Vikan - 12.10.1939, Blaðsíða 5

Nr. 41, 1939
VIKAN
5
SVAÐILFÖR.
Síðasti kafli af ENDURMINNINGUM
GUÐLAUGS ASMUNDSSONAR á Fremstafelli.
Veturinn 1880 og 1881 átti ég heima
á Stöng. — Sá bær stendur á
Mývatnsheiði, svo að segja beint í
vestur frá Gautlöndum í Mývatnssveit og
er klukkutíma gangur á milli þessara bæja.
Bærin Stöng stendur nyrzt á lítilsháttar
holtarana, sem nefndur er Bæjarás; liggur
hann út og suður, en á hina þrjá vegu frá
bænum eru mýrarflákar.
Vetur sá, sem nefndur er hér að ofan,
var afar harður og almennt kallaður
frostavetur, og á Stöng, sem stendur uppi
á heiði, urðu snjóþyngsli fljótlega mikil,
svo að fé stóð stöðugt inni frá því hálfum
mánuði fyrir vetur og þar til viku fyrir
sumar. En vorið, á eftir, mátti heita sæmi-
lega gott.
Þennan vetur rak hafís að Norðurlandi
á jólaföstu. Urðu þá strax frosthörkur
miklar, svo að margoft fór það yfir 30 stig
á Rem., og í sumum stórhríðarbyljum fór
það yfir 20 stig.
Vorið áður höfðum við á Stöng byggt
beitarhús norðaustur frá bænum, í svo-
kölluðum Grófum. Var slétt mýri milli bæj-
arins og hússins, og því illt að rata þar í
dimmviðri, þar sem ekkert var við að
styðjast. Að vísu hafði ég byggt vörður,
um haustið, yfir mýrina, en þær voru frem-
ur strjálar og ekki í vel beinni línu, gátu
því ekki orðið nægilega til gagns þegar
mest á reyndi.
Á húsi þessu voru hafðir 40 sauðir um
veturinn, og hirti ég þá, ásamt fleira fé,
er 'ég hirti heima.
Á þriðja í jólum fór ég á húsið sem
oftar, þegar ég var búinn að gera morgun-
verkin og gefa ánum, sem ég hirti, fyrri
gjöf þeirra. Var þá logndrífa svo mikil,
að naumast man ég eftir jafn miklum snjó-
burði. Þegar ég var að enda við að gefa
á húsinu — klukkan að ganga eitt —
hvessti snögglega, og eftir litla stund var
veðrið orðið svo mikið, að braka tók í hús-
inu, og þar sem fyrir var meira en ökla-
þykkur lognsnjór, má nærri geta, hve kófið
hafi orðið dimmt og kæfandi, þar sem þá
líka var 20 stiga frost. ,
Nú var úr vöndu að ráða fyrir mér,
hvort heldur ég ætti að bíða á húsinu, það
sem eftir var dagsins og næstu nótt, ef
veðrið kynni þá að lægja, ellegar að leggja
út í iðuleysið. — Ég tók nú að yfirvega
þetta nákvæmlega, meta og vega ástæð-
umar, bæði með og mót. Að vísu benti
skynsemin mér á það, strax í byrjun, að
óráðlegt væri að leggja út í slíkan byl, en
á hinn bóginn var ýmislegt, sem kvatti
til og rak á eftir, að ég reyndi að brjót-
ast heim.
Á heimilinu voru tveir karlmenn, aðrir
en ég: Kristján, stjúpi minn, — þá orðinn
roskinn og naumast fær um svaðilfarir —
og húsmennskumaður, sem hjá okkur var,
Methúsalem að nafni, hvatur röskleika-
maður að vísu, en þá kominn yfir léttasta
aldurskeiðið og því ekki eins þolinn og
kjarkmikill og áður. Hann þurfti að hirða
lömb sín á svo nefndu Gautlandaseli, sem
var næstum eins langt í suðaustur frá
Stöng, eins og mitt hús var í norðaustur.
Nú taldi ég víst, að hann hefði verið lagð-
ur á stað til selsins, áður en bylurinn skall
á, og þó hann hefði náð selinu, sem ekki
var einu sinni víst, ef hann hefði lent í
bylnum, voru engar líkur til, að hann legði
heim aftur það kvöld eða næði bænum,
þótt út legði, þar sem hann átti móti óveðri
að sækja. Allar líkur voru því til, að stjúpi
minn væri nú einn heima af karlmönnum.
Þar að auki var eftir að gera mikið af úti-
verkunum heima, en í svona veðri naum-
ast fært á milli húsa, þótt nærri væru,
nema fyrir harðröska menn. Þarna fyrir
utan var svo það, sem fyrir mér var allra
þyngst á metunum, og það var líðan
mömmu minnar. Ég vissi það, að ef ég
kæmi ekki heim um kvöldið, myndi mamma
alveikjast af hræðslu um mig, og enda
verða undir eins svo hrædd, að Kristján
yrði neyddur til að leggja út og leita mín.
Og ef svo færi, var ég ekki í neinum vafa
um endirinn á slíku. Ég vissi, að Kristján
hafði ekki þrek til að etja við óveður það,
sem nú var skollið á. Og þó Methúsalem
væri heima og færi með honum, sem ég
vissi, að hann auðvitað myndi gera, þá sá
ég engar líkur til, að þeir gætu náð húsinu
sem ég var í, á móti þvílíkum ofsa-byl, sem
nú æddi, og óvíst, að þeir næðu bænum
aftur, ef þeir legðu út.
Ég var um þessar mundir á mínu létt-
asta skeiði — hann var þá rétt rúmlega
22 ára, — fullur af lífsfjöri, sem mér
fannst, að ekki mundi geta bilað, nema þá
af einhverju ósjálfráðu slysi, og að ég hlyti
að þola að véra úti í hinum æsta byl um
nokkurn tíma, og ennfremur, að líkur væru
til, að ég næði bænum, ef ég aðeins hefði
hug til þess að leggja út, þar sem ég átti
næstum undan veðrinu að sækja. Fannst
líka, að það væri skylda mín að koma í
veg fyrir það, ef hægt væri, að piltarnir
heima legðu út í auðsæja lífshættu, og það
þá máske fyrir löðurmennsku mina.
Niðurstaðan varð að lokum sú, að ég
lagði af stað heimleiðis. Ekki var ég kom-
inn langt frá húsinu, þegar ég varð þess
var, að veðrið var óviðráðanlegt.
Þegar á mýrina kom, sem áður er nefnd,
og var mestur hluti leiðarinnar milli húss
og bæjar, ætlaði ég að reyna að fylgja
vörðunum, sem ég hafði hlaðið þar sem
lítilsháttar vegvísir, en ég fann ekki nema
þrjár fyrstu vörðurnar, og úr því tók ég
það ráð að halda sem beinasta stefnu á
bæinn. Mér heppnaðist nú ekki samt að
hitta hann, sem ekki var heldur von í öðru
eins dimmviðri og ofsa. Ég lenti fram hjá
bænum, örlítið vestanvert við hann, eins
og seinna kom í ljós.
Ég gekk á skíðum, en veðurhæðin var
svo mikil, að ég þurfti af og til að stinga
fyrir mig stafnum til þess að fara ekki á
of mikla ferð. Það var því óþægilegra að
reikna vegarlengdina út nákvæmlega, en
ég þóttist vita, að ég væri kominn fram
hjá bænum og stanzaði því, og tók að at-
huga, hvað gera skyldi, en í þessum ham-
förum náttúrunnar var ekki þægilegt til
mikilla umsvifa. Ég þóttist vita, að ég
hefði lent suður hjá mjög nærri bænum,
en hvoru megin hans ég hafði farið, gat
ég þó ekki vitað fyrir víst, þó að ég teldi
líklegra, að ég hefði lent vestan við, eins
og líka reyndist að var. Mér sýndist ekki
ráðlegt að snúa við og leita bæjarins, þar
sem ég ekki gat vitað stefnuna neitt fyrir
víst. Að ætla sér að leita annarra bæja,
var ekki viðlit, í öðrum eins byl, svo voru
þeir í mikilli fjarlægð. Ég réði því af að
setjast þarna að undir eins, áður en ég
færi lengra afvega og yrði meira þrekað-
ur af óveðrinu. Ég vissi líka, að ég hlaut
að vera tiltölulega skammt frá bænum, svo
að ef veðrið linaði nokkuð teljandi, hlyti
ég að ná bænum á skömmum tíma.
Ég var vel klæddur, í góðum nærfötum
og milliskyrtu, tvennum utanhafnabuxum,
þrennum sokkum, fóðraðri treyju, stórt
ullarnet um hálsinn, prjónahettu á höfð-
inu og hatt yfir, stórri og síðri hríðar-
hempu og með tvenna vettlinga á höndun-
um. Með svona góðum útbúnaði og
ókrenktu fjöri og lífsþrótti, bjóst ég við
að geta boðið óveðrinu birgin um alllanga
stund, þótt fyrir gæti komið, að ég biði
ósigur að lokum. En þá var ekki um annað
að gera en taka því með ró og stillingu.
Og úr því að ég var svo fífldjarfur að
leggja frá húsinu, í öðrum eins náttúru-
hamförum og nú voru, þá varð ég auð-
vitað að taka afleiðingum þess með þeirri
karlmennsku og því viti, sem ég átti yfir
að ráða. Yrði ég samt sem áðuf undir í
þessari baráttu, þá bæri að taka því æðru-
laust og með rósamri hugprýði, og halda
um stýrið meðan þróttur entist og leggja
ekki árar í bát, fyrr en au$séð væri, að
ekki yrði undankomu auðið.
Eftir þessar hugleiðingar, sem ekki tóku
langan tíma, tók ég að grafa mig niður
í fönnina. Gekk mér það all-greitt, því að
aldrei hafði hjarnað um veturinn, það sem
af var. Notaði ég við þennan gröft annað
Frh. á bls. 19.