Vikan - 17.08.1939, Blaðsíða 3

Nr. 33, 1939
VIKAN
3
t
„Hér undir hvílir
Kristine Marie Sörensen!"
giHjal um gamlan kirkjugarð.
Senn skal sérhver deyja.
Hvert augnablik í æfi einstaklingsins
miðar markvisst til dauðans. Þar
verður aldrei numið staðar eða hopað
aftur. Og þó menn geti verið í óvissu um
alla hluti, og greint á um allt milli himins
og jarðar, vogar enginn sér að véfengja
dauðann, þó að annars séu mjög skiptar
skoðanir um hina innri merkingu orðsins.
Sumir trúa á framhaldandi líf í huldum
heimi. Aðrir treysta draumlausum svefni
um alla framtíð — og þeir eru fleiri.
I daglegu lífi sér maður hvarvetna spor
dauðans. En þó eru kirkjugarðarnir þau
svæði jarðar, sem honum eru sérstaklega
helguð. Þar gröfum við hver annan í
gleymsku og þögn, og grátum um stund
góðar minningar og liðnar samverustund-
ir. Og þetta hafa kynslóðirnar gert öldum
saman. En saknaðarklökkvi ástarinnar
hlýtur að fjara út fyrr eða síðar. Sorgar-
skýin, sem grúfa yfir gröfunum í kirkju-
görðunum, eyðast sum furðu fljótt. IJr
öðrum drýpur hryggð árum saman. Þess
vegna gleymast sum leiði fljótt, gróa
upp og sameinast jörðinni. En yfir önn-
ur eru reistir minnisvarðar úr haldgóðum
málmum eða höggnu grjóti. Oft ráða auð-
ur og völd og veraldlegt framtak því, hver
örlög grafirnar hljóta. Þó er fallegur
minnisvarði ekki einhlítur mælikvarði á
tryggð ættingjanna við minningu hins
látna. Lítill trékross og nokkur stjúpmóð-
urblóm bera oft vitni um mikið nostur og
ástundun saknandi vanmáttar.
Það er togstreyta hins fátæka og um-
komulitla við örlög sín og þá ósk, að lítið
og lágt leiði nái ekki að falla í gleymsku.
*
Þegar litið er á kirkjugarða sem þjóð-
félagsfyrirbrigði, eru þeir einhver gleggstu
tímanna tákn um menningarástand við-
komandi þjóðar. Það er því engan veginn
út í bláinn, að margir athugulir ferða-
menn skoða kirkjugarða ekki síður en söfn
og aðrar opinberar menningarstöðvar, þeg-
ar þeir koma til framandi landa. Þær lífs-
stefnur, sem hafa verið ráðandi á hverjum
tíma endurspeglast í kirkjugörðunum
betur en víðast hvar annars staðar. —
Punkisstefnan í byggingarlist og inpress-
ioniski dada-stíllinn í málara- og mynd-
höggvaralistinni sést greinilega í gerð og
frágangi nýrra kirkjugarða. Ef við tækjum
kirkjugarðinn í Fossvogi til samanburðar
við gamla kapellukirkjugarðinn í Genua,
sem að sögn er talinn fegursti kirkjugarð-
ur í heimi, verða fyrir okkur tvær lífs-
stefnur, tvö menningarsöguleg tímabil.
Hinn skrautlegi og yfirdrifni rococostíll
og hinn kaldrif jaði, hirspurslausi og hvassi
funkisstíll samtíðarinnar, er ógnar auganu
með hvössum brúnum og stingandi hornum.
Hrafntinnuhúðuðu og köntuðu ættar-
grafreitirnir í Fossvogskirkjugarðinum
eru þó sízt gerðir af minni virðingu fyrir
minningu þeirra, er þar hvíla, en hið
skrautlega og íburðarmikla grafhýsi kaup-
mannsins í gamla kirkjugarðinum í Genúa,
sem kostaði margfallt fé á við funkis-graf-
reitinn í Fossvogi. Á báðum stöðum eru
veraldlegir framtaksmöguleikar fyrir
hendi og heiður og velvild til handa þeim,
sem dó. En hinir ólíku minnisvarðar eru
fyrst og fremst yfir lífsstefnu, sem fól í
sér virðingu fyrir hégómlegu bruðli, og
minnisvarði yfir aðra lífsstefnu, sem virð-
ir hagsýni og einfaldleik í beinum línum.
En við þurfum ekki að fara suður til
Genúa til þess að sjá mismuninn í gerð
nýrra og gamalla kirkjugarða. Reykjavík
á sinn gamla kirkjugarð, sem borgin er nú
að vaxa í kring um og loka inni, og enn
eldri kirkjugarður er nú orðinn að skrúð-
garði í miðbænum. Þar er ekkert hlaðið
leiði og lítil vitneskja um þá, sem þar báru
beinin. En munurinn á nýja og gamla
kirkjugarðinum er augljós.
Sá nýi er gerður með fyrirhyggju og í
tilliti til framtíðarinnar. Hinn eldri virðist
hafa orðið til af tilviljun og hafa verið
notaður af handahófi fyrir líðandi stund.
En svo hefir mönnum allt í einu komið í
hug, að þetta væri óheppileg ráðstöfun, og
þá var garðurinn girtur og afmarkaður.
En þau leiði, sem haldið hefir verið við, og
enn hafa ekki máðst, standa mörg hver
hornskökk og ybbast á, eins og hinir dauðu
hafi risið upp, tekizt á og dagað uppi.
Árin liðu. Fólkið hélt áfram að deyja.
Minnisvararnir urðu fleiri, týndu leiðun-
um fjölgaði líka, en skipulag garðsins
breyttist furðu lítið til batnaðar. Þess
vegna er það, sem nokkrir verkamenn hafa
nú atvinnu af því að rista ofan af gleymd-
um leiðum og leggja götur í gamla kirkju-
garðinum. Þar rabba þeir saman um
ástandið í alþjóðamálum, um síldveiðina
og afurðasöluhorfurnar og allt, sem kem-
ur lífinu við. Bráðum hverfa þeir kannske
ofan í þennan garð, og þá koma nýir
verkamenn til að leggja götur og rista
ofan af gleymdum leiðum.
Við skulum látast hverfa hundrað ár
fram í tímann, og hugsa okkur, að við
skjótum þá upp höfðinu hér í Reykjavík.
Vafalaust verða þá hér svo miklar breyt-
ingar á orðnar, að við munum lítt eða ekki
kannast við okkur. Meðal annarra verður
sú breyting orðin, að búið verður að
reisa lág og fögur einbýlishús úr gleri,
krómuðu stáh, sindrandi hrafntinnu og
silfurbergi, þar sem nú stendur gamli
kirkjugarðurinn. Breiðir akvegir og gang-
stígar liggja þar fram og aftur. Og þar,
sem frönsku sjómannagrafreitirnir eru nú,
eins og ósáð beð í gömlum kálgarði, verð-
ur kannske búið að reisa torg með blóma-
reitum og grænum trjáröðum utan með
torginu. Á miðju torginu verður kannske
myndastytta af Jóni Sigurðssyni forseta.
Ef til vill verður þessi breyting ekki
komin til framkvæmda eftir hundrað ár,
— ef til vill miklu fyrr. En eitt er víst,
að þeir tímar hljóta að koma, að húsin
ryðjast inn í kirkjugarðinn, og skolpræsi,
vatnsæðar, rafmagnsleiðslur og símaþræð-
ir breiða net sín og bregða möskva sína
í þessum vígða, friðhelga reit dauðans, —
því að lífið er alltaf herskárra en dauðinn!
I marga kirkjugarða kemur f jöldi fólks,
til að gráta og láta huggast við grafir ást-
vina sinna, — einnig í gamla kirkjugarð-
inn. — Við hverja gröf er grátið og
beðið, og í grátkviðum sorgarinnar eru
allir menn jafnir. Hér sameinast sálir hinna
háu og þeirra smáu, þeirra voldugu og
hinna vamarlitlu, hinna menntuðu og
hinna fákunnandi. Hér fellur um stund af
fólki sá klakahjúpur sjálfsþótta og of-
látungsháttar, sem lífsreynslan hefir gef-
ið hverjum og einum. Og hvergi skilst fólki
betur en við opna gröf í kirkjugarði, að
lífið á sín takmörk, og dauðinn sína hlut-
deild í öllum.
Kvöld eftir kvöld hefi ég séð roskin hjón
sitja angurvær og hljóð við leiði litla
barnsins síns, sem þau misstu fyrir mörg-
um, mörgum árum, — og þegar þessi hjón
hafa leiðzt út úr garðinum á kvöldin, hefi
ég heyrt þau tala um það, hvað barnið
þeirra mundi nú vera orðið gamalt, ef það
hefði fengið að lifa, og hvar það mundi
vera statt á veginum til frægðar og frama.
Þau tala um þetta eins og barnið vaxi og
dafni á meðal þeirra, enda þótt þeim sé
það vel ljóst, að dauðinn skilar engu aftur
héma megin grafar.
Stundum eru líka sumir kirkjugarðar
friðland elskandi fólks, sem ekki órar fyrir
því, að lífinu og ástinni séu nokkuy tak-
mörk sett í tíma eða rúmi. Þegar ágúst-
rökkrið hvelfist yfir Reykjavík og háreysti
dægurbaráttunnar f jarar út í svefnró næt-
urinnar, er gamli kirkjugarðurinn stund-
um kvikur af ást og rómantík, enda er