Bjarmi - 07.04.1909, Blaðsíða 8

56
BJARMI.
þetta, út af fyrir sig, vera mönnum
góður lærdómur urn það, live mikils
vert það er, að íslenzka kyrkjan sé
óliáð erlendu valdi, og nái sínu forna
frelsi aflur.
Enda þótt ég nú viti, að mál þetta
nái ekki fram að ganga fullum fetum
að sinni, þá hefi ég þó viljað hreyfa
því til þess, að menn fái að íhuga
þetta efni og gefa því gaum. Mönn-
um verður og að skiljast, hve mikil-
vægt það er þjóðlífi voru, að vekja
upp aftur endurminningu fornra og
góðra daga. Endurminningarnar frá
Hólum og Hólamönnum eru líka svo
fagrar og oss svo kærar, að nauðsynja-
laust er, að þær skuli Hggja í gleymsku.
Hólar hafa átt svo marga nýta menn,
bæði byskupa og aðra, sem varpað
hafa frægðarljóma á ættland sitt og
þjóð ; ég nefni svo sem að fornu þá
byskupana Jón Ögmundsson, Brand-
ana báða, Jörund og Laurentsíus, sem
allir voru mestu menn og miklir fyrir
sér, að ég nú ekki tali um aðra eins
ágætismenn eins og Jón Arason og
Guðbrand þorláksson, Þeim liróður
fer um himinsrandir, og þeir eru ó-
gleymanlegir alla daga, meðan nokk-
ur man eitthvað til sögu þessa lands
og bókmenta.
Skálholt var eiginlega lagt niður sem
byskupssetur 1786. Þá var stóllinn
fluttur þaðan og hingað suður, en
stóisjarðirnar seldar, og rann andvirði
þeirra allt í ríkissjóð Dana. Hinn
síðasli Skálholtsbyskup, Hannes Finns-
son, fékk að eins leyfi til að sitja í
Skálholti til dauðadags (1796), og þá
jörð hafði hann keypt. En ætluð
hafði honum verið jörð hér fyrir neð-
an Heiði, og var þar til nefnd eitt af
tvennu Elliðavatn eða Skildinganes.
Á Hólum sátu byskuparnir lengur,
fram undir 1800. Þá var áður farið
að brydda á þvi, að ýmsum mönnum
varþaðliugleikiðað fá sem flestukomið
hingað suður — að »centralisera« hér
syðra öll yfirráðin andleg og verald-
leg. Þetta, sem menn aðhöfðust um
1800, var eitt liið hvumleiðasta verk
og eitthvert hið óskeikulasta einveldis,
brennimark, sem hægt er að setja hér
á land og þjóð. Hið forna þing vort
frá 10. öld var lagl niður, samband-
inu og samhangandi framhaldi milli
gamla þingsins og þess núverandi var
slilið. Það var gerð evða til 1845 í sögu
þessa elsta löggjafarþings í veröldinni,
er enn stendur. Þeir miklu menn,
sem að þessu verki unnu, hat'a sett
þann blett á minningu sína, að hann
verður aldrei af þveginn um aldur-
daga.
Verk þeirra liér um var bæði ógotl
og óþjóðlegl. Aðalstríðið sýnist eklci
hafa staðið um sjálfan byskupstólinn,
heldur um prentsmiðjuna; með henni
vildi Magnús Stephensen leggja undir
sig Landsuppfræðingarfélagið, allar
bókmentir landsins.
Beztu menn Norðanlands, eins og
Stefán amtmaður á Möðruvöllum, sellu
sig af öllu afli á móti þvi, að Hóla-
slóll og skóli væri lagl niður og prent-
smiðjan suður ílutt. En nefnd sú, er
skipuð hafði verið til að ræða um
Hólastól, kemur loks að þeirri niður-
stöðu, að stóllinn skyldi lagður niður
og lluttur suður með þeim plöggum,
er honum heyrðu til.
Það þarf ekki mikið að rýna í
bækur og skjöl frá árunum eftir 1800,
lil þess að sjá það hvílíkur harmur
var þá í Norðurlandi, sem og var að
vonum, er Norðlendingar höfðu nú
i einu mist byskupsstólinn, skólann
og prentsmiðjuna. Og það er álak-
anlegl að heyra orð margra gamalla
Skagfirðinga, er þeir gela varla ógrát-
andi minnst á þessar aðfarir. Manni
verður nær að klökkna við orð þeirra.
Það væri ekki ineira en skylt að
minnast hér ýmsra ágætra Hólamanna