Vikan - 01.07.1943, Blaðsíða 7

VIKAN, nr. 26, 1943
7
r
Iðnsaga Islands
Framhald af bls. 3.
hófst handa um útgáfu þessa rits. Sigurð-
ur Halldórsson húsasmíðameistari bar það
mál fyrst fram á fundi félagsins 21. janú-
ar 1937, en með honum voru þá í stjórn
Einar Erlendsson húsasmíðameistari, for-
maður, Guðm. Þorláksson byggingameist-
ari, Ragnar Þórarinsson húsasmíðameist-
ari og Ársæll Árnason bókbindari. Eftir
ósk þessarar stjórnar flutti ég svo erindi
\un tilhögun íslenzkrar iðnsögu á fundi fé-
lagsins 28. apríl 1937. Félagið ræddi málið
síðan á tveimur fundum, 10. nóv. 1937 og
28. jan. 1938. Á síðari fundinum var sam-
þykkt að veita á næstu árum tiltekna f jár-
hæð til þess að rita iðnsöguna undir stjórn
eins manns. 10. marz 1938 samdi svo stjórn
Iðnaðarmannafélagsins við mig um það,
að ég tæki að mér ritstjórn iðnsögunnar,
og skyldi hún samin sem mest í samræmi
við þau sjónarmið, er ég hafði gert grein
fyrir í erindi mínu.“
Efni Iðnsögunnar er þetta: Húsagerð á
Islandi. Eftir Guðmund Hannesson. Skipa-
smíðar. Eftir Guðmund Finnbogason. Hús-
gagnasmíðar. Eftir Guðm. Finnbogason.
Ilátasmíðar. Eftir Guðm. Finnbogason.'
Skurðlist. Eftir Guðm. Finnbogason og
Ríkarð Jónsson. Söðlasmíði. Eftir Guðm.
Finnbogason. Klyf jareiðskapur. Eftir Þor-
stein Konráðsson. Saltgerð. Eftir Guðm.
Finnbogason. Járngerð. Eftir Þorkel Jó-
hannessson. Brennisteinsnám. Eftir Jón E.
Vestdal. Silfurberg. Eftir Helga Hermann
Eiríksson. Kalkiðnaður í Mógilsá. Eftir
Björn Kristjánsson. Brauðgerð. Eftir
Guðm. Finnbogason. Ölgerð. Eftir Guð-
brand Jónsson. Litun. Eftir Guðm. Finn-
bogason. Skinnaverkun. Eftir Gísla Þor-
kelsson. Ullariðnaður. Eftir Þorkel Jó-
hannesson. Vefnaður, prjón og saumur.
Stóll frá Draflastöðum, síðari hluta 16. aldar.
Eftir Ingu Lárusdóttir. Dráttlist
og handritaskraut. Eftir Guðm.
Finnbogason. Prentlist. Eftir Hall-
björn Halldórsson. Bókband. Eftir
Guðm. Finnbogason. Málmsmíði
fyrr á tímum. Eftir Matthías Þórð-
arson. Islenzkur iðjurekstur. Eftir
Klemens Tryggvason og Torfa Ás-
geirsson. Skrá um iðju og handiðn-
að á Islandi í árslok 1942. Eftir
Sveinbjörn Jónsson. Efnisskrá.
Eftir Finn Sigmundsson. Nafna-
skrá. Eftir Lárus H. Blöndal.
Bók þessi er hin mesta fróð-
leiksnáma og ættu sem flestir að
eignast hana. Útgefandi er Iðnað-
armannafélagið í Reykjavík, en
stjórn þessa gamla, virðulega fé-
lags skipa nú: Form.: Guðm. H.
Guðmundsson, húsgagnasmíðam.
Gjaldkeri: Ragnar Þórarinsson,
skrifstofustj. Trésmiðafél. Reykja-
víkur. Ritari Guðm. H. Þorláksson,
húsameistari. Varaform. Ársæll
Árnason, bókbandsm. Vararitari:
Einar Gíslason, málaram.
Pessi mynd er úr greininni „Skipasmíðar", eftir Guðm.
Finnbogason „ritstjóra Iðnsögu lslands“. „Steinn Guð-
mundsson var formaður í Þorlákshöfn um nokkur ár,
kringum 1860 .. . Hann smíðaði langflest þeirra skipa,
sem þaðan gengu á síðari helmingi 19. aldarinnar, þar á
meðal skip Jóns á Hlíðarenda, og er mér sagt, að það
hafi hann smíðað ásamt þremur öðrum á 12 dögum, svo
að þar virðast ekki hafa verið slegin vindhöggin. Steinn
byrjaði skipasmíði 18 ára gamall og hafði ekkert lært í
því efni og mátti þvi kallast skipasmiður af guðs náð.
Skip þau, er hann byggði, voru yfirleitt álitin ágæt að
gerð og traustleika og voru flest mjög happasæl. Árið
1888 var Steini veitt heiðursgjöf úr Styrktarsjóði Kristjáns
konungs IX., 140 krónur, fyrir að hafa smíðað 138 róðrar-
skip „með betra lagi en áður var“ ... Þessi tala — 138
skip — er vafalaust eftir skýrslu, sem gefin hefir verið
fyrr, ef til vill nokkrum árum fyrir 1888, þvi að alls er
talið, að Steinn hafi smíðað um 350 skip og báta.“
Valþjófsstaðarhurðin. 1 greininni „Skurðlist",
eftir Guðmund Finnbogason og Ríkarð Jónsson, í
Iðnsögu Islands, segir m. a.: „... er minnir á
mesta listaverkið í tréskurði, sem vér eigum frá
fornöld, en það er Valþjófsstaðarhurðin. Um hana
hefir Július Lange .. . prófessor i listasögu við
háskólann í Kaupmannahöfn, einn hinn snjallasti
listasögumaður, sem verið hefir á Norðurlöndum,
ritað svo vel, að umsögn hans skal tekin hér í
heilu lagi i þýðingu:
„Það er skylt að athuga þessa hurð vandlega,
því að hún er ein af merkilegustu munum safns-
ins frá sjónarmiði listar og listasögu. Hún er ef-
laust bezta, fyllsta og lífmesta dæmi, sem til er,
um þá list, er samsvarar hetjusögum Norðurlanda
í fomöld. Þó að hún hafi verið fyrir kirkju, er
framsetningin á henni algerlega veraldleg — þess
eru dæmi frá síðari tima, að norræn söguatvik
voru skorin i tré í norskum kirkjum; -— og þótt
hún sé að líkindum frá lokum 12. aldar, það er
frá blómatíma hinna kaþólsku miðalda, þá sýnir
hún það greinilega, hvemig fomnorrænar venjur
héldust með seigri festu í listastílnum á hinni
fjarlægu ey; enn löngu siðar, allt fram undir
vora tíma, heldur islenzki tréskurðurinn ein-
kennilegum og hreinnorrænni svip en Norðurálfu-
tréskurðurinn á sama tíma. Svo afar kynlegar
sem myndirnar á hinni gömlu kirkjuhurð kunna
að virðast í fljótu bragði, þá em þær, þegar
betur er að gáð, mjög skiljanlegar og skortir
hvorki skáldlega hugsun né ömggan smekk,
skýra listamannshyggju í framsetningunni.
Á hurðinni em skornir tveir stórir hringir,
annar ofan við hinn. 1 neðri hringnum er skorinn
(eða niðurhleyptur) ormahnútur; eru það fjórir
drekar svo haglega slungnir saman, að nokkra
athugun þarf til að greina hvem skrokk frá
öðrum og sjá, hvemig ránfuglafætur þessara
óvætta ganga á víxl kringum miðju hringsins,
hvemig vængjum þeirra, þöndum i hverri línu,
er brugðið inn á milli og yfir bugðumar á slöngu-
skrokkunum, sem mynda f jóra stóra hringi, þann-
ig að drekáhausarnir koma efst, neðst til hægri
og til vinstri, og bítur hver þeirra um hringaðan
hala sinn. Það er ljómandi, leikur línanna breyt-
inn og skemmtilegur; þarna er gnægð af gátum
og hryllingi meðan augað sökkvir sér niður í
þessar flækjur; og þó er það þegar gátan er ráð-
in, fullgert og fullkomið, háttfast og jafnvægt
yfir að lita. Að þvi leyti er þarna jafnvel nokkuð
önnur aðferð en í hinum upphaflegu ormaflækj-
um, og bendir það á áhrif hinnar kristilegu mið-
aldalistar, „rómönsku“ listarinnar. Á nú að telja
þennan ormahnút skraut eitt? Varla. Neðri hring-
urinn mun fremur eiga að vera mynd af iðrum
fjallsins eða jarðarinnar, þar sem hin ólmu, sjálf-
stæðu öfl em sem læst i töfralæðing, líkt og
völur töframannsins hefði snortið þau. Því að í
efri hringnum, sem þverlína skiptir í tvennt, er í
Framhald á bls. 15.