Bjarmi - 01.12.1933, Blaðsíða 9

B J ARMI
177
A öllum tímum hafa goða- og guðshúsin
lagað sig eftir byggingarmáta og húsa-
gerðar-framþróiun mannanna, þjóðanna.
Þar sem húsagerð var lítilfjörleg, þar voru
þessi hús einnig ljeleg, miðað við það,
sem síðar varð. Vjer þekkjum öll lýsing-
ar af hinum fornu hofum, t. d. norrænna
þjóða, hlaðið grjót og torf í veggjum, reft
yfir og torf í þaki, og þótti þá vel. (»Hof«
þýðir ef til vill upphaflega (hlaðinn) garð-
ur, það, sem hefur sig, af sögninni að
hefja). Þar sem byggingarlist var til
komin, voru reistar hallir, og var þá efnið
orðið annað og áferðarfegurra, steinn, trje,
málmur. Þar urðu guðshúsin »musteri«,
sem vjer köllum (þótt orðið sje vitaskuld
komið af þeim athöfnum, er þar fóru fram,
reyndar að nokkru með meiri eða minni
leynd; gríska orðið mysterion leyndar-
dómur). En heitið kirkja (og hjá öðrum
þjóðum samstofna orð, komið af hinu
gríska kyriakon, af kyrios=herra, drott-
inn) höfum vjer, svo sem vitað er, ávalt
notað um hin kristnu guðshús, sem til fullr-
ar guðsþjónustu voru kjörin, hvernig svo
sem þau hafa verið úr garði gerð.
Kirkjuhús hjer á landi, svo sem reyndar
víðar, hafa verið með þrennu móti aðal-
lega, eftir efni því, sem þau voru úr gerð:
Torfkirkjur, timburkirkjur og steinkirkj-
ur. I höfuðatriðum má líka segja, að þessi
skifting greini þróun þeirra bygginga,
þannig' að torfkirkjur sjeu elstar, þá taki
timburkirkjur við og' loks steinkirkjur,
þótt þessu skeiki nokkuð, eins og kunnugt
er, bæði um landið sem heild, en þó eigi
síður í einstökum hjeröðum. Nú eru torf-
kirkjur taldar, að jeg hygg, aðeins 3 í
landinu, og eru skoðaðir sem forngripir,
þótt notaðar sjeu enn; allar aðrar kirkjur,
til sjávar og' sveita, eru nú úr trje (timbri)
og steini (nær eing'öngu steinsteypu).
Torfkirkjurnar gömlu voru gegnum ald-
irnar sniðnar við hæfi landslýðsins, og
hjeldu ágætlega við heilsu og lífi mann-
folksins og komu vafalaust að fullu haldi
sem guðshús, hvernig sem á er litið. Þær
gátu verið fagrar, bæði utan sem innan,
eftir því sem smekkur fólksins þá var .til.
Og' enginn byggingarmáti hefir enn komið
í þetta land, til sveita, er til líka haldi
hita á mönnum og skepnum, óyljað, eins
og torfbæirnir gerðu. Og enn í dag mætti
hlaða torf- og s"teinveggi vel og með góðri
endingu (þótt góðir hlaðningamenn sjeu
reyndar nú að hverfa úr sögunni), og gera
mætti kirkjuhúsin innan slíkra veggja í
alla staði prýðileg, og svo sjálfstæð að
grindum, að eigi sakaði, þótt gera þyrfti
að veggjum. En hitt er annað mál, að fólk
mun nú eigi vilja líta að slíku, og því um
síst byggingarmeistarar vorir forma það,
þótt ætla mætti að það yrði stórum kostn-
aðarminna víðast hvar.
Eigi skal því neitað, að timburkirkjurn-
ar eru reisulegri, enda mun svo hafa þótt
um langan aldur. Hafa góðir smiðir það
mjög í hendi sjer að gjöra þær að öllu
leyti ásjálegar (eins og timburhús yfir-
leitt). Eri oft heíir þó höndum verið kast-
að til þeirra bygginga, efni illa valið, jafn-
vel slæmt, og lítið listbragð sýnt við gerð
þeirra. Fer og ending þeirra og ánægjan
með þær eftir því. Er 'þó mikil bót í máli,
að næsta auðvelt er alla jafna að breyta
t. d. timburkirkjum, hvort sem er að
stækka þær eða bæta þær. Timburhús vel
gerð, og þá timburkirkjur einnig, geta enst
tiltölulega mjög' vel, og' með góðum frá-
gangi og sjálfsagðri umhirðu ætti þeim
kirkjum ekki að vera nein sjerleg hætta
búin, hvað sem á dyndi, og að sumu leyti
síður en húsum úr öðrum efnum, þeim er
hjer tíðkast ennþá að minnsta kosti. —
Timburkirkjur hefði alltaf átt og' ætti
skilyrðislaust að byg'gja úr völdu efni, en
mjög hefir oft á það skort, eins og viðað
var að, trjáviðurinn af 1 a!íari tegundum;
og frágangi öllum á slíkum byggingum
þarf að haga eftir aðstöðu og' veðráttu-
fari. Húsin má gera hlý (eins og önnur
vönduð timburhús), enda sjálfsagt nú á