíkur „vandalismus" verið mjög fátíður
þá.
Loks verður að geta þess, að athugi
menn gaumgæfilega A-deildina af Norsk-
isl. Skjaldedigtning, þá leynir það sér ekki,
að frumritin, af vísunum, hafa verið rituð
með rúnum, því að, svo að segja, í hverri
vísu reka menn sig á orð, sem í sumum
handritanna eru fullráðin, en í öðrum ann-
aðhvort ráðin til hálfs, eða rituð óbreytt
frá því, sem þau voru rituð með rúnum.
Þessu til sönnunar skal ég benda á
Hjálmar Gullberg:
Þá mun oss ekki verða
að holdsins hömum
nein hindrun framar
eða sálarspjöll.
Við spegil forsals tekur
höndum tömum
í trygga geymslu af herrum
og af dömum,
sá hljóði vörður
ytri plöggin öll.
Meðan hann hörundi,
eyrum, augum raðar,
ásamt með nefi og munni
í fimmskipt hólf,
vor sála hljóð og
hugsi nemur staðar.
Um hringsal bláan
snúast stjörnur glaðar,
hvar loks vér stígum
fyrir Guð á gólf.
Magnús Ásgeirsson þýddi.
Heimskringlu Snorra, svo að ekki verði
sagt að riðið sé þar á garðinn sem hann
er lægstur, því að þeim sem um Snorra
rita kemur öllum saman um það, að hann
hafi ritað Heimskringlu, búið til ræðumar
frá eigin brjósti, m. ö. o. að Hkr.. sé „histor-
iskur róman“ saminn af Snorra Sturlusyni.,
Þeir skeyta því engu að Snorri tekur það
sjálfur fram, ekki með óákveðnum orðum,
heldur beinlínis, að hann hafi látið rita
bókina. Hann tekur það og fram að heim-
ildir sínar sé sumar munnlegar, en hann
nefnir og aðrar heimildir og hljóta þær að
hafa verið ritaðar, þar sem þær að öðrum
kosti hefði ekki verið frábmgðnar hinum
munnlegu heimildum. Inglinga saga segir
hann að sé rituð eftir „sögn“ Þjóðólfs úr
Hvini, en þar sem hann var dauður mörg-
um öldum áður getur ekki verið um aðra
„sögn“ hans að ræða, en letraða. Hér
skulu því tahn nokkur dæmi úr Inglinga-
tali:
Rúnaorð,
Ólík orð í hdrr. sem táknar þau bæði
X. v. áigling : sikling siklik
2. v. dusla : dysla tusla
3. v. véttr : vettr uitr
— baga : baka- baka
4. v. byrði : byrðe burþi
5. v. ruðo : rvðv ruþu
8. v. orðe : yrðe urþi
9. v. geta : getta kita
11. V. frændr : frendr fratr
14. v. lattr : latr latr
21. v. vitta :: vita uita
30. v. sauk: saukk sauk
33. v. laungo : laugu lauku
Þetta er aðeins lauslegt hrafl. Báðar
ráðningamar em réttar;, ef aðeins er htið
á rúnastafina, en aðeins. annaðhvort orð-
anna getur átt heima í vísunni, sem það
stendur í. Og þriðji möguleikinn er sá, að
hvomg ráðningin sé rétt vegna þess að
ráða megi rúnaorðið á fleiri vegu, en tvo.
Samskonar orðamunur kemur og fyrir
í óbtmdha málinu, en miklu sjaldnar vegna
þess að það hafa rúnaráðendurnir skilið
betur, en vísumar. Samt hefi ég við laus-
lega yfirför á um 50 blaðsíðum, í sögu
Ólafs helga, fundið um 40 villur af þessarri
tegund. T. a. m.:
lægia út ór höfninni = leggja (róa) o. s. frv.,
sameiginl. r.orð = lakia,
ekki : engi, sameiginlegt r.orð = aki.
væntu : vættu, sameiginlegt r.orð = uatu.
fyikt : fylgt (honum höfðu þangat fylgt), sam-
eiginlegt r.orð = fulkt.
Þetta er svo algengt, að sé um torskilda
vísu að ræða, þá er einfaldasta ráðið að
rita hana stafrétt eftir handritinu, með
rúnastafsetningu, og finna síðan allar
leyfilegar ráðningar á rúnaorðimum, sem
fyrir koma, og velja síðan úr þeim orða-
forða, sem fæst á þenna hátt. Öll orðin em
að sjálfsögðu jafn sennileg þar sem rúna-
frumorðið getur táknað þau öll, en hvert
þeirra skal velja fer auðvitað eftir því,
hvert. þeirra er í samræmi við heilbrigða
skynsemi, íslenzkt mál, kveðandi og metr-
um. Að ræða þetta mál ítarlega, með dæm-
um og rökum, er ekki hægt í stuttri grein,
þvl að um þetta mál mætti og þyrfti að
rita heila bók, ef vel væri. Hér hefir að-
eins verið drepið á hið helzta af því, sem
hver sá, er skýra vill vísu, verður að rann-
saka og gera sér ljóst, ef hann vill gera
fomskáldunum þau skil, sem þau verð-
skulda.
Að endingu skal ég svo sýna mönnum
í fáum oróum hvemig þessar reglur, sem
ég hefi nefnt, verka, ef þeim er beitt við
þessar vísur Kormáks.
Framit þottumz ek flotta
freyr minum gram dreyra
gautz at gatna moti
galldrs bloðfrekum hallda
ne glym ranar gina
gatt hliðs init mattið
minn leikr hugr a henni
hlunn ios við banmunni.
Lesi maður vísvma er enga bragvillu að
finna í henni. Orðin „Framit þóttumk"
Framh. á bls. 23.